Heimilistíminn - 11.09.1975, Blaðsíða 8

hennar, komu til Parfsar áriö 1887, að þau
Nóbel hittust aftur. Þau tóku að ræða skrif
hennar og Nobel sagði: — Ég les helzt
áróðurssögur, þar sem barizt er fyrir
hugmyndum.
Þetta voru lausnarorð fyrir Bertu, sem
gekk með nýja bók i höfðinu. Hún hafði
upplifað allar skelfingar striðsins i þýzk-
rússneska striðinu i Kákasus og var áköf
baráttumanneskja fyrir heimsfrlði.
Arangurinn varð bókin „niður með
vopnin” sem kom út árið 1889 eftir hik af
hálfu útgefandans. Hann óttaðist harðar
árásir Berthu á striðið, en bókin varð
vinsæl um alla Evrópu og um annað var
varla meira rætt það árið. Þegar heims-
friðarráðið kom saman i Róm árið 1891,
var Bertha kjörin forseti ráðstefnunnar.
Erfðaskráin.
Einn þeirra manna, sem bókin hafði
hvað mest áhrif á, var dýnamitkóngurinn
og vopnaframleiðandinn Alfred Nobel.
Þegar Bertha bað hann að ganga i raöir
friðarheyfingarinnar, neitaði hann fyrst,
en bauð henni peninga til starfsins. Hann
var ekki reiðubúinn að gerast friðar-
spámaður. Um þessar mundir var hann
veikur og niðurbrotinn maður. Astkær
móðir hans var nýlátin og tveir bræður
hans einnig.
Á átta daga löngum fundi i Zúrich,
reyndi Bertha enn að tala um fyrir honum
að taka þátt i friðarheyfingunni. Hann var
nefnilega þeirrar skoðunar, að aöeins
með þvi að framleiða enn öflugri sprengi-
efni, væri hægt að tryggja frið. Vopnin
þyrftu að verða svo ógnvekjandi, að engin
þjóð þyrði að hefja styrjöld af ótta við að
verða sjálf þurrkuð út.
— Nei, sagði Bertha. — Það er brjálæði.
Hver einasta stjórn mun alltaf halda, að
einmitt hennar vopn séu ahrifarikari en
óvinarins. Fólkið i löndunum yrði að
þvinga stjórnirnar til að leggja niður
vopnin.
Nóbel vildi ekki láta sig. Eina leiðin til
friðar var enn að hans dómi sú, að vopnin
yrðu nógu skelfileg til að enginn þyrði að
hefja striö.
Bertha og Alfred komust ekki að neinu
samkomulagi og þau hittust ekki framar.
En hún hafði sáð efa i huga hans og 1893
skrifaði hann henni: — Ég vil arfleiða sjóð
að hluta eigna minna og tekjum hans skal
árlega varið til að úthluta karli eða konu,
sem lagt hefur mest að mörkum i þágu
friðarins. Þannig varð til upphafið að
Nóbelsstofnuninni.
En Alfred Nobel starfaði áfram að
vopnaframleiðslu sinni. Árið 1894 keypti
hann meiri hluta hlutabréfa i sænska
félaginu, sem átti Bofors fallbyssuverk-
smiðjurnar. Vegna ágreinings við frönsku
stjórnina, hafði hann nokkrum árum áöur
flutt rannsóknarstofu sina i stórt hús við
San Remo á ítaliu, þar sem hann var
sjálfur seztur að. En hann saknaöi
tilraunanna með vopn, þær sem hann
8
haföi gert á bersvæðum, en gat nú hvergi
fengið rúm til að gera á Italiu.
Siðustu ár ævi sinnar dvaldi Alfred
Nobel mikið á Bofors, i stórri, nýrri
tilraunastofu, sem hann reisti þar. Þá bjó
hann á herragarðinum Björkborn, sem
verksmiðjurnar áttu. Alfred Nobel var
driffjöðrin i þvi starfi, sem gerði Bofors
að einum mesta vopnaframleiðanda
heimsins.
En Nobel haföi einnig áhuga á ýmsu
öðru en sprengiefni og vopnum. Hann
gerði tilraunir meö gervileður og
gervigúmmi og framleiddi gervisilki.
Hann reyndi að endurbæta ljósaperuna,
rafhlöðuna og grarrímófóninn. Hann
stundaði ljósmyndun úr lofti með hjálp
eldflauga og hann hafði mikinn áhuga á
kjarnorkurannsóknum, sem voru þá að
byrja. Einnig á sviði þjóðfélagsmála var
hann á undan sinni samtið. t verksmiðj-
um sinum kom hann á ókeypis læknis-
hjálp og eftirlaunum.
Eftir þvi sem árin liöu, gerði Alfred
Nobel sér betur og betur ljóst, að aðeins
visindalegar rannsóknir á öllum sviðum
og með alþjóðasamvinnu, gátu útrýmt fá-
tæktinni og skapað fólki betri lifsskilyrði.
I nóvember 1895 áður en hann lézt,
skrifaði hann hina frægu erfðaskrá sina.
Samkvæmt henni átti mestur hluti auðæfa
hans að renna i sjóð og tekjur hans
skiptast i fimm Nóbelsverðlaun árlega.
Ein verðlaunin átti sá að hljóta, sem
gert hafði mikilvægustu uppgötvunina á
sviði eðlisfræði, önnur tii þess sem gert
hafði þá mikilvægustu á sviði efnafræði,
þriðju fyrir læknisfræði, fjórðu fyrir bezta
ritverkið og loks þau fimmtu til þess, sem
lagt hafði mest af mörkum i þágu
friðarins.
Þegar Alfred Nobel leát 10. desember i
húsi sinu i San Remo, urðu miklar deilur
um erfðaskrána. En eftir samninga-
viðræður varð Nóbelsstofnunin til árið
1901 fyrir forgöngu rikisstjórna Noregs og
Sviþjóðar.
Hin árlegu Nóbelsverölaun hafa með
timanum oröið mest umtöluöu alþjóðlegu
verðlaun okkar tima og þau hafa einnig
gert nafn Alfreds Nobels ódauðlegt.
Menn með báða fætur á jörðinni vaxa
ekki á trjánum.
Það er bctra að fá sér einn litinn en
verða galinn af að horfa á aðra gcra
það.
Ég hef haft miklar áhyggjur, einkum
þó af hlutum, sem aldrei gcrðust.
Nií er hægt að fá botnlausar vatns-
könnur — til að vökva gerviblóm með.
Þær konur, sem fyrstar klæðast nýj-
ustu tizku, eru þær, sem ættu sizt að
gera það.
4
Aðeins sá, sem á nóga peninga, gctur
leyft sér að tala illa um bankastjór-
ann.
Það er of snemmt að gifta sig, þegar
maöur er ungur og of seint, þegar
maöur er gamall.
Adam vildi ekki eplið endilega eplisins
vegna, heldur af þvi að þa-ð var forboð-
ið.
— Nú er ekki um annað en
takmarkanir að ræða sagði forstjór-
inn, sem var orðinn of feitur.
Þú crt eigingjarn, þegar þú hefur ekki
meiri áhuga á öðru fólki en það á þér.
4
Flestir eru eins og þeir voru skapað-
ir.... og stundum einum skammti
verri.