Morgunblaðið - 29.08.2004, Page 26

26 SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
H
afði ekki látið
mér koma til
hugar að til
væri Þjóð-
listasafn
kvenna, staðsett
í Washington,
nánar tiltekið „National Museum of
Women in the Arts“ (NMWA). Var
síðast á þessum slóðum er ég heim-
sótti frænda minn í Maryland fyrir
39 árum og fór í dagsferðir til höf-
uðborgarinnar. Hafi ég rekist á
söfn eða drög að þeim tileinkuð
konum á utanlandsferðum mínum,
voru þau eitthvað til hliðar með
áherslu á hlutverk og stöðu kvenna
og kvenréttindi almennt. Slíku síð-
ur til að dreifa í þessu tilviki, um
alvörusafn að ræða með listrænt
mat í öndvegi en hitt látið eiga sig,
fyrir vikið er þetta til muna öflugri
grunnur og málsvari kvenréttinda.
Hér ekki nóg að vera í framvarð-
sveit, eða meintur píslarvottur karl-
rembu, heldur ræður listrænt mat
vali verk-
anna, eng-
inn heim-
ilisiðnaður
á ferð né
samkeppni
við hvunn-
daginn eða einhverja afmarkaða
listastefnu og þema, því síður
stjórnmál.
Við skoðun safnsins innprentast
hlutlæg stefnumörkin hverjum og
einum af sjálfu sér, niðurstaðan
verður að konur eru ekki síður
gæddar hæfileikum til myndsköp-
unar en karlar. Hafa sannað það
allt tímaskeiðið sem safneignin
spannar, tók að blómstra fyrir al-
vöru með vaxandi kvenréttindum
og metnaði á síðustu öld, loks á
breiðum grunni er líða tók á hana.
Mál helst, að allt fram á öldina önd-
verða var listsköpun öðru fremur
talin karlkyns athöfn, ekki síst
myndlist, til að mynda þótti högg-
myndalist með öllu sínu líkamlega
erfiði, gifs og steinryki, ekki bein-
línis við hæfi kvenna, ei heldur
þrykklist, grafík.
Eðlilega er það glíman við tví-
víðan flöt, pentskúfinn, olíu- og
vatnsliti, ásamt rissinu sem markar
helstar heimildir um athafnir
kvenna í listgeiranum í aldanna rás.
Oftar en ekki hneigðust þær til list-
sköpunar vegna þess að þær voru í
fjölskyldu málara, giftar þeim, dæt-
ur, ást- eða hjákonur, og eða fyr-
irsætur. Hér voru það þannig að-
stæðurnar og andrýmið sem
vörðuðu veginn nákvæmlega eins
og í dag, ef skilyrðin eru ekki á
hagstæðu nótunum komast viðkom-
andi skammt, listgeirinn sjálfur
hins vegar stikkfrír.
Hið einstæða kvenna-listasafn í Washingtonopnaði dyr sínar að1250 New York Avenue
vorið 1987, umbúðirnar stór-
glæsileg bygging í endurreisnarstíl.
En söfnun myndverka eftir konur
frá öllum heimshornum átti sér að
sjálfsögðu mun lengri sögu, þar
kemur fyrirækið Philip Morris
mjög við sögu síðustu fjörutíu árin
ásamt ýmsum einstaklingum.
Helstu frumkvöðlar að stofnun
safnsins voru þó hjónin Wilhelmina
Cole Holladay og Wallace Holladay,
sem gáfu viðamikið einkasafn sitt á
myndlist kvenna allt frá manier-
isma (yfirgangi frá síðendurreisn til
barokks) til nútímans. Hér komið
enn eitt dæmi þess hve ótrúlega
fljótir Bandaríkjamenn voru að
byggja upp listveldi sitt og hve
mikill ástríðueldur liggur þar að
baki, tilgangurinn öðru fremur að
miðla þekkingu á skapandi athöfn-
um til almennings, efla samkennd
og þjóðarvitund. Þannig var Metro-
politan-safnið við fimmtu tröð, nú
eitt stærsta og merkasta lista-
sögusafn heims, ekki stofnað fyrr
en 1880, en þá tóku hlutirnir að
gerast hratt. Nútímalistasafnið,
fyrsta og einnig eitt hið merkasta í
heimi hér, var stofnað 1927, vel að
merkja voru þrjár konur auðmanna
að baki framkvæmdinni. Tók
Bandaríkin þannig einungis tæp
fimmtíu ár að snúa blaðinu við og
taka forystuna um uppbyggingu
listasafna, varðveislu þjóðlegra og
alþjóðlegra geymda í sjónmenntum,
veita um leið nýjum og ferskum
hugmyndum brautargengi. Hélst í
hendur við gríðarlegt uppbygg-
ingar- og framfaraskeið, var þýð-
ingarmikill hlekkur í framrás þjóð-
menningar sem gerði Bandaríkin
að stórveldi í list og mennt, jafn-
framt um að ræða grunneiningar
vestrænnar menningar. Nú fóru
þjóðir Evrópu að draga dám af
Bandaríkjamönnum, en það var þó
ekki fyrr en tuttugu árum seinna
eða 1947 að Nútímalistasafnið í
París tók til starfa, gerðist nokkuð
seint og að því óhjákvæmilega kom
að Bandaríkjamenn hrifsuðu frum-
kvæðið af París sem miðja og suðu-
pottur listhræringa. Hugmyndin að
Metropolitan mun sótt til Louvre í
París, salir hallarinnar opnir al-
menningi 1793, þar áður hafði safn-
eign konungs og þjóðarinnar ein-
ungis verið tilgengileg aðlinum.
Markmiðið var að mennta þjóðina,
miðla heims- og hámenningu út til
alþýðunnar, listin skyldi sameign
allra, sömuleiðis leiðarstefið í upp-
byggingu safna vestan hafs. Svo
komið hlykkjast keðja heims-
þekktra listasafna um alla austur-
ströndina, síðan norðvestur til
Síkagó og allt til San Fransískó,
Los Angeles og Malibu á vest-
urströndinni. Engin stöðnun í upp-
byggingu safnanna, endurnýjun og
viðbótum, um að ræða púls og blóð-
flæði virks og metnaðarfulls sam-
félags.
Með tilliti til þess hveÞjóðlistasafn kvennaer ungt, einungis 17 árfrá opnun þess, undr-
ast maður hina víðfeðmu safneign.
Spannar frá Laviniu Fontana
(1552–1614), sem ólst upp í lista-
mannaumhverfi í Bolognu á Ítalíu
og er talin fyrsta konan sem gerði
málaralist að atvinnu sinni. Hún
var af ætt vinsælla málara og gift-
ist 24 ára gömul félaga sínum mál-
aranum Gian Paolo Zappi, sem var
af aðalsættum. Spúsinn gerðist með
tímanum aðstoðarmaður konu sinn-
ar, sá um húshald og barnauppeldi,
hér nóg að starfa því ellefu börn
komu í heiminn en einungis þrjú af
þeim lifðu móðurina. Lavinia var að
því leyti einstök meðal kynsystra
sinna sem fengust nær einvörðungu
við andlitsmyndamálun í hjáverk-
um, að myndefni hennar spönnuðu
sama svið og karlmanna voru einn-
ig trúarlegs og goðsögulegs eðlis
ásamt því að hún málaði nektar-
myndir. Þó var hún öðru fremur
víðþekkt sem snjall portrettmálari
og náði svo langt á því sviði að
verða hirðmálari Páls V páfa 1604.
Af sautjándu aldar málurum má
nefna hina svissnesku Angeliku
Kaufmann (1741–1807) sem var
einn af stofnendum konunglegu
bresku akademíunnar. Einn eftir-
sóttasti portrettmálari í London,
þarnæst eða um og eftir 1787 vin-
sælasti málari Rómarborgar. Einn-
egin undrabarnið franska, Par-
ísarmálarann Élisabeth-Louise
Viegée-Lebrun (1755–1842), sem
fimmtán ára hafði portrettmálun að
lifibrauði, sá um leið fyrir ekkjunni
móður sinni og yngri bróður. Er
tímar liðu var hún um áratugaskeið
aðalmálari Mariu Antoniettu
drottningar, eftirsótt meðal evr-
ópsku hástéttarinnar, leikara og
rithöfunda og kjörin meðlimur
listakademía í tíu borgum. Faðir
hennar var hinn skammlífi portrett-
málari Louis Viegée, prófessor við
akademíu St. Luke í París, en eig-
inmaður Jean-Baptiste-Pierre Le-
brun sem hún giftist 21 árs í senn
málari og listhöndlari. Frægt að
þegar Élisabeth-Louise var 24 ára
málaði hún portrett af drottning-
unni án þess að hátignin sæti fyrir
og rataði skiliríið í Þjóðlistasafnið í
Versölum. Um tólf ára skeið neydd-
ist hún til að búa erlendis vegna
frönsku byltingarinnar, málaði þá
háaðalinn í Róm, Vínarborg, Pét-
ursborg, Moskvu og Berlín, og eftir
að hafa búið við mikla virðingu í
Sviss og Englandi sneri hún aftur
alkomin til Frakklands 1809. Sagt
að Élisabeth-Louise hafi málað
meira en sexhundruð myndir um
sína daga, þá hafa endurminningar
hennar sem út komu á árunum
1835–37 margsinnis verið endur-
prentaðar.
Átjánda öldin frambar loks
myndhöggvara í heimsklassa sem
var Camille Claudel (1864–1943),
sem lifði í skugga Auguste Rodins,
sem var allt í senn kennari hennar,
vildarmaður og elskhugi. Og fyrsti
impressjónistinn í röðum kvenna
mun hafa verið Berthe Morisot
(1841–1891), gift Eugéne Manet,
bróður málarans Edouard Manet.
Loks má nefna að konur eignuðust
grafíklistakonu á heimsmælikvarða
með Käthe (Scmidt) Kollwitz
(1867–1945), sem var af miðstétt-
arfólki í Köningsberg, nú Kal-
iningrad, en fátt segir af listafólki í
kringum hana, eiginmaður hennar
efnafræðingurinn Karl Kollwitz.
Tuttugasta öldin frambarfjöldann allan af fjölhæf-um og framúrskarandilistakonum, sumar í gildri
og gifturíkri samvinnu við eig-
inmenn sína, brautryðjendur í sam-
tímalistum. Nefna skal sérstaklega
Soniu Terk Delaunay (1885–1979),
gift Robert Delaunay föður orph-
ismans, Sophiu Taeuber-Arp (1889–
1949), gift Jean Arp einum af frum-
kvöðlum dada og Doretheu Tanning
(f. 1912), á tímabili gift súrreal-
istanum Max Ernst. Málverk hinna
fyrrnefndu, upprunnar í Úkraníu
og Sviss en t́eljast til Parísarskól-
ans, eru finnanleg í safneigninni, en
þótt undarlegt megi virðast ekki
eftir hina amerísku Tanning sem þó
er einn nafnkenndasti súrrealistinn
í röðum kvenna. Annars er meg-
inhluti landsliðsins þar samankom-
inn auk helstu meistara heimslist-
arinnar, mest Evrópu. Áherslan
öllu öðru fremur lögð á skilvirkt og
gagnsætt yfirlit myndlistar, þar á
meðal ljósmyndir og bókverk.
Hin viðamikla listaverkaeign
rúmast eðlilega ekki öll í sölum
safnsins og því síður þegar í gangi
eru sérsýningar sem taka heila hæð
líkt og norræna hönnunarsýningin
„Nordic Cool: Hot Women Design-
ers“ sem staðið hefur yfir í allt
sumar og lýkur 12. september. Eins
og ég hef áður greint frá er stórvel
að henni staðið og til efs að fram til
þessa hafi íslenzk, jafnvel norræn
hönnun kvenna, tekið sig ámóta vel
út á sýningu erlendis, betur mark-
aðssett né vakið meiri athygli.
Þjóðlistasafn kvenna
Þjóðlistasafn kvenna í Washington. Lavinia Fontana: Portrett af hefð-
arkonu, sirka 1580, olía á léreft,
114,9x89,5 sm. Gjöf Wallace og Wil-
helmina Halladay.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Helen Frankenthaler, amerísk (f.
1926): Andatrúarmaður 1971, akríl
á léreft, 182,9x152,4 sm. Gjöf Wall-
ace og Wilhelmina Halladay.