Morgunblaðið - 02.09.2004, Blaðsíða 28

UMRÆÐAN
28 FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
V
axandi gagnrýni al-
mennings á stjórn-
málamenn og -flokka
er ekki alfarið slæm,
því hún er einfald-
lega þáttur í frekari framþróun
lýðræðislegra stjórnunarhátta.
Íslendingar eru m.a. gagnrýnir á
fámennisvald í íslenskum stjórn-
málum. Sú gagnrýnin er merki
um heilbrigði þjóðarinnar, og op-
inberar vilja hennar til að þróa
lýðræðisskipulagið.
Ef efla á áhuga og þátttöku
borgaranna við þýðingarmiklar
ákvarðanir, þarf að gera tilraunir
til að greina rödd þeirra. Það er
m.a. gert í skoðanakönnunum og
jafnvel í þjóðaratkvæða-
greiðslum. Niðurstaða könnunar
Siðfræðistofn-
unar, Fé-
lagsvís-
indastofnunar
HÍ og Stað-
ardagskrár 21
hjá Reykja-
víkurborg um viðhorf Íslendinga
til lýðræðis (2003) sýndi t.d. að
72% þeirra sem afstöðu tóku
telja íslenska stjórnmálaflokka
ekki vera í takt við kjósendur
sína. Þá voru 86% þeirra sem af-
stöðu tóku frekar eða mjög sam-
mála fullyrðingunni: „Fáir, valda-
miklir einstaklingar ráða of
miklu í íslenskum stjórnmálum.“
Traust til stjórnmálamanna og
margra helstu stofnana lýðræð-
issamfélaga hefur m.ö.o. farið
minnkandi, eins og einnig hefur
komið fram í Þjóðarpúlsi IMG
Gallup.
Stjórnmálamenn mega ekki
leiða þessar niðurstöður hjá sér,
því Íslendingar virðast vilja
greiðari aðgang að ákvörðunum
en nú er. Hinn almenni borgari
vill draga úr valdi formanna
stjórnmálaflokka og hann vill
stjórnmálaflokka í takt við 21.
öldina; opna og lýðræðislega.
Lýðræðishefðin er talin með
helstu auðlindum Norður-
landanna. Á norrænnu ráðstefn-
unni „Lýðræðið á öld upplýs-
ingatækni“ sem haldin var í
Reykjavík 26. og 27. ágúst kom
fram að stuðningur almennings á
Norðurlöndunum við stjórn-
málaflokka fer þverrandi og að æ
færri vilji vera meðlimir í flokk-
um. Innan við 5% borgara eru
þátttakendur í starfi stjórn-
málaflokka í Danmörku og innan
við 15% í öðrum löndum. Þetta
kom fram í erindi hjá Fredrik
Engelstad hjá Institutt for sam-
funnsforskning í Osló, en Norð-
menn segjast sjá uggvænleg
teikn á lofti lýðræðishefðarinnar,
og nefna að þátttakan hrapaði
hjá þeim niður í 60% í síðustu
sveitarstjórnarkosningum.
Stjórnmálahreyfingar með eitt
mál á dagskrá eru fastur þáttur í
kosningum á Norðurlöndunum –
og hafa þær áhrif á þróun lýð-
ræðis.
Lýðræðisnefnd Norður-
landanna, sem Kristín Ástgeirs-
dóttir er formaður fyrir, hefur
lagt áherslu á þrjá mikilvæga
þætti í starfi sínu: 1. Íbúalýðræði
og stöðu þess. 2. Þátttöku borg-
aranna í þjóðfélagsumræðunni,
þar með talið í stjórnmálaflokk-
um og frjálsum félagasamtökum.
3. Möguleikum tækninnar.
Lýðræði á Netinu merkir þó
ekki aðeins betri og hagkvæmari
stjórnun á borgurunum; að allir
skili skattframtalinu á þeim vett-
vangi, heldur einnig að borgarar
fái greiðari aðgang að þýðing-
armiklum ákvörðunum, og að
hlustað sé á þá.
Í íslenskum stjórnmálum er
höfuðathyglin – og áherslan á
framkvæmdavaldið, og formönn-
um þeirra flokka sem mynda rík-
isstjórn. Fulltrúar þjóðarinnar á
Alþingi Íslendinga virðast jafnvel
sýna flokknum sínum meiri holl-
ustu en þjóðinni. Dæmin sýna
ljóslega að flokksagi og -hlýðni
eru mikilsmetnar dyggðir í ís-
lenskum stjórnmálum, en það eru
sennilega ekki þær dyggðir sem
kjósendur vilja að þeir rækti
allrahelst.
Valgerður Sverrisdóttir iðn-
aðarráðherra ráðleggur t.d. með-
limum Framsóknarflokksins að
valda ekki of miklum usla. „Við
erum fyrst og fremst framsókn-
arkonur. Flokkurinn hlýtur að
vera númer eitt af því að ef að
við höfum hann ekki þá verður
engin okkar ráðherra á hans veg-
um.“ (valgerdur.is)
Þingmenn eru umboðsmenn al-
mennings en ekki stjórn-
málaflokka. Þeir þiggja laun hjá
þjóðinni, en ekki flokknum. Hug-
takið almannaheill er mælikvarð-
inn í stjórnmálum og þangað
sækja stjórnmálamenn mátt sinn.
Framsókn þarf eflaust að taka til
í eigin ranni, en flokknum ber að
vera í öðru eða þriðja sæti hjá
þjóðkjörnum fulltrúum hans.
Í lýðræðisríki þarf sífellt að
hafa gát á grunnþáttum raun-
verulegs lýðræðisskipulags svo
sem almennri kosningaþátttöku
og áhuga almennings á stjórn-
málastarfi. Stjórnmálaflokkar
verða af þeim sökum að líta í eig-
in barm og stjórnmálaforingjar
að spyrja sig: „Vil ég að aðferðin
sem ég nota til að taka ákvarð-
anir verði að almennri reglu í
samfélaginu?“ Lýðræði er hug-
sjón og vonin býr sennilega í
næstu kynslóð stjórnmálamanna.
„Miklu skiptir að sú kynslóð sem
er að vaxa úr grasi sé skipuð
ábyrgum og sjálfstæðum ein-
staklingum sem þekkja leik-
reglur lýðræðisins á öllum svið-
um,“ stendur á heimasíðu
Lýðræðisnefndarinnar og að Ís-
lendingar vilji efla þátttöku ungs
fólks í lýðræðissamfélagi og lýð-
ræðislegum ákvörðunum (http://
formennska.forsaetisraduneyti.is/
Formennskuaaetlun/Lydraedi).
Æfa þarf skólabörn í leik-
reglum lýðræðis. Vigdís Finn-
bogadóttir hefur sagt að þegar
gildi lýðræðis sé kennt í skólum
verði samræður og samráð nem-
enda og kennara að vera í önd-
vegi. Menntamálaráðuneytið hef-
ur það á stefnuskrá sinni að efna
til ráðstefnu um hlutverk ungs
fólks í virku lýðræði. Athygli
verður beint að æskufólki með
það að leiðarljósi að stuðla að
virku lýðræði í framtíðinni.
Jarðvegurinn er í ræktun og
því mun næsta kynslóð knýja
stjórnmálamenn og -flokka til að
hlusta á borgarana og setja kjós-
endur sína í öndvegi.
Kjósendur
knýja á
Næsta kynslóð mun kjósa stjórnmála-
menn – og flokka sem hlusta á borg-
arana og setja kjósendur í öndvegi. Hún
mun knýja á um raunverulegar sam-
ræður og samráð um mikilvæg mál.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
SAT einhvern tímann um daginn
fyrir framan imbakassann og horfði
á fréttirnar með hálfum huga. Það
var þetta venjulega: stríð hér, jarð-
skjálfti þar, auðmjúkt viðtal við ráð-
herra, viðtal við annan
ráðherra og svo fram-
vegis, allt eitthvað
frekar sovéskt. Skyndi-
lega birtist svo á skján-
um glaðbeittur ungur
fréttamaður með þau
merku tíðindi að senni-
lega myndi vísitalan
hækka minna en óttast
var vegna þess að und-
anfarið hefðu Íslend-
ingar verið óvenjudug-
legir að dæla sjálfir
bensíni á bílana sína.
Þar af leiðandi myndu
skuldir heimilanna í
landinu ekki aukast eins mikið og áð-
ur hafði verið talið. Þetta þóttu mér
nokkuð góðar fréttir, en fór svo af
veikum mætti að hugsa um þau lög-
mál sem þessi frægu heimili í land-
inu verða að lúta, en hafa ekkert um
að segja.
Hluthafinn eða
viðskiptavinurinn?
Hún er áhugaverð, þróunin sem
virðist vera að eiga sér stað í banka-
og peningamálum
landsmanna. Eftir
fréttaflutning af sví-
virðilega háum gróða-
tölum bankanna virðast
þeir nú smátt og smátt
vera að láta undan
þrýstingi lang-
skuldugra landsmanna
og lækka vexti lítillega,
færast örlítið nær því
sem gengur og gerist í
helstu viðskiptalöndum
okkar, eins og sagt er á
klisjumáli við-
skiptanna. Undanfarið
hafa þeir einkum verið
að þjóna hluthöfum sínum, en
kannski eru þeir smátt og smátt að
átta sig á því að við kúnninn skiptir
líka máli.
Lénsskipulag nútímans
Vísitalan, verðbólgan og verðtrygg-
ingin sem hengir þetta saman er
mönnum sífellt áhyggjuefni. Allir
málsmetandi menn segja að það sé
þjóðþrifamál að halda þeim skepnum
í skefjum, ella lendi hér allt á helj-
arþröm og þjóðfélagið fari í upp-
lausn. Vissulega vill það ekki nokkur
maður. Gallinn er hins vegar sá að
allt þetta hagfræðital og myndlík-
ingar er vægast sagt ógagnsætt og
torskilið fyrir venjulegt fólk og
vesalings frétta- og blaðamennirnir
virðast ekki þora að afhjúpa fávisku
sína í þessum efnum með þeim af-
leiðingum að álitsgjafar komast upp
með að vaða elginn árum og áratug-
um saman. Vísitalan, verðtryggingin
Hvað mælir gegn
afnámi verðtryggingar?
Friðrik Rafnsson fjallar
um verðtryggingu ’Kerfið er nánast fariðað lúta eigin lögmálum
án þess að neinn viti
hvers vegna …‘
Friðrik
Rafnsson
Á SELTJARNARNESI glíma
menn við skipulagsmál eins og
kunnugt er. Fyrir liggja tillögur frá
meirihluta bæjarstjórnar um aðal-
og deiliskipulag fyrir
afmarkað svæði við
Hrólfsskálamel og við
Suðurströnd. Sagan
sýnir að skipulagstil-
lögur koma og fara og
mistök eru gerð. Því
ber að vona að gæfa
Seltirninga verði sú að
gagnrýnin yfirvegun
og umræða fari fram
um þessar tillögur með
þátttöku íbúanna og
betri lausnir fundnar.
Að þessu geta íbúar
Seltjarnarness stuðlað
með því að setja fram
athugasemdir og ábendingar í því
lögbundna ferli sem nú stendur yfir.
Þær eiga að berast bæjaryfirvöldum
eigi síðar en 3. sept. varðandi breyt-
ingu á aðalskipulagi og 10. sept-
.varðandi tillögu að deiliskipulagi.
Aðalskipulag hafi forgang
Vinna við aðalskipulag fyrir bæj-
arfélagið í heild var hafin fyrir
meira en ári síðan, en hefur ekki
verið á dagskrá Skipulags- og mann-
virkjanefndar síðan í febrúar. Því er
ljóst að auðvelt hefði verið að ljúka
gerð aðalskipulags og fá heild-
armynd af mögulegri uppbyggingu í
bænum á þeim tíma sem liðinn er.
Með því að taka afmarkað svæði út
úr til skipulagningar án heild-
arsýnar á byggingarmöguleika
skapast erfiðleikar við að móta yf-
irvegaðar framtíðarlausnir á Hrólfs-
skálamel og við Suðurströnd. Í til-
lögunum nú er reiknað með 180
íbúðum á svæðinu, en nýlegt svæð-
isskipulag höfuðborgarsvæðisins
gerir ráð fyrir 200 íbúða fjölgun á
Seltjarnarnesi öllu á árunum 1998 til
2024.
Í greinargerð bæjarstjórnar með
breytingartillögu um aðalskipulag
stendur þetta:
„ekki er uppi áform um verulega
byggð annarsstaðar á
Seltjarnarnesi“. Engin
niðurstaða liggur fyrir
um þetta frá skipulags-
og mannvirkjanefnd
bæjarins og er því
þessi staðhæfing vill-
andi. Telja verður að
raunhæfur möguleiki
sé á að marka í nýju
aðalskipulagi svigrúm
fyrir tugi nýrra íbúða
annars staðar en á
Hrólfsskálamel og
Suðurströnd. Enn er
nokkuð um óbyggðar
lóðir, aðrar má nýta
betur, endurbygging getur farið
fram og ekki er óeðlilegt að hluti at-
vinnusvæðis fari undir byggð á síð-
ari hluta skipulagstímabilsins. Þessi
framtíðarsýn skapar svigrúm fyrir
betri lausnir og yfirvegað mat á þýð-
ingu svæðanna á Hrólfsskálamel og
Suðurströnd fyrir framtíð Seltjarn-
arness. Það á að vera hægt að móta
stefnu um byggð á öðrum svæðum á
skömmum tíma og jafnvel ljúka
gerð aðalskipulagsins á skömmum
tíma.
Tillögur gagnrýndar
Margs konar gagnrýni hefur komið
fram í skipulagsnefnd og bæj-
arstjórn á þær tillögur sem nú liggja
fyrir um Hrólfsskálmel og Suður-
strönd og íbúum gefst nú tækifæri
til að bregðast við samkvæmt lög-
boðnu vinnuferli við skipulagsgerð.
Gagnrýni Neslistans er einkum
þessi:
Byggðin við Suðurströnd er of
mikil og verður lýti á byggð-
armynstri Seltjarnarness.
Fjórar langar, þriggja til fimm
hæða íbúðablokkir íþyngja bæj-
armyndinni svo óásættanlegt er.
Þessar hugmyndir þarf að brjóta
upp.
Ábendingar varðandi skólalóð
Valhúsaskóla hafa engu skilað, en
hún er óbreytt og óskilgreind gagn-
vart „græna treflinum“.
Tillögur að deiliskipulagi Hrólfs-
skálamels hafa fengið of takmark-
aða umfjöllun og undirbúning.
Knattspyrnuvöllur þvert á Hrólfs-
skálamel er klúðursleg niðurstaða,
skapar hættur og gengur þvert á
stefnumörkun bæjarstjórnar um
völl langsum með Suðurströnd. Sá
hluti Hrólfsskálamels sem flokkast
sem hluti miðsvæðis hefur ekki
fengið heildstæða umfjöllun, of fáar
hugmyndir hafa verið teknar til at-
hugunar og umræðan um of bundin
við verslunarrými og liðinn tíma.
Framtíðarsýnin er í þoku. Lítill
áhugi hefur reynst fyrir því að
standa opnum huga að þessum
þætti. Tengsl Hrólfsskálamels og
Eiðistorgs er lykilatriði fyrir þróun
miðsvæðis. Hugmyndir um þau hafa
komið fram, en ekki reynst vilji til
að þróa þær.
Aðkoma að Mýrarhúsaskóla er
samkvæmt tillögunni hringakstur
um fjölbýlishúsin tvö á Hrólfs-
skálamel. Þetta skerðir svæðið og
gæði búsetu í umræddum húsum.
Tillaga um hringakstur um Mýr-
arhúsaskóla eldri hefur ekki fengið
neina markvissa umfjöllun í skipu-
lagsnefnd og skerðir vesturhluta
lóðar Mýrarhúsaskóla.
Á þeim hluta skipulagssvæðisins
sem skilgreint er sem þjón-
ustusvæði eru skólarnir, íþrótta-
mannvirkin og fleiri stofnanir. Í til-
lögunum er ekki nægilega tekið tillit
til þróunar þeirra, t.d. ekki reiknað
með viðbyggingu við Mýrarhúsa-
skóla, hvað þá að reiknað sé með
nýjum stofnunum, svo sem menn-
ingarstofnunum þar né á miðsvæð-
ishluta Hrólfsskálamels.
Lokaorð
Það ætla að reynast afdrifarík mis-
tök að ljúka ekki gerð aðalskipulags
á Seltjarnarnesi áður en ráðist er í
gerð deiliskipulags Hrólfsskálamels
og Suðurstrandar. Framtíðar- og
heildarsýnina vantar til að þróa við-
unandi lausnir. Beinast liggur við að
leiðrétta þau mistök og nýta svig-
rúm til að endurskoða fram komnar
tillögur um deiliskipulag á Hrólfs-
skálamel og við Suðurströnd. Nes-
listinn styður ekki þessar tillögur og
sat hjá við afgreiðslu þeirra í skipu-
lagsnefnd og bæjarstjórn. Margs
konar athugasemdir, bókanir og til-
lögur fulltrúa hans er að finna í
fundargerðum skipulagsnefndar og
bæjarstjórnar og nú á heimasíðu
Neslistans www.seltjarnarnes.is/
xN.
Heildarsýn vantar
Stefán Bergmann skrifar um
skipulagsmál á Seltjarnarnesi ’Byggðin við Suður-strönd er of mikil og
verður lýti á byggð-
armynstri Seltjarn-
arness.‘
Stefán
Bergmann
Höfundur er fulltrúi Neslistans í
skipulagsnefnd Seltjarnarness.
Skólavörðustíg 21, Reykjavík
sími 551 4050
Glæsileg
brúðarrúmföt
í úrvali