Pressan - 25.03.1993, Blaðsíða 24

SKOÐANIR A M E N N I N G U OG LISTUM
24 PRESSAN
FI MMTUDAGUR I
Klassíkin
• Sinfóníuhljómsveit (s-
lands flytur Langnætti eftir
Jón Nordal, Konsert fyrir slag-
verk og hljómsveit eftir
André Jolivet og Sinfóníu nr.
4 í e-moll eftir Johannes
Brahms. Hljómsveitarstjóri er
ísraelinn Avi Ostrowskíj. Ein-
leikari er slagverksleikarinn
Maarten M. van der Valk. Há-
skólabíó kl. 20.
• Karlakórinn Stefnir held-
ur tónleika. Stjórnandi er Lár-
us Sveinsson. Einsöngvari er
Þorgeir J. Andrésson. Bú-
staðakirkja kl. 20.30.
• Þórarinn Stefánsson pí-
anóleikari heldur EPTA-tón-
leika norðan heiða. Akureyr-
arkirkja kl. 20.30.
LAUGARDAGU R I
27. MARS I
Klassíkin
• Karlakórinn Stefnir held-
ur tónleika. Stjórnandi er Lár-
us Sveinsson. Einsöngvari er
Þorgeir J. Andrésson. Hlé-
garði, Mosfellsbce kl. 16.
• Söngsveitin Fílharmónía
heldur tónleika undir stjórn
Úlriks Ólasonar. Langholts-
kirkja kl. 20.30.
• Tónlistarfélag Akureyrar
heldur tónleika. Flytjendur
eru Hólmfríður Benedikts-
dóttir, sópran, Jennifer Spe-
ars, gítar, og Helga Bryndís
Magnúsdóttir, pínaó.Akur-
eyrarkirkja kl. 16.
• Háskólakórinn heldur
tónleika á Dalvík undir stjórn
Hákons Leifssonar. Dalvíkur-
kirkja kl. 16.
Leikhúsin
• Dauðinn og stúlkan.
★★★★ Tvímælalaust besta
sýningin á þessu leikári, þrátt
fyrir ýmsa galla. Borgarleik-
húsið, litla svið, kl. 20.
’• Dansað á haustvöku ★
Það er spaugilegt að stórt
Marconi-útvarpstæki (sem er
eitt aðaltákn verksins) skuli
vera á miðju sviðinu allan
tímann vegna þess að Dans-
að á haustvöku gæti verið
skemmtilegra sem útvarps-
leikrit. Þjóðleikhúsið kl. 20.
• Stræti. Þessi sýning er gott
dæmi um það hve stílfærður
og stór leikur fer vel á sviði.
Þjóðleikhúsið, Smíðaverkstœði,
kl. 20.
FOSTUDAGUR
26. MARS
Leikhúsin
• Leðurblakan. Óperetta Jo-
hanns Strauss frumsýnd fyrir
norðan. Leikstjóri er Kolbrún
Kristjana Halldórsdóttir. Með
stærstu hlutverk fara Jón Þor-
steinsson, Ingibjörg Mar-
teinsdóttir og Guðrún Jóns-
dóttir. Leikfélag Akureyar kl.
20.30.
• My fair lady. Stefán Bald-
ursson leikstjóri hefur skilið
nauðsyn góðrar útfærslu vel
og kostar miklu til. Úrvalsfólk
er á hverjum pósti undir
styrkri stjórn Stefáns. Þjóð-
leikhúsið kl. 20.
• Stund gaupunnar. ©
Ágætir leikhæfileikar Ingvars,
Lilju og Guðrúnar fara til
spillis í þessu fáránlega leik-
riti. Svona getur árangurinn
orðið þegar ritstjórinn er
rauður köttur sem vill upp-
hefja sig í guðatölu. Þjóðleik-
húsið, litla svið, kl. 20.30
• Tartuffe. ★★★ Hvílíkt de-
bút á stóra sviðinu fyrir Þór
Tulinius leikstjóra! Verkið er
keyrt á ótrúlegum hraða frá
byrjun til enda, troðið af
bröndurum, hlátri og upp-
hrópunum.
Borgarleikhúsið kl. 20.
• Sardasfurstynjan. ★★★
.•, Góð skemmtun á meðan á
henni stendur og ágæt til-
raun til að skemmta fleirum
en þeim sem þegar eru fasta-
gestir íslensku óperunnar. Is-
lenska óperan kl. 20.
Leikhúsin
• My fair lady. Þjóðleikhúsið
kl. 20.
• Stund gaupunnar. &Þjóð-
leikhúsið, litla svið, kl. 20.
• Ronja ræningjadóttir.
Það er mikill styrkur fyrir sýn-
inguna að svo snjöll leikkona
sem Sigrún Edda Björnsdóttir
skuli geta leikið hina tólf ára
gömlu Ronju án þess að
maður hugsi mikið út í ald-
ursmuninn. Borgarleikhúsið
kl. 14.
• Blóðbræður. Væri maður
tilneyddur að segja eitthvað
yrði það líklega að fáum
þeirra sem stóðu að þessari
sýningu virðist hafa þótt til-
takanlega vænt um verkefni
sitt. Það var eins og sýningin
væri gerð meira með höfðinu
en hjartanu. Borgarleikhúsið
kl. 20.
• Dauðinn og stúlkan.
Borgarleikhúsið, litlasvið, kl.
20.
• Sardasfurstynjan. ★★★
íslenska óperan kl. 20.
• Leðurblakan. LeikfélagAk-
ureyrar kl. 20.30.
Klassíkin
• Bryndís Halla Gylfadóttir,
selló, Kristján Stephensen,
óbó, Bryndís Pálsdóttir,
fiðla, og Ingvar Jónasson, ví-
óla, halda tónleika á Akureyri.
Safnaðarheimili Akureyrar-
kirkju kl. 17.
• Eggert Pálsson slagverks-
leikari heldursíðdegistón-
leika í tónleikaröð Hafnar-
borgar og Tónlistarskóla
Hafnarfjarðar. Hafnarborgkl.
17.
• Karlakórinn Stefnir held-
urtónleika undirstjórn Lár-
usar Sveinssonar. Einsöngvari
er Þorgeir J. Andrésson. Ár-
bœjarkirkja kl. 17.
• Söngsveitin Fílharmónía
heldur tónleika undir stjórn
Úlriks Ólasonar. Langholts-
kirkja kl. 20.30.
• Marteinn H. Friðriksson
heldur orgeltónleika. Flutt
verða verk eftir Johann Seb-
astian Bach. Hallgrímskirkja
kl. 20.30.
Leikhúsin
• Dýrin í Hálsaskógi. Hlut-
verkaskipan erað því leyti
sérkennileg að Mikki refur
hefði komist tvöfaldur fyrir
inni í Lilla klifurmús. Þjóðleik-
húsiðkl. 14.
• Ronja
ræningja-
dóttir.
Borgarleik-
húsiðkl. 14.
• Hafið. Það er skemmst frá
því að segja að áhorfandans
bíða mikil átök og líka húm-
or. Þjóðleikhúsið kl. 20.
• Stræti. Þjóðleikhúsið,
Smíðaverkstœði, kl. 20.
Fimmtudagurinn 25. mars 1993
ANDSVAR
Tákn og
stórmerki
Um ofsóknarkennda leit einhverra
að reourtáknum
Ég má til með að gera athuga-
semd við grein Kolbrúnar Berg-
þórsdóttur í Pressunni 18.
mars, en greinin ber yfirskrift-
ina „Er styttan af Jóni Sigurðs-
syni risatippi?", undirtitill: „Af
ofsóknarkenndri leit femínískra
bókmenntafræðinga að reður-
táknum“.
í þessari grein ræðst Kolbrún
til atlögu við femínískar bók-
menntarannsóknir enn eina
ferðina og eins og venjulega fer
notkun sálgreiningar við lestur
bókmenntatexta alveg sérstak-
lega í taugarnar á henni. Eins og
yfirskriftin ber með sér er það
túlkun á táknum í bókmennt-
um, einkum reðurtáknum, sem
Kolbrúnu fmnst fáránleg. Hún
virðist á þeirri skoðun að fem-
ínískir bókmenntafræðingar
séu að ofsækja reðurtákn, sem í
grein hennar eru það sama og
risatippi.
Þetta er athyglisverður skiln-
ingur, ekki minnst fyrir sál-
greinendur. Þetta er hins vegar
algjör misskilningur á bæði
femínískri bókmenntafræði og
fallostáknum. Því skal þetta
sagt:
„Fallos“ er ekki það sama og
„tippi“ í sálgreiningunni. Sig-
mund Freud, sem var afar sið-
prúður maður, valdi gríska orð-
ið „phallos" til að lýsa þessu fyr-
irbæri í veikri von um að rugla
þá í ríminu sem sjá stór og smá
tippi hvert sem þeir líta.
„Fallosinn“ er tákn valds,
yfirburða, þess sem allir þrá að
hafa eða vera. Það, hvort táknið
vekur ótta eða þrá, ræðst af
samhenginu í textanum. Hin
„fallíska" móðir er til dæmis
alltaf ógnandi móðir og til þess
Dagný Kristjánsdóttir svarar hér grein Kolbrúnar Bergþórsdóttur í
síðustu PRESSU um ofsóknarkennda leit feminískra bókmennta-
fræðinga að reðurtákni. Dagný hefur eitt slíkt að baki sér; sjálfan
Hallgrímskirkjuturn.
vísa ég í túlkun minni á hinni
hryllilegu mynd Miklabæjar-
Solveigar í ljóði Einars Bene-
diktssonar (Tímarit Máls og
menningar, 4, 91). Greinin sú
fyallar mest um trú og trúleysi í
Ijóðinu og Kolbrún hefur m.a.
þetta um hana að segja:
„Sú síðastnefnda (þ.e. undir-
rituð, DK) kom auga á tippi og
klof í þessum ljóðlínum Einars
Ben úr Hvarfi séra Odds frá
Miklabæ: „Reidd til höggs er
höndin kreppt/hátt á lofti, önn-
ur er heft/á bitrum, blikandi
hnífi.“
Við Kolbrún verðum trauðla
sammála um túlkun mína á
þessu ljóði. Ég tala í grein minni
um skelfmguna og sektar-
kenndina sem mynd Solveigar
vekur hjá ljóðmælanda og þau
djúpsálarfræðilegu tákn sem í
henni felast. Ég er að tala um
myndir í sálarlífmu, gagnrýn-
andi Pressunnar um „tippi og
klof.
í Tímariti Máls og menningar
(2,92) skrifaði Birna Bjarnadótt-
ir málefnalega og fræðilega
grein þar sem hún gagnrýnir
femínískar bókmenntarann-
sóknir og þeirri grein ætla ég að
svara. Ég treysti mér hins vegar
ekki til að rökræða við Kol-
brúnu Bergþórsdóttur á hennar
forsendum og ætla ekki í neinn
leðjuslag við hana á síðum
Pressunnar. Ég veit ekki hvaða
tilgangi hún telur að hártoganir
og lítillækkanir hennar á fræði-
störfum annarra kvenna þjóni.
Mér er næst að halda að þau
skrif séu best til þess fallin að
skemmta skrattanum.
MENNING
Um höfundarrétt
Hallgríms
Péturssonar
Undanfarið hafa staðið harð-
ar deilur á síðum Morgunblaðs-
ins um sjónvarpsauglýsingu frá
Ölgerð Egils Skallagrímssonar
um maltdrykk, þar sem nokkr-
um orðum úr alkunnu heil-
ræðakvæði Hallgríms Péturs-
sonar er vikið við. Ritsnillingar
eins og Helgi Hálfdanarson og
Þorgeir Þorgeirsson hafa látið
að sér kveða og líka sumir
minni spámennirnir. Hafa
margir hneykslast á því, að aug-
lýsingamenn skuli telja sig þess
umkomna að breyta orðum
þjóðskáldsins, og talað um
helgispjöll í því sambandi.
Eg hyggst hér hins vegar
benda á éitt atriði, sem hefur
ekki mér vitanlega komið fram í
öllum umræðunum um málið.
Það er, að Þórbergur Þórðarson
tók sig til og orti upp eitt fræg-
asta kvæði Hallgríms Péturs-
sonar, Um dauðans óvissan
„Fyrst Þórbergur
má breyta orðum
Hallgríms Péturs-
sonar, hvers vegna
mega auglýsinga-
menn á vegum Öl-
gerðar Egils Skalla-
grímssonar það
ekki?“
tíma, af því að honum þótti það
ekki nógu gott í ffumgerðinni.
Hallgrímur hafði ort (eins og
allir vita, sem sækja jarðarfarir):
Allt eins og blómstrið eina
upp vex á sléttri grund
fagurt meðfrjóvgun hreina
fyrst um dags morgunstund.
Meistari Þórbergur vildi hins
vegar hafa textann svofelldan:
Allt eins og blómstrið eina
upp vex ígrœnni hlíð
fagurt meðfrjóvgun hreina
fyrst um dags morguns tíð.
Er frá þessu sagt í hinni bráð-
skemmtilegu viðtalsbók Matthí-
asar Johannessens við Þórberg,
I kompaníi við Þórberg.
Ég skal ekki um það dæma,
hvor gerðin er betri. Hitt er
ljóst, að Þórbergur hefur sam-
kvæmt kenningum sumra and-
stæðinga maltauglýsingarinnar
ffarnið hin verstu helgispjöll.
„Hvað höfðingjarnir hafast
að, hinir meina sér leyfist það,“
orti Hallgrímur Pétursson í
frægasta verki sínu, sjálfum
Passíusálmunum. Fyrst Þór-
bergur má breyta orðum Hall-
gríms Péturssonar, hvers vegna
mega auglýsingamenn á vegum
Ölgerðar Egils Skallagrímssonar
það ekki? Ættum við ekki að
banna færra og leyfa fleira og
leysa með því úr læðingi sköp-
unarmátt einstaklinganna, þótt
eitthvað fljóti síðan með van-
skapað?______________________
Höfundur er dósent
MYNDLIST
Fornar mýtur og ný goð
„Svala er ekki aðeins að benda á mýtur,
mér sýnist hún leita aðþví sálrœna afli
sem býr að baki þörf einstaklingsins fyr-
ir mýtur. “
SVALA SIGURLEIFSDÓTTIR
GALLERÍ EINN EINN
Ekki er langt síðan Svala Sig-
urleifsdóttir sýndi í Gallerí einn
einn síðast. Þá sýndi hún mál-
verk sem sýndu sviðsetningar
úr stúdíói málara þar sem brá
fyrir margvíslegum tilvísunum
í sögu málaralistarinnar. Innan
um trönumálverk sem sneru
bakinu í áhorfandann voru
táknmyndir ýmissa tíma-
skeiða, stíla og tilvitnanir í verk
meistaranna. En Svala hefur
líka unnið talsvert með Ijós-
myndir eins og sjá mátti á Fig-
ura Figura-sýningunni á Kjar-
valsstöðum síðastliðið sumar.
Hér notar hún einnig ljós-
myndir sem hún málar í og
einnig stillir hún saman mál-
verki og ljósmyndum. Mynd-
irnar á sýningunni koma sem
eðlilegt framhald af fyrri við-
fangsefnum. Þó bregður fyrir
persónulegri þræði í verkunt
hennar nú en oft áður. Meðferð
myndefnisins gerir þessi
myndverk bitastæðari en þau
sem ég hef séð ffá hennar hendi
undanfarið.
Svala vegur hvort í sinni
hendi nærtæka, staðbundna
reynslu einstaklingsins og sam-
mannlegan heim goðsagna;
hverfulleika lífshlaupsins og
varanleika minninganna. En
hún stillir þessu ekki upp sem
ósættanlegum andstæðum,
heldur er hún að draga fram
skyldleikann, hið goðsagna-
kennda í lífi einstaklingsins og
hið nærtæka í efniviði goð-
sagna.
Þetta kemur skýrt fram í
verkinu „Vorblóti'1, sem er þrí-
skipt verk. í miðjunni er mál-
verk sem sýnir helgisiðagrímur
Alaskaeskímóa, en sitt hvorum
megin er fjallasýn úr ísafjarðar-
djúpi, í tunglsljósi til vinstri og
hægra megin er morgunroðinn
í fjöllunum. Fjallahringurinn,
nótt og dagur, afmarkar þann
heim sem maður fæðist í. En
það sem gerist innan þessa lok-
aða hrings á sér tengsl langt út
fyrir stað og tíma. „Ný goð" er
fyórskipt mynd. Á fyrstu mynd-
inni, þeirri einu sem er ljós-
mynd, er snákur í grasi. Á ann-
arri myndinni (ég les þær frá
vinstri til hægri) er reiðhjóla-
sæti Picassos sem lítur út eins
og naut. Á þeirri þriðju er
Dadahöfuð Raoul Hausmanns
og á þeirri fjórðu fígúra eftir
Dubuffet. Snákurinn kemur
víða við sögu í goðsögum
mannkyns. í fornum samfélög-
um var hæfileiki snáksins að
endurnýja æsku sína reglulega
með því að skipta um ham sett-
ur í samhengi við hringrás árs-
tíða og hann því talinn hafa
guðlegt eðli. En snákurinn er
líka lævís og viðsjárverður.
Hann á það til að læðast að
manni í grasinu og skjóta upp
kollinum þar sem síst skyldi.
Picasso, Dada og Dubuffet birt-
ast hér sem skurðgoð nútímans
sem bera með sér forna visku
(eða lævísar blekkingar) í nýj-
um ham.
Eitt sinn heyrði ég þá skil-
greiningu á mýtu að hún væri
hvaðeina sem mönum dytti
ekki í hug að draga í efa og
tækju sem sjálfsagðan hlut. En
það getur varla verið vegna
þess að mönnum dettur ekki í
hug að draga mýtuna í efa. Ef
goðið er lifandi þá óttumst við
að steypa því af stalli. Franski
bókmenntafræðingurinn Ro-
land Barthes taldi að mýtur
yrðu til þegar farið er að líta á
eitthvað sem skapað er innan
tiltekinnar menningar sem
hluta af eðlilegri og náttúrulegri
skipan mála. Menn eiga erfitt
með að draga í efa eða koll-
varpa því sem er náttúrulegt án
þess að finnast að tilveru-
grundvelli menningarinnar
sjálfrar sé ógnað. Fyrir útlend-
inga eru íslendingasögurnar
stórfenglegar miðaldabók-
menntir. Fyrir okkur eru þær
mýta; hvað værum við án
þeirra?
Svala er ekki aðeins að benda
á mýtur, mér sýnist hún leita að
því sálræna afli sem býr að baki
þörf einstaklingsins fyrir mýt-
ur. Verkin búa því yfir per-
sónulegum, óræðum skírskot-
unum jafnt sem tilvísunum í
sameiginlegan goðsagnaheim.