NT - 31.08.1984, Qupperneq 9

■ Húsavík, vagga samvinnuhreyfmgarinnar. „Fyrir rúmum 100 árum vildu mergsognir þingeyskir bændur afnema ánauðina og þeir
byggðu upp hreyfingu með sterkum stoðum og innviðum.... Við eigum hvorki að brjóta samvinnuhreyfinguna upp eða niður. Við
eigum að hreinsa ósmekklegt drasl burt.“
ar í landinu þá vissu þeir líka
að þetta atriði er það sem við
virkir félagsmenn og eigendur
SÍS erum að berjast gegn.
Kannski hefur lítið unnist. Og
soramark hermangsins hefur
okkur ekki enn þá tekist að
þvo af SÍSinu. En við höfum
ekki gefist upp og við munum
halda áfram. Við erum vak-
andi og gætum þess að bæta
ekki við mistökin á meðan
unnið er að því að hreinsa burt
fornar syndir sbr. kröftug mót-
mæli þorra virkra félagsmanna
á liðnu vori á móti þátttöku
SÍS í ísfilm. G.E. lýkur g'rein
sinni á herhvöt sem ber yfir-
skriftina Afnemum ánauðina.
Og þá hvarflar hugurinn aftur
að Fjalakettinum, bárujárns-
kastala genginna kynslóða sem
hefur viðurkennt menningar-
gildi í fjölmiðlum. Fyrir rúm-
um 100 árum vildu mergsognir
þingeyskir bændur afnema á-
nauðina og þeir byggðu upp
hreyfingu með sterkum stoð-
um og innviðum. Menn hafa
komið og farið, bætt við kam-
ers hér, glugga þar og jafnvel
gagnsæju hvolfþaki sem veitti
birtu inn í portið. Það eru
deildar meiningar um hvort
allar þessar umbætur og við-
byggingar eru til gagns og
prýði, en það er eitt af brýn-
ustu verkefnum samtímans að
laga þessa byggingu og halda
henni vel við því innviðir eru
traustir og stoðir eru ófúnar.
Við eigum hvorki að brjóta
samvinnuhreyfinguna upp eða
niður. Við eigum að hreinsa
ósmekklegt drasl burt. Ekki
byggja nýtt hús á gömlum
grunni, heldur eiga gamalt og
gott hús byggt upp af hugsjón-
um almennings í þessu landi.
Skrifað 24.8 að Refstað,
Vopnafirði.
Agústa Þorkelsdóttir.
ræða. Þá eru þær kartöflur
mun ódýrari en þær sem í mati
hafa hlotið opinberan gæða-
stimpil.
Hver verður
framtíðin hér?
Miðað við það ástand sem
hér hefur skapast liggur fyrir
að marka verði ákveðna
stefnu varðandi sölu kartaflna
og grænmetis.
Það verður að sameina sjón-
armið neytenda og framleið-
enda. Það sem gert verður má
ekki taka mið af óskum Jónas-
ar DV ritstjóra og hans sam-
starfsmanna á Morgunblaðinu
eða sjónarmiðum stjómar Neyt-
endasamtakanna því þá er
voðinn vís. Brandari ársins
hjá þessum aðilum er fullyrð-
ing þeirra um að bændur eigi
ekki Grænmetisverslunina,
því hana eigi neytendur.
Miðað við sömu rök þá eiga
neytendur einnig Hagkaup og
fyrirtæki það sem Haukur
Hjaltason telur sig eiga, Dreif-
ingu sf. Hverskonar dellukall-
ar eru það sem geta látið fara
frá sér aðra eins ályktun og þá
sem birt var í blöðunum fyrir
skömmu? Það að Grænmet-
isverslunin ætti að vera opin-
ber flokkunarstöð á kartöflum
og grænmeti fyrir þá, sem þess
óskuðu. Með öðrum orðum er
ætlast til að bændur komi með
kartöflur í Grænmetisverslun
landbúnaðarins, fái þær
metnar, fari síðan í einhverja
verslun til að selja þær. Flokk-
un og mat kartaflna og græn-
metis á að fara fram hjá
heildsalanum eða ef fram-
leiðandinn selur beint til smá-
salans verður að meta kartöfl-
urnar þar. Það er óheimilt að
selja ómetnar kartöflur.
Skynsamleg lausn á þessu
kartöflumáli virðist ekki geta
orðið. Enda ekki von, þar sem
þau öfl eru orðin sterk hér á
landi, sem vilja brjóta niður
það sölukerfi, sem bændur
hafa byggt upp. Það verður
því að gera þær ráðstafanir,
sem skaða bændur og neytend-
ur næst minnst.
Þær felast í því að veita
heildsöluleyfi þeim sem upp-
fylla ákveðin skilyrði sem gerir
þeim kleyft að versla með
kartöflur, aðra garðávexti og
grænmeti. Ennfremkur fengju
þessi fyrirtæki leyfi til innflutn-
ings þegar innlend vara er ekki
til. Sölufélag garðyrkjumanna
og Grænmetisverslun íandbún-
aðarins eiga að vera sjálfstæð
fyrirtæki framleiðenda, sem
hafa jafnan rétt til sölu og
innflutnings.
Framleiðendur geti ráðið við
hvern þeir skipta, en að sjálf-
sögðu verða þeir að gera bind-
andi samning við annað hvort
samvinnufélagið til ákveðins
tíma eða ef þeir kjósa að
standa utan við félagsskapinn
þá geta þeir skipt við heildsala.
Það er eðlilegt að framleiðandi
geti ekki valsað á ntilli heild-
söluaðila allt eftir eigin geð-
þótta.
Hversvegna
brosti Styrmir
Föstudaginn 24. ágúst s.l.
var samþykkt tillaga á fundi
Framleiðsluráðs landbúnaðar-
ins um að fresta afgreiðslu
umsóknar nokkurra heildsala
um leyfi til að versla með
innlendar kartöflur. Þá var
ennfremur samþykkt viljayfir-
lýsing að kartöflubændur
tækju við rekstri Grænmet-
isverslunarinnar. Þessum til-
lögum var beðið eftir á blöðun-
um. Því þótti mér bera vel í
veiði þegar ég rakst á Styrmi
Morgunblaðsritstjóra á ben-
sínstöð rétt hjá Bændahöllinni.
Ákvað ég að köma fréttatil-
kynningunni á hann. Styrmir
var ekki á leið niður á Mogga.
Hann spurði hvort ég væri að
fara með enn eina tilkynning-
una um uppgjöf hjá kerfinu,
því bændaforystan gæfi eftir
daglega á einhverju sviði. Mér
sýndist hann brosa, en það er
talið mjög sjaldgæft. Ég hélt
að hann kynni það ekki.
Brosti Morgunblaðsritstjór-
inn af því að hann hélt að sú
stefna sem hann styður hefði
unnið sigur þennan dag eða
var hann bara að samgleðjast
frjálsu kartöflunum?
■ Kartöflur í Grænmetisversluninni. „Sölufélag garðyrkju-
manna og Grænmetisverslun landbúnaðarins eiga að vera
sjálfstæð fyrírtæki framleiðenda, sem hafa jafnan rétt til sölu og
innflutnings.“
Á seinni árum hefur það
færst í vöxt að framleiðendur
og samvinnufélögin gera samn-
inga um framleiðslu og sölu.
Þá skuldbindur bóndinn sig til
að selja sína framleiðslu ein-
göngu til samvinnufélagsins og
í staðinn fær hann tryggða sölu
á ákveðnu magni fyrir ákveðið
lágmarksverð. I flestum
löndum hafa bændur rétt til að
selja fólki, sem kemur heim til
þeirra kartöflur og grænmeti
af eigin framleiðslu. Auk þess,
sem margir selja jafnframt
ávexti og ber.
Rétt er að geta þess að víða
er óheimilt að selja ómetnar
kartöflur í verslunum. Þær eru
yfirleitt flokkaðar og metnar.
nema þá þar sem um torgsölu
eða leyfða heimasölu er að
Föstudagur 31. ágúst 1984 9
TIMIM
í Málsvari frjálslyndis,!
. samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstjórar: Magnús Ólafsson (ábm)
og Þórarinn Þórarinsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúli 15, Reykjavík. Simi:
686300. Auglýsingasími: 18300. ,
Kvöldsímar: 686387 og 686306.
Verð í lausasölu 25 kr.og 30 kr. um
helgar.
. Áskrift 275 kr.
Setnihg og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaðaprent hf.
Eru milliliðirnir að
kollvarpa þjóðfélaginu?
■ Það verður ekki talið annað en mikið áfall fyrir
ríkisstjórnina, að hallinn á viðskiptum við útlönd
hefur orðið miklu meiri það sem af er þessu ári, en
spáð hafði verið, og jafnframt hefur skapast mikil
þensla á vinnumarkaði í þéttbýli á sama tíma og
atvinnuhorfur eru dökkar víða utan þess.
Vafalaust eru margar skýringar á þessu, en eina
ber langhæst. Það er hin gífurlega skuldasöfnun við
útlönd sem hefur verið óhæfilega mikil hjá ríkinu, en
ennþá gegndarlausari hjá milliliðunum.
Magnús Gunnarsson, framkvæmdastjóri Vinnu-
veitendasambands íslands, skýrir hina miklu þenslu
í þéttbýlinu í viðtali við DV í fyrradag á þessa leið:
„Það er augljóst að þenslan er mikil, sem kemur
skýrast fram í því að viðskiptahallinn við útlönd er
þegar orðinn 2 Vi til 3 milljarðar. Við erum því að
eyða langt umfram þjóðartekjur og til þess tökum
við viðbótarlántökur upp á 3 til 4 milljarða.
Þjóðhagsáætlun gerði ekki ráð fyrir nema 4%
viðskiptahalla. í þensluna notum við því erlend lán
sem börnin okkar þurfa að greiða. Andrúmsloftið
hér er svipað og þegar Neró spilaði á fiðlu á meðan
Róm brann. Þetta er hrikalegt ástand.
Öll þessi þensla fer yfir í þjónustugreinar og
byggingariðnaðinn. Á sama tíma nýtur útflutningur-
inn einskis af þessum verðmætum, þar með talinn
sjávarútvegurinn og fiskvinnslan. Það er því orðið
mikið misvægi milli greina.
Við lifum í kreppu. Við eigum í erfiðleikum með
að brauðfæða okkur. Þessu svörum við þannig, að
við sækjum peninga til útlanda, sem enginn veit
hvernig á að endurgjalda. Ég sé ekki hvernig þetta
getur gengið áfram nema það, að við stefnum
hraðbyri inn í nýtt erfiðleikatímabil vegna þess að
við eyðum meira en við öflum.“
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins,
tekur ekki eins sterkt til orða og kemst þó að svipaðri
niðurstöðu. Hann segir í viðtali við DV:
„Það er alveg ljóst, að það er misgengi milli
atvinnugreina í landinu. Á meðan sumir eiga í
miklum erfiðleikum er uppsveifla hjá öðrum.
Sjávarútvegurinn hefur lent í miklum erfiðleikum
vegna aflaminnkunar, þorskleysis og vandræða á
mörkuðum erlendis. Þetta hefur í för með sér mikinn
vanda í atvinnumálum, einkum úti á landsbyggðinni.
Á sama tíma er uppsveiflaíýmsum þjónustugreinum.
Mín skoðun er sú, að helsta skýringin á þessu
misgengi sé of mikil erlend lántaka.“
Þetta mikla misvægi milli atvinnuveganna, sem
Þorsteinn Pálsson ræðir um vegna skuldasöfnunar-
innar, hefur þrengt að framleiðslugreinunum, en
blásið algerum ofvexti í milliliðastarfsemina, sem
hefur fengið að safna erlendum skuldum hömlulaust.
Milliliðirnir hafa bæði safnað miklum gróða, sem
settur hefur verið í fjárfestingu, eða varið til
yfirborgana. Af því stafar hin mikla þensla.
Á sama tíma hefur þrengt að flestum hinum
tekjulægri launastéttum eins og opinberum starfs-
mönnum. Það hefur því aukist hraðbyri að hér væri
að myndast tvær stéttir, sem skiptust eftir tekjum og
efnahag.
Það er vel, að þeir Þorsteinn og Magnús skuli gera
sér þetta ljóst. Ráðherrar Sjálfstæðisflokksins, fjár-
málaráðherra og viðskiptamálaráðherra, hafa hér
algerlega brugðist á verðinum.
Eins og búast mátti við, hefur vaxtahækkunin
reynst algert kák í þessu sambandi. Sparifé hefur
ekki aukist, nema síður sé. Það hefur haldið áfram
að dragast í þensluna. Hér þarf miklu róttækara
viðnám, ef ekki á að glata hinu efnalega sjálfstæði.