Morgunblaðið - 15.05.2004, Blaðsíða 44

LISTIR
44 LAUGARDAGUR 15. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
TALSVERÐ eftirvænting hefur
einkennt bið undirritaðs eftir frum-
sýningunni á Don Kíkóta. Bæði er nú
það að frumsýningar hafa verið
óvenju fáar á stóra sviði Borgarleik-
hússins, starfsemi Leikfélags
Reykjavíkur í hálfgerðri spennitreyju
sakir fjárskorts og hver uppfærsla
þeim mun meiri viðburður. Þá hefur
ráðstöfun titilhlutverksins ekki dreg-
ið úr spennunni, svo óvænt sem hún
var. Síðasta vor skrifaði ég grein um
Shakespearesýningar í Borgarleik-
húsinu á vef Bandalags íslenskra leik-
félaga, Leiklist.is, og hafði þar uppi
stór en verðskulduð orð um frammi-
stöðu Halldóru Geirharðsdóttur í
Sumarævintýri, og lét fylgja nokkurs
konar óskalista um hlutverk fyrir
hana til að fylgja eftir sigrinum. Sum
þeirra voru karlhlutverk, og nú er
hún mætt í hlutverki karlfausks sem
hefur gert hugsjónir karlmennskunn-
ar í sinni hreinustu mynd að lögmáli
lífs síns.
Saga Cervantesar af bókaorminum
sem heldur að hann sé farandriddari
er margræð og efnisrík, og í hverri
leikgerð slíkrar sögu felst bæði túlk-
un og val. Aldrei er hægt að halda öllu
til haga. Hvað á að sýna og hvernig?
Kannski er okkar nánasta samtíð
ekki besti vettvangurinn til að skapa
samúð með mönnum sem ganga á
hólm við raunveruleikann með fast-
mótaðar ranghugmyndir og sannfær-
ingu um að þeirra sé réttlætið að
vopni. Kannski er of stutt í hugsunina
um hvað hefði orðið um munkana og
vindmylluna (og þá vesalings malar-
ann) ef riddarinn sjónumhryggi hefði
búið yfir eyðileggingarafli þess
manns sem nú um stundir er hvað
frægastur fyrir hvað heimsmynd
hans er snertipunktalaus við heiminn.
Kannski er það meðal annars þess
vegna sem erfitt er að lifa sig inn í
söguna í sýningu Leikfélags Reykja-
víkur að þessu sinni. Samt er alveg
ljóst að höfundar sýningarinnar eru
einarðlega á bandi söguhetjunnar,
taka hana á orðinu þegar hún lýsir yf-
ir stríði gegn ranglæti. Þó hafa þeir
vafalaust, eins og flestir, efasemdir
um önnur stríð sem nýlega hefur ver-
ið lýst yfir gegn einberum hugtökum.
Önnur ástæða þess að sýningin hef-
ur ekki sterkari áhrif en raun ber
vitni er sú leið sem farin er, að gera
alla þá sem á vegi þeirra Kíkóta og
Sansjó Pansa verða eins afkáralega
og kostur er. Kunnugleg stílbrögð
leikstjórans, sem oft skila eftirtekt-
arverðum áhrifum, vinna hér gegn
inntaki verksins. Þetta á jafnt við um
heimilisfólk og vini riddarans og fólk
sem þeir hitta á ferðum sínum. Stund-
um tekst að skapa með þessu fyndni,
en það verður óneitanlega á kostnað
þess að skapa spennu milli raunveru-
leikans og hugsýnar riddarans. Ég er
ekki að biðja um raunsæi, aðeins um
innlifun og íróníulausa afstöðu leik-
aranna til persóna sinna. Eina skýra
dæmið um slíkt er Dúlsínea Hönnu
Maríu Karlsdóttur, sem þó er skop-
færð mjög. Atriðið þar sem Kíkóti
biður hana forláts á framkomu sinni
við hana verður fyrir vikið eitt falleg-
asta atriði sýningarinnar. Það er líka
eitt það fyndnasta, sem er ekki þver-
stæða eins og Cervantes hefði verið
fullkunnugt um.
Gagnrýnilaus afstaða sýningarinn-
ar til aðalpersónunnar gerir hana trú-
lega minna áhugaverða en ella hefði
orðið. Engu að síður er það túlkun
hennar sem er það eftirtektarverð-
asta við sýninguna. Halldóra Geir-
harðsdóttir leysir þetta verkefni með
stökum glæsibrag. Það sem kemur
dálítið á óvart er hvað kynferði henn-
ar (eða persónunnar) skiptir gersam-
lega engu máli í upplifun áhorfand-
ans. Afrek hennar er ekki hve vel
henni tekst að leika karlmann, heldur
hve sönn, áreynslulaus og falleg inn-
lifun hennar í þessa tilteknu persónu
er. Halldóra er algerlega trú Kíkóta,
sýnir okkur hve kostulegur hann er í
villu sinni, hve sterkur í sannfæringu
sinni og hlýr í hugsjón sinni. Afstaða
sýningarinnar takmarkar svigrúm
Halldóru til að sýna fleiri fleti á per-
sónunni, og leikgerðin gerir henni
erfitt fyrir með að sýna þróun hennar.
Fyrr en í lokin þegar riddarinn er
loksins tilbúinn að draga lærdóma af
ferð sinni. Lokaatriðið er sterkt eftir
ansi hæggengan og gloppóttan síðari
hlutann.
Bergur Þór Ingólfsson er líka
magnaður Sansjó Pansa, þótt ólögu-
leg gerviístran þvældist fyrir honum
(eða allavega mér). Bergur hefur
marga sömu eiginleika og Halldóra.
Fallega nærveru, innlifun og ótæm-
andi möguleika á að koma áhorfend-
um á óvart með smæstu athöfnum
eða áherslum, sem alltaf eru samt
sannar. Samleikur þeirra er það besta
við sýninguna.
Aðrir leikarar hafa úr litlu að moða
og skrípaleiðin takmarkar enn mögu-
leika þeirra. Eddu Björgu Eyjólfs-
dóttur varð ekki mikið úr Antoníu
systurdóttur riddarans og gerði
dæmigerða glyðru úr þjónustustúlku
á krá. Björn Ingi Hilmarsson tekur
sig vel út í prestsgervi, en að gera
kráareigandann að dæmigerðum
sviðshomma er ekkert nema banalt.
Guðmundur Ólafsson nær heldur
ekki að draga rakarann upp úr klisju-
feninu, og það sama má segja um
ráðskonu Jóhönnu Vigdísar Arnar-
dóttur og hertoga Theodórs Júl-
íussonar. Halldór Gylfason gerir hinn
sprenglærða vonbiðil Samson að fal-
legum manni, en þarf að gæta að
framsögninni í þessu erfiða rými.
Leikmynd Grétars Reynissonar
ber höfundareinkenni hans og virkar
vel í stemmningsríkri lýsingu Lárus-
ar Björnssonar. Þó fannst mér stað-
setning hins annars fallega vind-
mylluatriðis draga úr áhrifum þess.
Búningar Stefaníu Adólfsdóttur á að-
alpersónurnar eru flottir, en aðrir
hafa á sér yfirbragð samtínings.
Sýning Leikfélags Reykjavíkur á
Don Kíkóta er áhugaverð en ekki
hrífandi, áferðarfalleg en ekki sterk,
og afgerandi afstaða aðstandendanna
rýrir áhrifamátt sögunnar. Fram-
ganga aðalleikaranna gerir hana þó
að viðburði sem vel er þess virði að
sjá.
Bókvit og asnar
LEIKLIST
Leikfélag Reykjavíkur
Sýning byggð á leikgerð Michaíls
Búlgakovs á sögu Cervantesar, þýðing:
Jón Hallur Stefánsson. Leikstjóri: Guðjón
Pedersen, leikmynd: Grétar Reynisson,
búningar: Stefanía Adolfsdóttir, lýsing:
Lárus Björnsson, leikgervi: Sóley Björt
Guðmundsdóttir, hljóð: Ólafur Thorodd-
sen. Leikendur: Bergur Þór Ingólfsson,
Björn Ingi Hilmarsson, Edda Björg Eyj-
ólfsdóttir, Guðmundur Ólafsson, Halldór
Gylfason, Halldóra Geirharðsdóttir,
Hanna María Karlsdóttir, Jóhanna Vigdís
Arnardóttir og Theodór Júlíusson. Borg-
arleikhúsið 13. maí.
DON KÍKÓTI
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Jim Smart
„Framganga aðalleikaranna gerir hana þó að viðburði sem vel er þess virði
að sjá,“ segir m.a. í umsögninni.F
ramfarir eru nú ekki
beint að sliga keppn-
ina,“ sagði ágætur fé-
lagi minn um Evró-
visjónkeppnina eftir
að hafa horft á undanúrslit á mið-
vikudag. Það er mikið til í þessum
orðum.
Lengi hefur verið til á heimili
foreldra minna upptaka af Evr-
óvisjónkeppninni 1987 þegar Írinn
Johnny Logan bar sigur úr býtum
með laginu Hold me now. Ein-
hverra hluta vegna hefur aldrei
verið tekið yfir þessa keppni, enda
hin mesta skemmtun. Framlag Ís-
lendinga þetta ár var lagið Hægt
og hljótt eftir
Valgeir Guð-
jónsson í
flutningi ungr-
ar söngkonu,
Höllu Mar-
grétar. Þrátt
fyrir að ná ekki ofar en í þriðja
sæti varð ítalska lagið Gente di
Mare með Umberto Tozzi geysi-
vinsælt í kjölfar keppninnar. Þá
slógu í gegn þetta árið hinir við-
kunnalegu Ísraelar Datner &
Kushnir sem fluttu lagið Shir
Habatlanim, eða „Hubba Hulle“
og höfnuðu í áttunda sæti.
Spólan með ’87 keppninni
fannst að mig minnir nokkrum ár-
um eftir keppnina. Strax þá var
hún orðin asnaleg áhorfs. Búning-
arnir, hárið, lögin, sviðsframkom-
an…allt til þess fallið að skemmta
sér yfir því og hlæja þar til maga-
verkirnir eru orðnir óbærilegir.
Nú er árið 2004 en Evró-
visjónkeppnin virðist standa í
stað. Sami gamli lummulegi stíll-
inn á þessu öllu. Svo yndislega
hallærisleg er þessi keppni í heild
sinni að unun er að fylgjast með.
Þegar nútíma Evróvisjón er borin
saman við Evróvisjón frá 1987
sést vel hversu hallærisyf-
irbragðið hefur haldist. Þegar ég
horfði á ’87 keppnina t.d. árið 1997
þá hélt ég að það sem ég sá á
skjánum hefði virkilega þótt töff
áratugi fyrr. Loks hefur mér skil-
ist að Evróvisjónkeppnin er tíma-
laus. Evróvisjón hefur aldrei verið
í tísku.
Einhverjar breytingar hafa orð-
ið á keppninni á undanförnum ár-
um. Sú jákvæða breyting var gerð
árið 1998, ef ég man rétt, að dóm-
nefndir voru lagðar niður og þess í
stað tekin upp símakosning. Nýja
kosningakerfið er auðvitað betur
til þess fallið að skapa stemmn-
ingu því fólkinu sem horfir á finnst
það hafa eitthvað um úrslitin að
segja. Dómnefndirnar gömlu voru
alveg eins líklegar til að velja lög
sem fólki skyldi bara gjöra svo vel
og líka við. Oft hrútleiðinleg lög
sem valin voru meira vegna list-
ræns gildis en skemmtanagildis.
Ekki það sem pöpullinn vildi
hlusta á, heldur það sem dóm-
nefndunum fannst að hann ætti að
vilja hlusta á. Lög sem hann hefði
gott af að hlusta á.
Dómnefndirnar í Evróvisjón
voru eiginlega nokkurs konar alls-
herjarnefndir. Nefndunum var
falið að meta lögin og ákveða hver
þeirra komust áfram í keppninni
og hver ekki. Allsherjarnefnd Al-
þingis Íslendinga hefur einmitt
staðið í því undanfarið að meta lög.
Nefndin hefur staðið í ströngu við
að leggja mat á það hvort lög um
fjölmiðla eigi að komast áfram í
gegnum þingið. Mat meirihlutans
var það að málinu skyldi troðið í
gegn sem fyrst, áður en fólki gæf-
ist ráðrúm til að átta sig á ann-
mörkum laganna. Í Evróvisjón
dómnefndunum var enginn meiri-
hluti og minnihluti. Hver nefnd
varð að senda frá sér eindóma álit
á því hvaða lög ættu að fá tólf stig,
hver ættu á fá eitt stig og hver
ekkert.
Hjá allsherjarnefnd ríkir ekki
sami einhugurinn. Þar skilar hvor
hluti nefndarinnar sínu áliti á fjöl-
miðlalögum. Meirihluti skilaði
fyrst og svo minnihluti, þar sem
minnihluti vissi ekki um breyting-
artillögur meirihluta fyrr en á síð-
ustu stundu að því er virðist.
Nefndarafgreiðsla á fjölmiðla-
frumvarpi, sem óþarft er að tíunda
frekar, er öll hin undarlegasta.
Leynimakkið í kringum hana er
eiginlega miklu hallærislegra en
Evróvisjón. Hins vegar efast ég
ekkert um að makkið er tímalaust
eins og Evróvisjónkeppnin. Þetta
er ábyggilega ekki eitthvað sem
þingmenn nútímans fundu upp,
heldur hafa þeir lært það af fyr-
irrennurum sínum.
Þrátt fyrir litlar framfarir Evr-
óvisjónkeppninnar í gegnum árin
hefur einu fleygt fram: lýðræð-
islegum vinnubrögðum. Fólkið
fær að kjósa sér lög.
Leynimakk dularfullra allsherj-
ardómnefnda líðst ekki lengur í
Evróvisjón. Fólkinu í þátt-
tökulöndunum, áhorfendunum
sjálfum, er ætlað raunverulegt
hlutverk í ákvörðunum um hvaða
lög komast áfram í keppninni og
hver ekki.
Áhorfendum á íslensk stjórnmál
er ekki ætlað hlutverk. Pöpullinn
getur bara gjört sér að góðu þau
lög sem Alþingi setur þeim. Fólk-
inu á að líka við þau lög sem alls-
herjarnefndinni eru þóknanleg.
Enda skilur meirihluti nefnd-
arinnar ekkert í öllu fárinu. Virðist
ekki skilja að pöpullinn vilji fá að
gera athugasemdir við fjölmiðla-
lögin og hugsanlega fá einhverju
um það ráðið hvort hann þarf að
beygja sig undir þau eða ekki.
Minni mitt nær ekki svo langt
aftur að ég geti borið það saman
hversu hallærislegar starfs-
aðferðir nefnda Alþingis voru árið
1987 miðað við hvernig þær eru
núna. En vegna þess hve oft ég hef
horft á þessa myndbandsupptöku
af Evróvisjónkeppninni frá því ári
á ég auðvelt með að bera hana
saman við keppnina í ár. Alltaf
skal þessi keppni vera jafnhallær-
isleg og alltaf jafnskemmtileg.
Hins vegar er ekkert skemmti-
legt við það þegar alþingismenn
setja sig í sæti allsherjardómara
sem vita hvað þjóðinni er fyrir
bestu. Á meðan þjóðin starir á
sjónvarpsskjáinn og fylgist með
umræðum, eða einræðum, um fjöl-
miðlalögin á Alþingi og hugsar un
point hrópa hróðugir stjórn-
arþingmenn allir nema einn douze
points!
Evróvisjón
framar
Alþingi
Þrátt fyrir litlar framfarir Evróvisjón-
keppninnar í gegnum árin hefur einu
fleygt fram: lýðræðislegum vinnubrögð-
um. Fólkið fær að kjósa sér lög.
VIÐHORF
Eftir Eyrúnu
Magnúsdóttur
eyrun@mbl.is
ÚTSKRIFTARSÝNING nemenda
Listaháskóla Íslands verður opnuð í
Listasafni Reykjavíkur, Hafnarhúsi,
kl. 14 í dag, laugardag. Þar verða til
sýnis verk nemenda úr myndlistar-
deild og hönnunar- og arkitektúr-
deild. Áður en sýningin verður form-
lega opnuð verður tískusýning fyrstu
útskriftarnemenda úr fata- og text-
ílhönnun kl. 13.30. Af því tilefni kem-
ur hingað hópur fólks frá London,
París og New York, sérstaklega í
þeim tilgangi að sjá tískusýninguna.
Þetta eru aðallega blaðamenn og ljós-
myndarar frá ýmsum tímaritum og
blöðum eins og Herald Tribune,
Numero, Flash Art, Sunday Times
Magazine, Purple og fleiri. Einnig
kemur áhrifafólk í tískuheiminum
eins og Marc Ascoli sem er ráðgjafi
og stílisti hjá stórum tískuhúsum og
Martine Sitbon sem er mjög virtur
hönnuður í París. Þessir gestir verða
viðstaddir opnun á Útskriftarsýningu
Listaháskólans. Verk nemenda á sýn-
ingunni eru afrakstur þriggja ára
náms við Listaháskólann þar sem
markmiðið hefur verið að skapa nem-
endum aðstöðu til að mennta sig sem
listamenn og gera þá reiðubúna til að
takast á við víðtæk viðfangsefni á
skapandi og gagnrýninn hátt með for-
vitni, áræðni og framsækni að leið-
arljósi.
Boðið er upp á leiðsögn fyrir hópa
alla virka daga kl. 9-14 og munu nem-
endur veita gestum innsýn í verkin
sín. Panta þarf leiðsögn í s: 590 1200
eða á netfangið fraedsludeild@rvk.is.
Einnig er leiðsögn um sýninguna alla
sunnudaga kl.15. Sýningin stendur til
31. maí. Opin daglega frá 10-17. Að-
gangur er ókeypis. Sýningin er í sam-
vinnu við Listasafn Reykjavíkur.
Útskriftar-
sýning LHÍ
Ljósmynd/Sóla
Nemar úr myndlistar- og hönnunardeild sem verk eiga á sýningunni.