Morgunblaðið - 31.07.2004, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 2004 27
L
jóst er að atburðarás
undanfarinna vikna
gefur ríkt tilefni til
þess að farið verði yfir
I. og II. kafla stjórn-
arskrárinnar þar sem fjallað er um
stöðu og hlutverk æðstu handhafa
ríkisvaldsins. Sérstaklega er ár-
íðandi að skýra betur þau ákvæði
sem snerta valdmörk forseta og Al-
þingis þannig að ekki þurfi að vera
um þau ágreiningur. Allir hljóta að
vera sammála um mikilvægi þess
að mörkin séu skýr þannig að í
framtíðinni þurfi ekki að koma til
sams konar óvissuástands og
stefndi í nú í sumar. Rétt er að
minnast þess að hugmyndir um
endurskoðun þessara kafla stjórn-
arskrárinnar eru ekki nýjar af nál-
inni. Þegar þingmenn luku við setn-
ingu lýðveldisstjórnarskrárinnar
1944 var beinlínis gert ráð fyrir
slíkri endurskoðun og á liðnum
vetri vakti forsætisráðherra máls á
hugmyndum um að farið yrði í þá
vinnu við ágætar undirtektir for-
ystumanna úr öllum flokkum. Kom
þetta bæði fram við umræður á Al-
þingi í haust þegar forsætisráð-
herra svaraði fyrirspurn Steingríms
J. Sigfússonar um endurskoðun
stjórnarskrárinnar og eins í febrúar
þegar ráðherrann gerði málið að
umtalsefni í ræðu á málþingi í Há-
skóla Íslands, sem haldið var í til-
efni af 100 ára afmæli heima-
stjórnar.
Endurskoðun brýn í
ljósi atburða sumarsins
Vert er að hafa í huga að þessi
sjónarmið um endurskoðun stjórn-
arskrárinnar komu fram löngu áður
en nokkrum kom í hug að forseti
myndi synja lögum staðfestingar í
fyrsta sinn í 60 ára sögu lýðveld-
isins. Enginn getur því haldið því
fram með rökum, að þessar hug-
myndir hafi orðið til í tengslum við
deilurnar um fjölmiðlalögin svoköll-
uðu, þótt margt í þeirri atburðarás
hafi vissulega dregið fram grund-
vallarágreining varðandi túlkun nú-
gildandi stjórnarskrárákvæða. Því
má segja að fyrirfram hafi verið
full ástæða til að taka þessa endur-
skoðun á dagskrá en í ljósi atburða
síðustu mánaða sé verkefnið enn
brýnni en áður.
Að sjálfsögðu er mikilvægt að um
endurskoðun stjórnarskrárinnar
verði leitað eins víðtækrar póli-
tískrar samstöðu og mögulegt er. Í
umræðum undanfarinna vikna hafa
vissulega komið fram mismunandi
sjónarmið um einstök efnisatriði,
einkum um valdheimildir forseta
samkvæmt 26. gr., en ástæða er til
ætla að auðveldara verði að ná
samstöðu í þeim efnum þegar frá
líður og öldurnar sem risu út af
fjölmiðlamálinu lægir. Verkefnið
verður þá að setja skýrar og ótví-
ræðar reglur, sem gilda eiga til
frambúðar, óháð afdrifum eins til-
tekins deilumáls og jafnframt óháð
því hverjir eru í stjórn og stjórn-
arandstöðu á hverjum tíma eða
hver gegnir embætti forseta Ís-
lands. Æskilegast er að sátt verði
um sem flesta þætti en jafnvel þar
sem skoðanir kunna að vera skiptar
er áríðandi að taka af öll tvímæli
um vilja stjórnarskrárgjafans þann-
ig að ekki komi til deilna milli
stjórnmálamanna, fræðimanna og
annarra um grundvallarþætti gild-
andi stjórnskipunar eins og við höf-
um séð að undanförnu.
Hvaða spurningum
þarf að svara?
Í mínum huga er skýrt að mik-
ilvægasta markmið endurskoðunar
I. og II. kafla stjórnarskrárinnar
verði að færa orðalag viðkomandi
ákvæða hennar til samræmis við þá
framkvæmd og réttarvenjur sem
viðteknar hafa verið mestan hluta
lýðveldistímans. Það fyrirkomulag
hefur í öllum meginatriðum reynst
vel og að túlkunarvandi hefur fyrst
og fremst komið upp þegar vikið
hefur verið frá hefðinni. Þannig
þarf að taka afstöðu til þess hvort
forsetaembættið eigi að hafa raun-
veruleg afskipti af lagasetningu eða
hvort aðkoma þess eigi ein-
vörðungu að vera formlegs
eðlis eins og framkvæmdin
var allt frá lýðveldisstofnun
og fram til 2. júní á þessu
ári. Æskilegasta fyr-
irkomulagið er að mínu
mati, að ágreiningsefni um
löggjöf séu útkljáð á vett-
vangi Alþingis og embætti
forseta sé haldið utan við
pólitískt dægurþras. Þing-
menn eru kjörnir sem fulltrúar
mismunandi flokka og sjónarmiða
og hafa beinlínis það hlutverk að
takast á um ólíkar leiðir við stjórn
landsins. Forsetinn á hins vegar að
hafa það hlutverk að vera samein-
ingartákn þjóðarinnar bæði inn á
við og fulltrúi hennar gagnvart öðr-
um þjóðum, en ljóst er að með af-
skiptum af pólitískum deilumálum
fjarar hratt undan því sameining-
arhlutverki.
Ýmsir kunna að vera mér ósam-
mála í þessum efnum, en þeir sem
vilja sjá forsetann sem virkan þátt-
takanda í löggjafarstarfi verða að
átta sig á að með því breytist eðli
embættisins í grundvallaratriðum
og sá friður sem lengst af hefur
verið um embættisfærslu forseta er
horfinn. Ef vilji manna stendur
raunverulega til þess að hafa póli-
tískt forsetaembætti, eins og vissu-
lega eru dæmi um í ýmsum lýðræð-
isríkjum, þyrfti að sníða ákvæðin
um valdmörk hinna mismunandi
handhafa ríkisvaldsins að slíkri
skipan. Raunar efast ég um að al-
mennur vilji sé meðal þings og
þjóðar til að gera slíka grundvall-
arbreytingu og tel því rétt að orða-
lag stjórnarskrárinnar verði skýrt
og ótvírætt á þá leið að aðkoma for-
seta að löggjafarstarfinu felist ein-
vörðungu í formlegri staðfestingu
þeirra laga, sem Alþingi setur.
Verði hins vegar talið nauðsynlegt
að hafa í stjórnarskrá einhver
ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur
um lagasetningu, er miklu heppi-
legra að skylda til slíkrar atkvæða-
greiðslu byggi á kröfu annaðhvort
tiltekins fjölda þingmanna eða til-
tekins hluta kosningabærra manna,
eins og ýmis dæmi eru um í ná-
grannalöndunum. Þjóðaratkvæða-
greiðslur kunna að eiga rétt á sér í
ákveðnum undantekningartilfellum,
en ástæðulaust er að tengja ákvarð-
anir í þeim efnum forsetaembætt-
inu, enda er ljóst að um tilefni og
framkvæmd slíkra atkvæða-
greiðslna getur iðulega orðið mikill
pólitískur ágreiningur.
Skýra þarf
valdmörk
handhafa
ríkisvaldsins
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokks í Reykjavíkurkjördæmi suður.
Eftir Birgi
Ármannsson
’Æskilegasta fyrirkomu-lagið er að mínu mati að
ágreiningsefni um löggjöf
séu útkljáð á vettvangi Al-
þingis og embætti forseta
sé haldið utan við pólitískt
dægurþras.‘
friði í mestum hluta landsins, breitt út
barnaskólamenntun og tekist á við al-
næmisfaraldurinn af hugrekki og hug-
kvæmni. Norðanvert landið er hins vegar
í hróplegu ósamræmi við þennan árangur
– og stefnir honum í hættu.
Eitt af meginhlutverkum ríkisstjórna
er að tryggja borgurunum vernd. Stjórn
Úganda hefur brugðist fólkinu í þessum
efnum og heimsbyggðin hefur nánast
ekkert gert til hjálpar. Ríkisstjórnir
heimsins hafa aðeins lofað um 20% af
þeirri 127 milljóna dollara aðstoð (níu
milljarða kr.) sem Sameinuðu þjóðirnar
hafa óskað eftir. Næturferðalangarnir eru
óhugnanlegt dæmi um það sem getur
gerst þegar hluti þjóðfélagsins nýtur
engrar verndar.
UNICEF hefur einsett sér að lina
þjáningar barnanna í norðurhluta Úganda
með aukafjárframlögum og aukinni hjálp-
arstarfsemi í miðju átakasvæðisins. Ljóst
er þó að miklu meira þarf að gera til að
stöðva þetta stríð á hendur börnum. Við
skorum á stjórn Úganda og þjóðir heims
að beita þeim pólitíska vilja sem þarf til
að leysa þetta vandamál með sama hætti
og gert hefur verið á öðrum svæðum.
Hræðslan við myrkrið er hvarvetna
hluti af uppvextinum. En fyrir piltana og
stúlkurnar í norðurhluta Úganda er svo
sannarlega ástæða til að óttast næt-
urmyrkrið. Þeir sem hafa bolmagn og
vald til að stöðva þessa martröð mega
ekki láta hana viðgangast lengur.
vatn og teppi og notað kamra.
í kirkjum, rútubiðskýlum eða
nngöngum húsa. Á morgnana
aftur heim til sín eða í skóla.
er réttilega álitið fyrirmynd-
óunarmálum í Afríku. Stjórn
usevenis forseta hefur komið á
arnir í Úganda
n sem eru numin á
um þeirra aðeins
, eru hneppt í kyn-
uð í uppreisn-
m, neydd til að
em þrælar eða til
st hermenn.‘
Höfundur er framkvæmdastjóri Barnahjálpar
Sameinuðu þjóðanna, UNICEF.
Reuters Reuters
t liðsmenn Andspyrnuhers Drottins ( LRA ), sem ræna þeim og hneppa í kynlífsánauð eða hermennsku.
frekara nám og störf á vinnumarkaði. En
valkostir um þær breytilegu leiðir sem ég
nefndi að ofan eru góðir kostir og ekkert
sem knýr á um að þeir séu samræmdir og
lokað að fullu fyrir fjögurra ára námið.
Lækkun útskriftaraldurs verður einnig að
byggjast á betri tengingu grunnskólans og
framhaldsskólastigsins. Til að nýta betur
tíma á námsstigunum fram að útskrift.
Verk- og listnám verður að stórefla, og
brýnt er að fjölga valkostum í formi styttri
námsbrauta sem undirbúa þátttöku í at-
vinnulífinu. Því eiga slíkar meginbreyt-
ingar að byggjast á heildstæðri skoðun á
öllu skólakerfinu þar sem hvert stigið er
nýtt til að bæta hitt og styðja.
býður upp á tveggja ára nám og Mennta-
skólinn við Sund upp á þriggja ára nám í
gegnum bekkjarkerfið. Þá bjóða fjöl-
brautaskólarnir upp á mjög breytilegan
námshraða þannig að nemandinn getur
hagað seglum að mestu eftir vindi.
Því vaknar spurning um hvort lengra
þurfi að ganga. Er ekki allt í lagi að nokkr-
ir bekkjarkerfisskólar bjóði upp á fjögurra
ára nám til stúdentsprófs kjósi nemendur
þá leið? Er ekki mikilvægara verkefni og
brýnna að efla verknámið og styttri starfs-
brautir og eyða þannig brottfallinu sem er
skammarblettur á menntakerfinu?
Miklu skiptir fyrir íslensk ungmenni ef
jafnaldrar þeirra geta hafið sérhæft nám á
háskólastigi, eða þátttöku í atvinnulífinu,
ári fyrr en þeir. Markmiðið með lækkun út-
skriftaraldurs úr framhaldsskólum hlýtur
því að vera að búa nemendurna betur undir
að nýrra tillagna væri að vænta
nu.
ur styttingar á að vera víðtækt
menntasamfélagið og hún þarf
t á heildstæðri skoðun á skóla-
. Frá leikskóla og upp í háskóla.
m.a. máli að skoða tengingu
og framhaldsskóla. Ekkert af
m að ræða við vinnu tillagna
ns í fyrra og vonandi að betur
að málum nú og með fylgi
ull framtíðarsýn á skólakerfið
íðarsýn sem skortir með öllu og
arið fyrir í ríkisstjórnartíð
ar- og Sjálfstæðisflokks síðasta
arf að ganga lengra?
náms til stúdentsprófs hefur nú
fram að hluta. Hraðbrautin
r nauðsynleg
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Morgunblaðið/Sverrir
ð móta nýja skólastefnu, segir greinarhöfundur. Myndin er tekin á námskeiði ætluðu bráðgerum börnum í grunnskólum.