Morgunblaðið - 28.06.2005, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
T
ónlistarmaðurinn setur
tólið niður. Beðinn um
að redda laugardags-
kvöldinu fyrir gamlan
vin. „Bara spila svona
ellefu til þrjú, létt gigg ...“ segir
hann við vini sína, samsveitung-
ana. Þeir kinka kolli, hver í sinn
gemsann og ballið er ákveðið.
„Hey, við getum þá haldið smá-
tónleika á undan og spilað okkar
eigið efni eins og okkar er von og
vísa,“ segir tónlistarmaðurinn
brosandi.
Föstudagskvöldið er brúðkaup.
Brúðkaup vina eru alltaf skemmti-
leg og tónlistarmaðurinn elskar að
geta gefið gjafir sem felast í því að
nýta eigin hæfileika. „Fólk fær
hvort eð er allt of mikið af ein-
hverju dóti,“ segir tónlistarmað-
urinn hress í bragði. Hann stígur á
svið og syngur kynstrin öll af
hressum slögurum fyrir vini sína
og ættingja brúðhjónanna, sem
tjútta nóttina á braut.
Um nóttina var sofið í tjaldvagni
vinafólks. Um morguninn var
skundað í yfirgefinn brúðkaupssal-
inn. Græjunum, sem vega um 400
kíló allt í allt, er skutlað í bílinn og
síðan húrrað á næsta áfangastað.
Rótað upp, mikið stúss. Það er erf-
itt en gaman að vera tónlistar-
maður. Puð og stuð fara saman.
Eftir rótið er haldið í smáferðalag.
Fólk fær sér að borða, skoðar um-
hverfið og jafnvel kíkir til vinafólks
í bústað. Samt má ekki dvelja
lengi, klukkan tíu um kvöldið þurfa
allir að vera klárir í bátana.
Klukkan er ellefu. Nokkrir gest-
ir sitja og sötra kaffi og bjór og
hljómsveitin og velunnarar hennar
skeggræða málin. Tónlistarmað-
urinn hefur tónleikana með nokkr-
um lögum á kassagítarinn og síðan
slást hinir í bandinu með í leikinn.
Smám saman taka við hressari lög.
Fólk stappar fótum og brosir.
Tveir vinir hoppa allt í einu inn á
„dansgólfið“ á þessum litla stað.
Þeir hafa á sér austur-evrópskt yf-
irbragð. Við nánari athugun kemur
í ljós að þar eru Pólverjar á ferð.
Kannski eru þeir úr einhverjum
nágrannabæjanna? Varla eru þeir
úr þessum bæ, enda lítið um „Pól-
verjavinnu“ í honum.
Annar Pólverjinn er þrekinn og
sköllóttur, hinn langur og mjór og
ofsalega glaður. Sá þrekni öskrar
„Super-Rock! Rock and roll!“
Hann stekkur í loftið, beygir sig í
hnjánum og tekur lúftgítarsóló.
Lagið sem hljómsveitin er að leika
er á rösklegum gönguhraða.
Hljómsveitarmeðlimir líta undr-
andi hver á annan.
Fljótlega kemur í ljós að þessir
vinir eru æði ólíkir. Sá langi og
mjói lætur sér nægja að dansa full-
ur kátínu, brosandi eins og barn
um jól. En sá þrekni vill endilega
að kassagítarleikari og söngvari
sveitarinnar spili þungarokksgít-
arsóló á kassagítarinn sinn. Fyrst
gefur hann það til kynna með lát-
bragði, en síðan reynir hann að
færa fingur tónlistarmannsins.
Þetta er pirrandi ... Það urgar í
tónlistarmanninum ... En hann
brosir og heldur áfram að spila.
Biður gestinn vinsamlegast að
virða sín takmörk.
Þremur mínútum síðar dettur
þrekni Pólverjinn á söngvarann,
sem rétt nær að spyrna við. Hljóð-
neminn skellur í andlitinu á söngv-
aranum og gesturinn heldur áfram
ferð sinni inn á sviðið, stímir á
bassaleikarann. „Á svona kvöld-
um ...“ hugsar söngvarinn.
Dyravörðurinn biður gestinn
um að hafa sig hægan. „ROCK
AND ROLL! SUPER ROCK
AND ROLL!“
Hljómsveitin hlær létt. Kannski
pínulítið taugaveiklað. Þetta er
svolítið eins og að mæta svona en-
demis hressum og glöðum grá-
birni. Það er ekkert mikið þægi-
legri tilfinning en að mæta
pirruðum og svöngum grábirni.
Gesturinn sest niður hjá vinum
sveitarinnar og pantar sér skot.
Hann drekkur áfengið, brýtur
glasið á borðinu og étur það síðan.
Hann kjamsar á glerinu og kyngir.
Tónlistarmaðurinn er agndofa af
undrun. „SUPER ROCK!!!“
Pólverjinn káti dregur sig í hlé
fyrir tilstuðlan fallegrar konu sem
býður sig fram til að halda athygli
hans. Hljómsveitin heldur leiknum
áfram. Nú fyllist staðurinn af fólki.
Allir hressir, langar að dansa.
Hljómsveitin leikur taktríka gleði-
tónlist úr ýmsum áttum, samt eng-
in lög sem þeim sjálfum leiðist. Það
er eitthvað svo afkáralegt að spila
lög sem maður fílar ekki sjálfur.
Fjórum sinnum um kvöldið
kemur fólk til hljómsveitarinnar,
út úr dansandi hópnum fullum af
glöðum andlitum, og segir: „Spiliði
nú eitthvað með Bítlunum/Stones/
Creedence, eitthvað sem allir
kunna. Eitthvað sem allir geta
dansað við! Ekki eitthvað svona
leiðinlegt! Eitthvað íslenskt!
Heyrðu, kunniði ekki eitthvað með
Hljómum? Eruð þið aumingjar?“
Eins og vanþakklát börn biðja þau
sveitina endalaust um eitthvað
annað en hún er að spila. Tónlist-
armaðurinn brosir bara og kinkar
kolli. Einhvern veginn virðist þetta
fólk halda að hann geti haldið uppi
hrókasamræðum við það í miðju
lagi. Sama sagan.
Þegar tónleikunum/ballinu er
lokið velta hljómsveitarmeðlimir
því fyrir sér hvort kokkar á veit-
ingastöðum eða myndlistarmenn
lendi einhvern tíma í þessu sama?
„Geturðu ekki eldað eitthvað sem
allir kunna? Spælegg eða ham-
borgara? Geturðu ekki málað eitt-
hvað sem allir kunna? Óla prik eða
kannski Mónu Lísu? Kanntu ekki
eitthvað með Kjarval?“
Um nóttina setjast tónlist-
armennirnir í heitan pott í sum-
arbústað. Appelsín í hönd. Mið-
nætursólin skín á dauðþreytta
vinina. Þröstur sest á stafn bústað-
arins og syngur lagið sitt.
„Heyrðu! Vertu ekki alltaf að
syngja eitthvert svona kjaftæði!
Kanntu ekki eitthvað með lóunni?
Eitthvað sem allir kunna!“
Eftir allt saman er samt gaman
að vera tónlistarmaður.
Eitthvað
sem allir
kunna
Hljómsveitin hlær létt. Kannski
pínulítið taugaveiklað. Þetta er svolítið
eins og að mæta svona endemis
hressum og glöðum grábirni.
VIÐHORF
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
SMÁÞJÓÐ eins og okkur Ís-
lendingum er það lífsnauðsyn að
halda lífi í menning-
ararfi sínum. Við
megum ekki láta Ís-
lendingasögurnar,
eddukvæðin og Sturl-
ungu rykfalla inni í
skáp. Ef við eigum að
halda velli sem þjóð
verður hver ný kyn-
slóð Íslendinga að
umskapa menningar-
arfinn og vinna úr
honum á sinn hátt.
Lifandi menning og
lifandi tungumál er
það sem gerir okkur
að þjóð. Án þess er hætt við að
við myndum týnast í risastórum
enskumælandi afþreyingarpotti.
Nýlega var gerð kvikmynd úr
hluta Brennu-Njáls sögu. Myndin
Njáls saga spannar einn þátt sög-
unnar, þáttinn þar sem segir frá
átökum Gunnars við þá Otkel og
Skammkel. Otkell neitar Gunnari
um mat og hey í harðindum þótt
hann eigi nóg en Gunnar sé orð-
inn uppiskroppa, af því hann hef-
ur verið gjafmildur við þá sem til
hans hafa leitað. Hápunkti nær
þessi þáttur sögunnar þegar Hall-
gerður lætur þrælinn Melkólf
stela mat frá Otkatli og uppsker
frægan kinnhest frá manni sínum.
Jafnvægi næst svo þegar Gunnar
vegur þá Otkel og Skammkel.
Við íslenskukennarar finnum
fyrir því hversu lítið stuðnings-
efni er til í tengslum
við Íslendingasög-
urnar. Þegar við
kennum Njálu sýnum
við að sjálfsögðu ljóð
ort út frá efni sög-
unnar og ýmislegt
fleira tínum við til.
Auðvitað gripum við
nú tækifærið og
sýndum myndina
Njáls sögu í kennslu-
stund. Nemendur
mínir horfðu áhuga-
samir á myndina og
sögðu að hún hefði
bæði aukið áhuga þeirra á sög-
unni og fengið þá til að hugsa um
efnið á nýjan hátt, eins og ég
hafði vonað.
Á vorprófinu spurðum við svo
sérstaklega út í þann þátt sög-
unnar sem myndin spannar. Okk-
ur kennarana langaði nefnilega að
vita hvort myndin virtist hjálpa
nemendum eða hvort betra væri
að við kenndum áfram upp á
gamla móðinn. Verkefnið var þó
þannig að ekki nægði að hafa séð
myndina, það varð einnig að
koma til þekking á texta sög-
unnar. Það er skemmst frá því að
segja að nemendur stóðu sig sér-
lega vel í þessu verkefni, þau at-
riði sem myndin tók á sátu
greinilega vel í nemendum og
betur en mörg önnur mikilvæg
atriði sögunnar. Þannig studdi
myndin vel við bókina og auðveld-
aði unglingunum bæði að lifa sig
inn í atburðarásina, skilja hana
og túlka.
Kannski vildum við helst að
börnin okkar tækju sér Íslend-
ingasögurnar í hönd og læsu sér
til skemmtunar frá unga aldri. En
það gera börnin ekki nema þeim
sé hjálpað til þess. Auðvitað er
það unglingum ofraun að komast í
gegnum stórvirki á borð við Njálu
hjálparlaust. En eitt kunna börn-
in okkar betur en við. Þau kunna
að horfa á myndir. Það getum við
nýtt okkur og auðveldað þeim að-
gengi að menningararfinum með
því að sýna þeim myndir á borð
við Njáls sögu.
Lifandi menning
Ragnhildur Richter fjallar um
kennslu í Íslendingasögum ’… nemendur stóðu sigsérlega vel í þessu verk-
efni, þau atriði sem
myndin tók á sátu
greinilega vel í nem-
endum …‘
Ragnhildur Richter
Höfundur er íslenskukennari í MH.
RUNÓLFUR Ágústsson, rektor
Viðskiptaháskólans á Bifröst, hefur
farið mikinn á liðnum vikum í um-
ræðu um misrétti kynjanna og hefur
sérstaklega verið tíðrætt um þá birt-
ingarmynd þess sem hann telur fel-
ast í mun á launum karla og kvenna.
Ástæða þess að orð
Runólfs eru mér sér-
staklega hugstæð, um-
fram annarra sem um
þessi mál tjá sig, eru af
hve óvenjulegu tilefni
þau hafa fallið og eins
hve djúpt er í árinni
tekið. Nýlega var á Bif-
röst gerð fróðleg könn-
un á launamun milli
kynja útskrifaðara Bif-
restinga. Var að þessu
sinni ekki verið að
kanna mun á launum
fyrir svokölluð sam-
bærileg og jafnverðmæt störf, held-
ur var mældur vergur launamunur,
og þá ekki tekið tillit til þess hvaða
störf hinir útskrifuðu nemendur
sinntu, né lengdar vinnudags. Var
niðurstaða könnunarinnar að um
rösklega helmingsmun á launum
kynja væri að ræða meðal þessa
hóps. Í útskriftarræðu sinni á liðinni
önn sagði rektor að hann „skamm-
aðist sín“ fyrir þennan „óhugn-
anlega“ launamun, sem sé „smán-
arblettur“ á íslensku atvinnulífi.
Rektor bætir svo við þeirri ályktun
sinni að fyrir þessum kynbundna
launamun séu engin „…sjáanleg rök
önnur en vanmat atvinnulífsins á
konum.“. Svo mörg voru þau orð!
Það er mér ánægjuefni að rektor
Viðskiptaháskólans skuli hafa svo
skýra sýn á málefni sem virðast mér
svo býsna flókin. Í könnun Félags
viðskiptafræðinga og hagfræðinga
kom í ljós að kynbundinn launamun-
ur félagsmanna, í hinum hefðbundna
skilningi, þ.e. þegar allir ytri þættir
aðrir en kynferði væru útilokaðir,
sýndi fram á um það bil 7% launa-
mun. Ef við gefum okkur að þessar
tvær kannanir á launum áþekkra
stétta séu hvor um sig nákvæmar,
miðað við gefnar forsendur, má
segja að um 43% launamunur skýr-
ist af einhverju öðru en að kynferði
hafi bein áhrif á launagreiðslur. Við
þessu á rektor greið svör sem birt-
ust á vefritinu tíkin.is þann 20. júní:
„Flestar þær tölfræðilegu „leiðrétt-
ingar“ sem framkvæmdar eru til að
fá „betri“ mynd af launamun eru að
mínu mati bæði rangar og villandi.“
Af hverju á að „leiðrétta“ vegna þess
að karlar hafi meiri mannaforráð? Af
hverju á að „leiðrétta“ vegna þess að
fleiri konur eru í hlutastörfum eða
vinna skemmri vinnudag? Eru þess-
ar breytur ekki einmitt hluti af vand-
anum? Af hverju eigum við að við-
urkenna þá staðreynd
að konur eru síður
ráðnar til stjórn-
unarstarfa en karlar
sem eðlilegan hlut og
draga þá breytu frá
„óútskýrðum launa-
mun“. Rektor bendir
hér á að auðvitað hafi
engar þær konur sem
rætt var við í umræddri
launakönnun valið sér
það slæma hlutskipti af
frjálsum vilja að vinna
skemmri vinnudag,
hlutastarf, nú eða jafn-
vel að kjósa sér ekki mannaforráð.
Rektor virðist hafa um það vitneskju
að allar þessar konur hafi sótt það
stíft að vinna eins langan vinnudag
og frekast er unnt, með tilheyrandi
fórnum í persónulegu lífi. Því liggur
beint við að álykta að engu nema
vanmati atvinnulífsins á konum sé
um að kenna að þessi „óhugnanlega“
staða er raunin.
Nú ber hinsvegar svo ein-
kennilega við að á tíkarslóðum bend-
ir rektor Viðskiptaháskólans á
spánný rök, sem í fljótu bragði virð-
ast í algerri mótsögn við fyrri full-
yrðingar. Hin nýju rök er þau að
kröfur til kvenna inná heimilinu
leggi „…á þær ríkari skyldur sem
endurspeglast í styttri vinnutíma og
minni atvinnuþátttöku þeirra“. Mig
langar að spyrja rektor hvort hér
gætu hugsanlega verið á ferðinni
önnur rök en þau einu sem hann áð-
ur sá. Auk þess langar mig að spyrja
hvort þau gildi að eyða tíma á heimili
með börnum séu konum til minn-
kunnar, jafnvel svo skömm sé að?
Einnig langar mig að spyrja hvort
það sé hugsanlegt að einhverjar kon-
ur sem taki þessar skyldur á sig geri
það ótilneyddar, án kúgunar og jafn-
vel svo nokkur ánægja hljótist af? Ef
það er enn svo að fleiri konur en
karlar sinni ríkari skyldum á heim-
ilinu eða gagnvart börnum, við
hvern er að sakast í þeim efnum?
Konur fyrir að meta slíkan óþarfa
meiri en starfsframa? Karla fyrir að
beita valdi sínu svo hinum hefð-
bundnu hlutverkum verði ekki rask-
að? Eða hinni vondu skepnu sem
nefnist atvinnulíf, og þá af einskærri
kvenfyrirlitningu?!
Ég geri mér grein fyrir að stórt er
spurt, en ég sæti færist þar sem
Runólfi virðast þessi mál eins og op-
in bók, óvinurinn í augsýn og ekki
annað að gera en að ráðast til atlögu.
Svo ég vitni í orð rektors í niðurlagi
tíkurgreinarinnar: „Ef við viljum
brjótast út úr því hrópandi óréttlæti
sem kynbundinn launamunur á
vinnumarkaði er, þá hljótum við að
ráðast á þessa þætti en láta ekki eins
og þeir séu eðlilegir og sjálfsagðir.“
Nú spyr sá enn sem ekki veit, í
hverju á þessi árás að vera fólgin?
Og fyrst við erum byrjuð að velta
fyrir okkur hinum dularfulla og
„óútskýrða“ mun sem enn virðist á
kynjunum, við hvern er að sakast að
yfirgnæfandi hlutfall refsifanga á Ís-
landi eru karlmenn, hlutfall sem er
langt umfram hið „hrópandi órétt-
læti“ sem kynbundinn launamunur
er? Eigum við að viðurkenna þessa
staðreynd? Hvað þarf að gera til að
kynbundnum fangelsisrefsimun
verði útrýmt? Liggur vandinn hjá
dómstólum, fordómum lögreglu, nú
eða úreldri hugmyndafræði ákæru-
valdsins? Þurfa konur kannski að
láta meira til sín taka á sviði rána og
ofbeldis?
Ég vona svo sannarlega að rektor
hafi við þessu öllu svör, svo við get-
um fylkt okkur að baki Runólfi í
komandi árás á hin margvígslegu,
kynbundnu samfélagsmein. Ég bíð
svara með eftirvæntingu, enda kem-
ur mér ekki annað í hug en að þeirra
sé snarlega að vænta. Það er óhugs-
andi að stóryrði míns virðulega rekt-
ors séu ekki á traustum grunni
byggð. Að þeim kosti væru þau jú
ekkert annað en – lýðskrum, og slíkt
kæmi mér aldrei til hugar!
Af kúgun kvenna
Þórólfur Beck svarar Runólfi
Ágústssyni, rektor Viðskipta-
háskólans á Bifröst ’Það er mér ánægjuefniað rektor Viðskiptahá-
skólans skuli hafa svo
skýra sýn á málefni sem
virðast mér svo býsna
flókin.‘
Þórólfur Beck
Höfundur er nemi í viðskiptalögfræði
við Viðskiptaháskólann á Bifröst.