Morgunblaðið - 29.08.2004, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Ó
hætt er að segja að
óhug hafi slegið á
almenning eftir að
fréttist að móðir
væri grunuð um að
hafa veitt 11 ára
dóttur sinni banasár í vesturbæ
Reykjavíkur í vor. Konan bjó ein
með tveimur börnum sínum í íbúð
við Hagamel og hafði átt við geð-
röskun að stríða um árabil. Eins og
fram hefur komið í Morgunblaðinu
hefur hún verið vistuð á Réttargeð-
deildinni á Sogni.
Voðaverkið í vesturbænum beinir
sjónum manna að því við hvaða að-
stæður fólki í geðrænum vanda í
sjálfstæðri búsetu búi. Hvers konar
stuðningur því standi til boða. Hvað
sé hægt að gera til að stuðla að því
að jafn hörmulegir atburðir og í
vesturbænum endurtaki sig ekki.
Víða brotalamir
Erfitt er að segja til með fullri
vissu hversu margt fólk með geð-
rænan vanda er í sjálfstæðri búsetu
hér á landi. Tölur Tryggingastofn-
unar um örorku vegna geðraskana
gefa þó nokkra hugmynd um
fjöldann. Samkvæmt þeim höfðu
2.237 konur verið metnar til 75%
örorku vegna geðraskana (höfðu
geðröskun sem fyrstu eða megin-
sjúkdómsgreiningu) þann 1. desem-
ber árið 2003. Á sama tíma var
sama tala fyrir karla samtals 1.943
karlar.
Fjöldi þeirra sem eru með 75%
örorku vegna geðraskana hefur
nær tvöfaldast á undanförnum 8 ár-
um, þ.e. alls höfðu 1.214 konur og
931 karl verið metin til 75% örorku
vegna geðraskana 1. desember árið
1996. Hlutfall þeirra sem metnir
höfðu verið til 75% örorku vegna
geðraskana hækkaði hjá konum úr
28% í 33% á tímabilinu og hjá körl-
um úr 31% í 42% þeirra sem metnir
höfðu verið til 75% örorku. Á sama
tíma jókst fjöldi nýrra 75% öryrkja
vegna geðraskana hjá konum úr 68
árið 1996 í 182 árið 2003 og hjá
körlum úr 51 árið 1996 í 134 árið
2003. Frekari tölur um örorku
vegna geðraskana er að finna í
grein eftir Sigurð Thorlacius, sér-
fræðing í heila- og taugasjúkdóm-
um, og Sigurjón B. Stefánsson, sér-
fræðing í geðlækningum og
klínískri taugalífeðlisfræði, í nýjasta
hefti Læknablaðsins.
Þess bera að geta að fjöldi fólks
með geðraskanir í sjálfstæðri bú-
setu hefur ekki verið metinn til 75%
örorku, þ.e. telst ekki til áðurnefnds
hóps. Sigursteinn Másson, formað-
ur Geðhjálpar, segir að fjöldi fólks
með geðraskanir sé stór og fari
vaxandi.
„Aftur á móti hef ég ekki undir
höndum nákvæmar tölur um hvað
við erum að tala um marga eins og
er í dag. Við þurfum einmitt að
gera verulegt átak í því að ná utan
um þennan hóp til að geta nálgast
hann og boðið upp á þjónustu.“
Sigursteinn segir samfélagið
þurfa að standa sig mun betur
gagnvart fólki með geðraskanir.
„Oft er eins og voðaatburði eins og
þann í vesturbænum þurfi til að al-
menningur og ráðamenn fari að
velta málefnum geðsjúkra fyrir sér.
Þessir atburðir virðast þó ekki
nægja til að stjórnvöld vakni til lífs-
ins og sýni vilja sinn til úrbóta í
verki.“
Hann segir að horfa verði á þjón-
ustu við geðsjúka heildrænt, þ.e.
þjónustu hjá læknum, inni á deild-
um, heimilum og úti í samfélaginu.
„Brotalamir er því miður víða. Eitt
af því er að læknar gefa sér ekki
alltaf nægan tíma til að greina
vandann og þörfina fyrir lyfjagjöf.
Afleiðingin af því er að stór hópur
fólks er beinlínis á röngum lyfjum
með tilheyrandi vanlíðan. Sumir
taka inn alltof margar tegundir af
lyfjum því sífellt er verið að reyna
að koma í veg fyrir aukaverkanir
einstakra lyfja. Þessi viðbótarlyf
auka oft aðeins á vanlíðan viðkom-
andi.“
Reglulegt eftirlit ákjósanlegt
Langflestum einstaklingum með
geðrænan vanda í sjálfstæðri bú-
setu gengur vel að lifa eðlilegu lífi
með sínum nánustu. „Eins og hjá
öðrum skiptir mestu máli að grund-
vallarþörfum þessa fólks sé mætt,
þ.e. fólkið eigi raunverulegt heimili
– og hafi í sig og á,“ segir Guðrún
Einarsdóttir, hjúkrunarfræðingur
og forstöðumaður þjónustuíbúða við
Sléttuveg, og minnir á að fjölmargir
geðsjúkir búi enn inni á stofnunum.
„Geðfatlaðir eru langt á eftir öðrum
hópum hvað varðar ýmiss konar
þjónustu, t.d. er langt í land með að
tilfærslunni frá stofnunum yfir á
sambýli ljúki hjá þessum hópi. Ég
get nefnt að enn býr stór hópur
geðfatlaðra á geðdeildum Landspít-
ala – háskólasjúkrahúss, t.d. í Arn-
arholti, og bíður þess að eignast sitt
eigið heimili með tilheyrandi lífs-
gæðum.“
Guðrún segir að tryggja verði að
einstaklingar með geðrænan vanda
og í sjálfstæðri búsetu taki lyfin sín
eins og læknar hafi sagt fyrir um.
„Ef fólk gleymir að taka lyfin sín
fer yfirleitt fljótlega að bera á ein-
hvers konar afbrigðilegri hegðun,
t.d. ranghugmyndum eða ofskynj-
unum. Sumir taka upp á ólíklegustu
hegðun í því skyni að verja sig og
sína nánustu gagnvart ímynduðum
ógnunum.“
Stundum neyðast ættingjar til að
fara fram á að viðkomandi séu
sviptir sjálfræði. „Algengast er að
fólk sé svipt sjálfræði í tvo sólar-
hringa. Að þeim tíma liðnum er
reynt að koma viðkomandi sjúklingi
aftur í raunveruleikatengsl með að-
stoð lyfja,“ segir Guðrún og bætir
við að ferlið taki mislangan tíma
eftir einstaklingum en oft tvær til
þrjár vikur. „Eftir að meðferð inni
á stofnun er lokið ræðst framhaldið
aðallega að tvennu, þ.e. því hvort
viðkomandi býr einn eða með ein-
hverjum sem getur komið auga á
einkenni þess að viðkomandi sé aft-
ur að fara út af sporinu og því hvort
hann er tilbúinn til að þiggja frek-
ari stuðning. Erfiðast er þegar fólk
býr eitt og afþakkar alla aðstoð eins
og það er í fullum rétti til að gera.
Svo ekki sé talað um fólk sem er
auk þess í neyslu.“
– Hvað er hægt að gera til að
tryggja að þessi hópur fari ekki aft-
ur út af sporinu?
„Að mínu mati ætti fólk með geð-
rænan vanda í sjálfstæðri búsetu að
vera undir stöðugu eftirliti, t.d. með
því að hitta fagaðila á heilsugæslu-
stöðinni í hverfinu eða á göngu-
deildum Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss reglulega. Í slíkum
heimsóknum gæfist þessum fag-
aðila tækifæri til að fylgjast með
viðkomandi með því að spyrjast fyr-
ir um líðan, hugsanir og tilfinn-
ingar. Auk þess væri haldið uppi
einhvers konar eftirliti með lyfja-
inntöku. Ég veit að fjöldi manns fer
í sprautur og sækir reglulega lyfin
Samfélagið þarf að standa
betur gagnvart geðsjúkum
Meðal þeirrar þjónustu sem geðsjúkum
stendur til boða:
 Athvörf Rauða krossins fyrir
geðfatlaða eru Vin á Hverf-
isgötu www.redcross.is/vin, Dvöl
í Reynihvammi www.redc-
ross.is/dvol, Lækur á Hörðuvöll-
um laekur@redcross.is, Laut
Þingvallastræti á Akureyri
laut@ simnet.is.
Gestir njóta félagsskapar og
stuðnings.
 Klúbburinn Geysir www.kgeys-
ir.is í Skipholti byggir á þátt-
töku félagsmanna og starfs-
manna. Opinn daglega frá kl. 9
til 16.
 Hringsjá www.hringsja.is í Há-
túni býður upp á náms- og
starfsendurhæfingu fyrir 18 ára
og eldri.
 Hjálparsími Rauða kross Íslands
1717 býður upp á ókeypis þjón-
ustu og ráðgjöf allan sólarhring-
inn fyrir þá sem eiga við and-
lega örðugleika að stríða eða
eru í sjálfsvígshugleiðingum.
 Geðhjálp www.gedhjalp.is eru
hagsmunasamtök geðsjúkra og
aðstandenda þeirra. Félagið
rekur m.a. félagsmiðstöð og
mötuneyti við Túngötu alla
daga.
 Hugarafl www.hugarafl.is í
Drápuhlíð er hópur ein-
staklinga sem á við geðræn
vandamál að stríða en er á bata-
vegi og vill deila því með öðrum
sem hafa áhuga á málefninu.
 Heimsóknarvinir Rauða krossins
heimsækja fólk.
Auk þess má benda á: Bráða-
móttöku geðsviðs geðdeildar
Landspítala við Hringbraut,
Fjórðungssjúkrahúsið á Ak-
ureyri, geðsvið Reykjalundar,
Fjölmennt, Sjónarhól, Iðju-
þjálfunina-Geðheilsu, trún-
aðarmann fatlaðra, atvinnu-
miðlun fatlaðra, atvinnu með
stuðningi, Geðrækt, Spegilinn
(fræðsla og forvarnarstarf um
átröskunarsjúkdóma), Múla-
lund, Samhjálp, Janus- End-
urhæfingu ehf. og Geðvernd-
arfélag Íslands.
(Upplýsingarnar eru fengnar
úr bæklingi Hugarafls um þjón-
ustu við geðsjúka.)
Þjónusta við geðsjúka
’Fjöldi þeirra sem eru með 75% örorkuvegna geðraskana hefur nær tvöfaldast
á undanförnum 8 árum.‘