Morgunblaðið - 21.07.2005, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. JÚLÍ 2005 13
ERLENT
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
T
O
Y
29
01
6
0
7/
20
05

LANDSMÓT Í GOLFI. Hólmsvöllur í Leiru frá 21. til 24. júlí.
Komdu og sjáðu alla helstu snillinga landsins keppa um eftirsóttustu
verðlaunin í íslensku golfi.
Hópur af snillingum
www.toyota.is
Toyota, Nýbýlavegi 4-8, sími 570 5070
George W. Bush, Banda-ríkjaforseti, hefur tilnefntJohn G. Roberts í embættidómara við hæstarétt
landins og er nær öruggt að tilnefn-
ingin verði staðfest þegar kosið verð-
ur um hana í öldungadeildinni í
haust, enda eru repúblíkanar þar í
meirihluta.
Að Roberts skyldi verða fyrir val-
inu kemur nokkuð á óvart, enda er
hann ekki svo þekktur og þykir í raun
óskrifað blað að mörgu leyti. Roberts
er 50 ára, lærði lögfræði og útskrif-
aðist með láði frá Harvard-háskóla.
Hann á glæsilegan feril að baki sem
lögmaður og dómari, og starfar nú
við áfrýjunardómstól í Washington
DC.
Roberts er hliðhollur repúblíkön-
um og núverandi stjórnvöldum og
telst óumdeilanlega íhaldssamur, þó
að fjölmiðlar hafi í gær efast um að
skoðanir hans væru „of íhaldssamar“.
Styrkir stöðu íhaldssamra
viðhorfa innan réttarins
Hæstiréttur Bandaríkjanna er
valdamikil stofnun, enda er lögð þung
áhersla á þrískiptingu ríkisvaldsins
þar í landi. Dómstólar gegna mik-
ilvægu hlutverki við túlkun lagabók-
stafa og hefur hæstiréttur úrslitavald
í því að úrskurða hvort lög sem sett
eru af þinginu standist stjórnarskrá
landsins. Forseti tilnefnir hæstarétt-
ardómara, sem eru skipaðir ævilangt,
og er því gjarnan haldið fram að með
því að velja í réttinn dómara með
skoðanir og lífssýn sem samræmist
þeirra eigin hafi forsetar tækifæri til
að tryggja áhrif sín á stjórn landsins
eftir að sjálfri valdatíð þeirra lýkur.
Roberts kæmi í stað Söndru Day
O’Connor sem tilkynnti fyrr í þessum
mánuði hún hygðist setjast í helgan
stein. Þetta er í fyrsta sinn í ellefu ár
sem sæti eins þeirra níu dómara sem
skipa réttinn losnar, en síðast til-
nefndi Bill Clinton dómarann Steph-
en Breyer sem telst frjálslyndur.
Ronald Reagan tilnefndi O’Connor
árið 1981 en þó að repúblíkanar hafi
stutt hana til embættisins reyndist
hún hófsöm miðjumanneskja í mörg-
um málum. Var gjarnan talað um at-
kvæði hennar sem sveiflu-atkvæði
(swing-vote) þar sem hún hallaðist
ýmist á sveif með íhaldssömum eða
frjálslyndum meðdómurum sínum.
Strax og fregnir bárust af afsögn
O’Connor komu upp á yfirborðið
áhyggjur frjálslyndra Bandaríkja-
manna af því að nú gæti Bush breytt
hlutföllum innan réttarins þannig að
íhaldssöm viðhorf fengju þar meira
vægi. Áhyggjurnar eru ekki minni í
ljósi þess að Bush gæti senn fengið
tækifæri til að skipa annan hæsta-
réttardómara – en um tíma hefur
verið búist við afsögn Williams Rein-
quist, forseta réttarins, vegna alvar-
lega veikinda hans – og þannig yrði
staða íhaldssamra viðhorfa innan
réttarins styrkt til lengri tíma.
Mestar áhyggjur af rétti
kvenna til fóstureyðinga
Þegar rætt er um völd og áhrif
hæstaréttarins er titringurinn yf-
irleitt mestur þegar kemur að sið-
ferðismálum, svo sem réttindum
samkynhneigðra, rannsóknum í
læknavísindum og fóstureyðingum.
Rétt kvenna til fóstureyðinga ber
raunar hæst í umræðunni um hæsta-
réttinn og áhrif hans, en frjálslynd öfl
í landinu óttast mjög að hæstiréttur
setji á hann takmarkanir. Það var tal-
inn mikill sigur í jafnréttisbaráttu
bandarískra kvenna þegar réttur
þeirra til fóstureyðinga var tryggður
árið 1973 með frægum dómi hæsta-
réttar sem gengur undir nafninu Roe
gegn Wade. Spenna hefur ríkt um
hver afstaða verðandi hæstarétt-
ardómara gagnvart fóstureyðingum
yrði og í gær birtu bandarískir fjöl-
miðlar brot úr skjali frá árinu 1993
sem Roberts skrifar undir, en þar
segir: „Niðurstaðan í Roe gegn Wade
var röng og ætti að verða ómerkt.“
Skjalið er meðal gagna sem lagt
var fram í dómsmáli sem Roberts
vann að og þegar hann var spurður út
í þessa fullyrðingu árið 2003, í ráðn-
ingarferlinu vegna núverandi dóm-
arastöðu sinnar við áfrýjunardóminn
í Washington, sagði hann: „Roe gegn
Wade eru lög landsins … Ekkert í
persónulegum viðhorfum mínum
hindrar mig í því að nota þau sem for-
dæmi af fullum og heilum hug.“
Enginn veit „í raun
hverjar skoðanir hans eru“
Þegar Bush tilkynnti um tilnefn-
ingu sína sagði hann að Roberts væri
einn af „allra gáfuðustu lögfræð-
ingum sinnar kynslóðar“. Einnig að í
störfum sínum myndi Roberts „ein-
göngu beita ákvæðum stjórnarskrár-
innar“ en ekki „stunda lagasetningu
úr dómarastóli“.
Almenn ánægja er með tilnefn-
inguna í röðum repúblíkana og það
hversu lítið er vitað um skoðanir Ro-
berts veldur því að erfiðara er fyrir
demókrata að gagnrýna hann en ella.
Næsta skref í ferlinu er að öld-
ungadeildarþingmenn spyrja Ro-
berts út í skoðanir sínar og leggja
demókratar áherslu á að ekkert verði
gefið eftir í þeim efnum. „Skoðanir
hans munu hafa áhrif á heila kynslóð
Bandaríkjamanna og það er skylda
hans á meðan á tilnefningarferlinu
stendur að kynna þessar skoðanir
fyrir bandarísku þjóðinni,“ sagði
Charles Schumer, öldungadeild-
arþingmaður demókrata, í gær.
Undir þetta sjónarmið tóku
stærstu dagblöð Bandaríkjanna í
leiðurum sínum. „Ef hann er venju-
legur íhaldsmaður … þá ætti að stað-
festa tilnefninguna. En ef hann reyn-
ist, við nánari athugun, vera
öfgakenndur í hugmyndafræði sinni
og með áform um að afnema mik-
ilvæg réttindi, þá ætti ekki að gera
það,“ sagði í leiðara New York Times.
Washington Post sagði í leiðara að
Roberts væri „málsmetandi þunga-
vigtarmaður“ og benti á að þrátt fyrir
að tilnefningin væri ekki „ögrun við
demókrata“ þá „viti enginn í raun
hverjar skoðanir hans eru“ því hann
hafi „gætt þess óvenju vel að ræða
ekki viðhorf sín“.
Á fréttavef BBC var í gær talað
um að val Bush á Roberts væri veru-
lega klók pólitísk aðgerð af hans
hálfu. Hægri öfl í landinu fögnuðu
henni þar sem talið væri víst að Ro-
berts hefði íhaldssamar skoðanir á
sviði samfélags- og siðferðismála, en
jafnframt hefði Bush valið mann sem
væri almennt vel liðinn og ekki jafn
umdeildur og margir aðrir þeirra
sem komu til greina. Þannig þykir
líklegt að þó ferlið fram að staðfest-
ingunni verði átakamikið komi varla
til sögunnar það stríð sem hefði getað
orðið og er efast um að demókratar
grípi til málþófs þegar málið verður
tekið fyrir í öldungadeildinni.
Reuters
John Roberts og George Bush fyrir
utan Hvíta húsið í fyrrakvöld.
Íhaldssamur en óskrif-
að blað að mörgu leyti
Fréttaskýring | Einn af „gáfuðustu lögfræð-
ingum sinnar kynslóðar“ er lýsingin sem
George W. Bush gaf á John Roberts þegar
hann hafði tilnefnt hann sem dómara við
hæstarétt Bandaríkjanna. Birna Anna
Björnsdóttir fjallar um tilnefningu Roberts.
bab@mbl.is