Heimilistíminn - 17.08.1978, Blaðsíða 11

lslenzkir iðnaöarmenn i Kaupmanna-
höfn kynntust alls konar félagsskap beint
og óbeint, meö upplýsingum og þátttöku.
Þeir uröu þátttakendur i gildunum, trúfé-
lögum og söfnuöum. Þaö bar oft mikið á
alls konar áröðursmönnum f gildunum og
á vinnustööum, sérstaklega eftir aö
bandariskum trúfélögum óx fiskur um
hrygg, og þau höföu efni á þvf, aö hafa
erindreka i Englandi og á Norðurlöndum.
Þetta varö brátt einnig i islenzku þjóölifi,
og átti eftir aö hafa nokkur áhrif.
2.
Danska rikiö lenti meö Frökkum I
Napóleonsstyrjöldunum og haföi þaö i för
meö sér efnahagsöngþveiti i Danaveldi.
Englendingar hertóku Kaupmannahöfn,
án þess aö Danir geröu nokkrar verulegar
tilraunir til varna. Eftir þann atburö varö
allt efnahagslif Danaveldis i molum og
endaði meö gengisfellingu i upphafi ann-
ars tugs 19. aldarinnar. Danir áttu i mikl-
um erfiðleikum meö utanlandsviöskipti
sin og voru mjög háöir Englendingum og
þýzku borgrikjunum. Næstu áratugina
varð þó talsverö gróska i dönsku
efnahagslifi, og var lagður grunnur aö
þvi, er siöar óx á sterkum meiöi.
En aftur á móti varö á þessum tima,
þaö er eftir aö friöur var saminn aö af-
stöönum Napóleonsstyrjöldunum i Vinar-
borg áriö 1815, mikil gróska i mennta- og
menningarlifi Danaveldis. Rómantiska
stefnan i bókmenntum náöi þar föstum og
traustum áhrifum, og eitt merkasta skáld
stefnunnar var einmitt Daninn Oehlen-
schlager, sem haföi mikil áhrif á Islenzka
námsmenn og islenzka menningu.
En jafnhliöa þessu varö Danmörk mjög
opiö land fyrir erlendum menningar-
straumum, sökum frjálslyndis er leiddi af
tengslunum viö frönsku stjórnarbylting-
armennina. Þegar bandarisk trúfélög
hófu að senda erindreka til Noröurlanda,
frá Englandi, náöu þeir fljótlega tals-
verðri fótfestu i dönskum borgum og bæj-
um.
Margir af áhrifamönnum i stjórnmál-
um Danmerkur um þetta leyti boðuðu
trúfrelsi, og varö þeim mjög ágengt meö
stuöningi og boðskap byltinganna miklu
áriö 1830 og 1848. Meö setningu grundvall-
arlaganna dönsku áriö 1848, varö trúfrelsi
i Danmörku, er átti lika aö rikja á tslandi,
þó þaö yröi ekki i raun, eins og betur
kemur fram siðar I þessu máli. Meö trú-
arbragðafrelsinu i Danmörku fengu sér-
trúarflokkarnir tækifæri til starfa og út-
breiðslu. Þeir létu heldur ekki á sér
standa, hófu mikinn áróöur. Þaö jók lika á
gildi áróöurs sértrúarflokkanna, aö
prentfrelsi komst á i Danmörku, og not-
uöu sértrúarflokkarnir mjög prentaö mál
til útbreiöslu trú sinni.
Áriö 1830 var nýr trúflokkur stofnaöur i
Nýju Jórvik I Vesturheimi. Söfnuöur þessi
byggöi á nýrri trúarbók, er kennd er viö
spámanninn Mormón, og er á stundum
kölluö Mormónabók. Oftast var trúflokk-
ur þessi kenndur viö sföustu daga heilögu
eöa brúði lambsins. En hér á landi hlaut
hann nafniö Mormónar, og veröur þvi
haldiö hér.
Mormónatrúin fékk allgóöan byr á Eng-
landi og náöi fljótt furöu mikilli útbreiöslu
og árangri. Þetta átti sínar þjóöfélagslegu
rætur og stóöu fast I vandamálum samtið-
arinnar. Trúarbrögö og trúarskoöanir
Mormóna voru öörum mótmælénda trú-
arbrögöum þjóöfélagslegri. Þau höföu á-
kveöiö takmark, er var fólgiö I þvi, aö
koma upp guðsriki á jöröu, þar sem trúin
var aöalafl i þjóöfélagsstjórnuninni. Þessi
hugsjón átti fyrirmyndir frá miðöldum,
og er alþekktfrá timum fyrstu kristni Þaö
leiö ekki á löngu, aö Mormónar stofnuöu
sitt eigiö riki i Vesturheimi, og sýndu þeir
þar ótrúlegan dugnaö og stjórnkænsku.
Þeir breyttu eyðimörk á skömmum tima i
gósenland og byggöu upp fyrirmyndar-
riki, þar sem reglusemi, iöjusemi og hug-
vit sat hvarvetna I fyrirrúmi.
Margt var nýstárlegt i kenningum Mor-
móna. Þeir kenndu til dæmis tvenningu i
staö þrenningar. Þeir endurskiröu meö
niöurdýfingarskirn og var það algjört
sáluhjálparatriði, ásamt margs konar
handayfirleggingum og serimónium. Þeir
skiröu dauöa til trúar sinnar, og var þaö
oft mikiö atriöi og hafði mikla þýöingu.
Þeir báru mikla virðingu fyrir forfeörun-
um, og var ættfræöi og mannfræöi brátt
höfö i hávegum hjá þeim. Þeir leyföu fjöl-
kvæni. Konan var ekki viss meö sálu-
hjálp, nema hún væri vigö einhverjum
n