Heimilistíminn - 06.06.1974, Blaðsíða 34

ÞAÐ VAR engu líkara en sumrinu lyki
skyndilega. í júlimánuði árið 1348 tók
skyndilega að rigna svo að það var engu
likara en regnið væri óendanlegt. Það
rigndi allan mánuðinn. Allan ágústmánuð
streymdi regnið úr loftinu og á Mikkjáls-
messu i september voru flóðgáttir himins
enn opnar. Þegar þær loksins lukust aftur
var uppskeran ónýt, fénaðurinn og naut-
gripirnir voru að drepast úr hungri i hög-
unum, og illþefjandi gufur lagði um sveit-
irnar frá rotnandi gróðrinum, sem var að
þorna i haustsólinni.
Stærri landeigendurnir i Englandi
sögðu hver við annan, að England þyldi
það vel að fá einu sinni eða tvisvar upp-
skerubrest. Það væri svo sem alveg satt,
að landsetarnir voru alltaf að mögla yfir
þvi að þurfa að erja jörðina fyrir hús-
bændur sina fyrir ekki neitt, en hvorki
veraldlega valdið né það kirkjulega hafði
sérlegar áhyggjur út af sliku. Leigulið-
arnir, hvort sem þeir voru i bæ eða byggð,
voru hvort eð var alltaf að kvarta yfir
hlutskipti sinu, vælandi yfir þvi að vilja
endilega vera frjálsir menn. En voru þeir
ekki Englendingar, eða hvað? Var það
þeim ekki nóg? Þeir áttu að vera hreyknir
af þvi, að ættjörð þeirra hafði aldrei verið
öflugri. Hún hafði nýiega unnið sigur i
stórstyrjöld og var virt um allan heim.
Það var allt I bezta gengi meðal höfð-
ingjastéttarinnar. Þaðmyndi þurfa meira
en eitthvert hausthret til að breyta gangi
mála i landinu!
En I janúarmánuði næsta ár var það
orðið ljóst, að enda þótt landið kynni að
geta sigrast á mannlegum óvinum sínum,
gegndi allt öðru máli um sjukdóma og
veikindi. Skæð pest brauzt út i Norwich og
tók að breiðast út um landið eins og eldur i
sinu.
1 fyrstu sögðu menn, að pestin hefði
kviknað i regnblautum og rotnandi jarð-
veginum, og aldrei hafði slik pest skotið
upp kollinum i manna minnum. Menn
konur og börn hrundu niður eins og flugur.
Gamlir og ungir, rikir og fátækir, i köstul-
um, klaustrum og hreysum. Það var rétt
eins og enginn gæti komizt undan.
Þvi að England var i heljargreipum
Svarta dauðans.
Það skiptir svo sem ekki máli, hvað
menn héldu á þessum timum, en pestin
var ekki i neinu sambandi við regnið,
enda þótt það virðist liklegt, að það kunni
eitthvað að hafa dregið úr viðnámsþreki
fólksins.
Svarti dauðinn hafði þá þegar höggvið
sitt stóra skarð i ibúatöluna á meginland-
inu, og hvar sem hans gætti, voru afleið-
ingarnar með þeim ósköpum, að það er i
rauninni næsta eríitt að gera sér grein
fyrir, hversu mörg mannslif hann kostaði.
Fleira kemur til. Litum til dæmis á,
hvernig þessu var farið á Englandi.
Kirkjubækur voru yfirleitt betur færðar
þar en annars staðar, þannig að sjá má,
að sums staðar deyr helmingur klerka-
stéttarinnar, fjórir af hverjum tiu ibú-
34
anna i heilu héruðunum, en önnur þurrk-
ast með öllu út, þannig, að ekki er nokkur
maður eftir lifandi. Þannig eyddust heilu
þorpin, jafnvel heilu byggðirnar.
Stundum litur út fyrir, að það séu ein-
ungis börnin, sem láta lifið, annars staðar
eru það gamalmennin, sums staðar ein-
ungis karlmennirnir. Konurnar, sem
misstu eiginmenn sina i fyrstu öldunni,
sem gekk yfir, gengu kannski að eiga aðra
menn, og misstu þá i næstu lotu. Svona
gekk þetta til. Þvi að Svarti dauðinn gekk
ekki yfir eins og reiðarslag og siðan ekki
söguna meir. Hann var eins og falinn ógn-
areldur i tuttugu ár, og það eitt er vist, að
af þrem milljónum manna, sem byggðu
England, þegar hann hóf göngu sina, lagði
hann að velli þriðja hlutann og vel það,
þvi að ekki voru lifs nema tvær milljónir
manna i landinu, þegar honum lauk.
Þegar það varð loksins ljóst, að pestin
var liðin hjá, fundu menn ekki til annars
en þakklætis fyrir það að fá að vera á lifi.
Og siðan, smám saman, tók furðuleg
staðreynd að láta brydda á sér: uppsker-
an ætlaði ekki að láta á sér standa, og i
fyrsta skipti i manna minnum vantaði
vinnuafl á akrana. Fyrst fóru þeir einn og
einn og einn, siðan tveir og tveir og loks i
heilum hópum, leiguliðarnir, þrælarnir og
þjónarnir, á brott frá húsbændum sinum
og réðu sig i fjarlægum hlutum landsins
til starfa sem frjálsir menn.
Himr nyju tiusbænaur pessara siaris-
krafta voru alltof fegnir yfir að fá þá til
þess að fara að spyrja óþægilegra spurn-
inga, og satt að segja voru þó nokkrir
striðsherrarnir, sem staöið höfðu i sifelld-
um erjum, fegnir þessum breytingum. Nú
var þáð orðin venjan, að konungurinn
greiddi hermönnum sinum mála, svo að
það var enginn skortur á hermönnum og
ekki þurfti þvi að leita lengur til höfðingj-
anna um að leggja fram þeirra skerf af
mannskap til hverrar orrustu. Nú loksins
var það orðið kostnaðarminna að taka
menn á leigu til ákveðinna starfa, heldur
en að hafa þá sifellt i þjónustu sinni.
t skyndilegri ákefð til að ná sér í pen-
inga tók margur aðalsmaðurinn upp á þvi
að selja eða leigja skika út úr jörðum sin-
um. Þetta var upphafið á umfangsmikilli
upplausn á kerli, sem enzt hafði þó nokk-
uð lengj. En það er nú svo með það, sem
búið er að endast lengi, það virðist stund-
um vera erfitt að losa sig við það. Það
virðist furðu lifseigt. Gömlu lögin, sem
fjötruðu þræl húsbónda sinum voru enn i
gildi, á sama hátt og gömlu veiðilögin,
sem heimiluðu fláningu á veiðiþjófi, sem
staðinn var að þvi að næla sér i bráð. Þeg-
ar svo ofan á þetta bættist, að nýir og háir
skattar voru innheimtir af hörkj mikilii
af óheiðarlegum innheimtumönnum hlaut
að koma ab þvi, að almenningur risi upp.
Það var fyrrverandi hermaður, Wat
Taylor að nafni, sem hóaði saman um
20.000 bændum al' sléttunum hjá Kent og
hélt með þá til Lundúna, þar sem þeirra
beið Rikharður II, nýsetztur að völdum.
f
Ásamt borgarstjóranum og nokkrum
riddurum hélt Rikharður konungur til
móts við lýðinn og varð fundur þeirra hjá
kirkju Heilags Bartólómeusar rétt hjá
Smithfield. Þar spurði konungur Wat
Taylor, hvers hann óskaði.
Það stóð ekki á svarinu. Almenningur
átti ekki að vera lengur háður lénsherrum
sinum. Að menn gætu keypt og selt varn-
ing sinn á mörkuðum sem frjálsir menn.
Að fiskurinn i ánum og veiðidýrin i skóg-
unum skyldu vera réttmæt eign almenn-
ings.
Þetta var hreint og beint svar, og það
virtist falla vel i geð hinum unga konungi,
sem svaraði þvi rólega, að lögunum
skyldi verða breytt. Hvers óskaði Wat
Taylor frekar?
Sú staðreynd, að allt skyldi falla svona i
ljúfa löð virðist heldur betur hafa stigið
þessum unga uppreisnarforingja til höf-
uðs. Hann svipaðist um og sá þá, hvar
andstæðingur hans eða fjandmaður frá
fornu fari sat nálægt konungi.
— Ég vil fá rýtinginn hans!
Þetta var afskaplega barnaleg krafa.
Það, sem honum datt fyrst i hug.
— Fáðu honum hann! skipaði Rikharð-
ur konungur.
Bálreiður aðalsmaðurinn rétti honum
vopnið. Wat Taylor strauk glottandi eftir
blaðinu, hæstánægður yfir þvi valdi, sem
hann hafði öðlazt. Hann hvessti augun á
eiganda rýtingsins og sagði skyndilega:
— Ég sver það, að ég skal ekki borða
kjöt aftur fyrr en ég hef náð höfði þinu
með honum þessum!
Þá missti borgarstjórinn stjórn á sér.
— Þorpari! Hvernig vogarðu þér að
tala i nærveru konungsins! æpti hann og
lamdi veldissprota sinum i höfuðið á Wat
Taylor.
1 sama vetfangi gerðist það, að riddari
nokkur lagði uppreisnarforingjann sverði
sinu. Wat Taylor rykkti hesti sinum undan
og sat uppréttur i hnakk sinum nokkur
skref, þangað til andvana likaminn heykt-
ist til jarðar.
Þegar foringinn var fallinn, var hugur-
inn úr bændum, og þeir héldu lúpulegir
heim.en ráögjafar konungs hrósuðu sigri
pg töldu bændurna hafa fengið þá ráðn-
ingu, sem myndi duga, nú myndi allt
verða eðlilegt aftur.
En það var rétt eins og að reyna að
stöðva skriðu. Aðalsmennirnir gátu hótað
og hreykt sér, en þeir gátu ekki látið tvo
menn leysa þriggja manna starf af hendi.
Ekki, meðan bændur um allt land keppt-
ust vib ab yíirbjóða hver annan i kapp-
hlaupinu um vinnuaflið.
Eitt af öðru urðu gömlu lögin gagnslaus
og loks var farið að breyta þeim.
Lénsskipulagið hafði svo sem gengið
sér til húðar. Það var sagt, að þetta hefði
verið Wat Taylor að þakka en það var
enginn sperrileggur frá Essex úr stétt
fyrrverandi hermanna, sem hafði gefið
leiguliðunum frelsi þeirra.
Það var Svarti dauðinn.