Morgunblaðið - 21.07.2005, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. JÚLÍ 2005 45
MENNING
„ÉG hugsaði með mér: „Almátt-
ugur, ég hef gert hræðileg mistök.“
Ég óttaðist það að ég hefði lagt líf
og sál að veði, og svo kæmi enginn.
Það var hræðileg tilfinning. Mér
finnst eins og það hafi verið í gær
að ég sat fyrir utan kirkjuna hálf-
tíma fyrir fyrstu tónleikana í helli-
rigningu sumarið 1997, og það voru
þrjár manneskjur komnar í salinn.
Það voru allt nákomnir ættingjar
og þetta leit hreint ekki vel út.“
Það er Steinunn Birna Ragn-
arsdóttir, píanóleikari og listrænn
stjórnandi tónlistarhátíðarinnar í
Reykholti, sem hér rifjar hlæjandi
upp stemninguna fyrir fyrstu tón-
leika fyrstu Reykholtshátíðarinnar,
fyrir níu árum. „Það rættist heldur
betur úr þessu, og við höfum verið
svo ótrúlega heppin með aðsókn að
það hefur verið fullsetinn salurinn
á flesta tónleika, öll árin, og oft
uppselt. Þetta tókst framar öllum
vonum.“
Steinunn Birna segir hátíðina
ekki hafa breyst að ráði frá því hún
var fyrst haldin, og ákveðið tón-
leikamynstur hafi fest í sessi.
„Fyrstu tónleikarnir, á föstudags-
kvöldi, eru alltaf helgaðir einhverju
einu tónskáldi, á laugardagssíðdegi
eru söngtónleikar, kammer-
tónleikar um kvöldið og á sunnu-
dagssíðdeginu reyni ég að hafa ein-
hvers konar grand finale, með
léttum glæsiverkum. Á þeim tón-
leikum er gjarnan eitt nýtt verk,
oftast íslenskt, en í ár er það lithá-
ískt; Partíta eftir Berk sem Phil-
ippe leikur á fiðlu. Ég held mjög
upp á baltnesku tónskáldin og þyk-
ir gaman að hafa þetta verk með.“
Steinunn Birna segir að fyrir
hana sjálfa standi upp úr að geta
nú boðið upp á sellókvintett Schu-
berts í annað sinn á hátíðinni, en á
fyrstu árum hennar lék Bryndís
Halla Gylfadóttir í verkinu með
norska Vertavo kvartettinum. „Ég
kem til með að hafa hann á dag-
skrá eins oft og ég kemst upp með.
Ég var að lesa það um daginn, að
Rubinstein lét spila hæga kaflann
úr honum í jarðarförinni sinni, og
sellóleikarinn Piatti lét leika kvart-
ettinn yfir sér á meðan hann var að
deyja. Það gefur smá hugmynd um
hvaða þýðingu kvintettinn hefur
fyrir þá sem falla fyrir honum.
Þetta er himnesk tónsmíð, og eitt
af þeim verkum sem mun lifa
mannkynið af, það er svo gríð-
arlega mikið í það spunnið.“
Steinunn Birna segir að upp-
skriftin að hátíðinni í Reykholti
hafi gefist vel. Markmiðið hafi ver-
ið að bæði flytjendur og áheyr-
endur nytu dagskrárinnar í þessu
sérstaka umhverfi, og að áheyr-
endur vildu koma aftur. Reyndin
hefur orðið sú, að Reykholtshátíðin
á sér stækkandi hóp fastagesta,
sem koma ár eftir ár, gista á hót-
elinu meðan á hátíðinni stendur og
sækja alla ferna tónleikana. „Það
er líka að færast í vöxt að hópar
komi erlendis frá gagngert til að
sækja þessa hátíð. Þar er sókn-
arfæri í menningartengdri ferða-
þjónustu, sem vert væri að vinna
betur í.“ Sumarbústaðafólk úr
Borgarfirðinum hafa líka í auknum
mæli sýnt hátíðinni áhuga, og segir
Steinunn Birna líka ástæðu til að
kynna þeim hópi hana.
Tengslin við heimamenn í Borg-
arfirðinum hafa alla tíð verið góð
að sögn Steinunnar Birnu, sem
segir hátíðina tæpast hefðu lukkast
jafn vel og raunin hefur orðið ef
stuðnings þeirra hefði ekki notið
við. Allir hafi sýnt velvilja og mik-
inn áhuga. „Ég hef það á tilfinning-
unni að hátíðin sé metin sem menn-
ingarframlag Reykholtsstað til
framdráttar og það þykir mér vænt
um. Þetta hefst ekki nema með
mátulegri blöndu af þrjósku og
bjartsýni, og ekkert augljóst að
hlutirnir muni ganga upp.“
Steinunn Birna kveður áhugann
á Reykholtshátíðinni og sum-
artónlistarhátíðum almennt segja
sér að á sumarhátíðunum sé fólk að
leita að fleiru en bara tónleikum.
„Ef ég ber saman stemninguna á
tónleikum í Reykholti og í borginni,
þá er það allt annar hlutur. Fólk
kemur með opinn huga og opið
hjarta í sveitina. Við hljóðfæraleik-
ararnir fáum miklu meiri svörun
frá áheyrendum hér en þar. Fólk
sækir í að komast úr ysnum og
þysnum. Umgjörð tónleikanna og
stemningin leikur þarna stórt hlut-
verk. Ég er heldur ekki frá því að
við hljóðfæraleikararnir séum gjaf-
mildari á okkur hér en þar, og
maður upplifir tónlistina sterkar.“
Allt snýst um tónlistina
Ásdís Valdimarsdóttir víóluleik-
ari hefur starfað við framúrskar-
andi orðstír að list sinni erlendis
um árabil. Hún er meðal gesta há-
tíðarinnar í ár, eins og nokkur síð-
ustu ár. Hún hefur leikið á fjöl-
mörgum sumarhátíðum um allan
heim, og tekur undir orð Stein-
unnar Birnu um að einstök stemn-
ing skapist jafnan á slíkum tón-
leikum. „Sumartónlistarhátíðirnar
eru oft á mjög fallegum stöðum.
Andrúmsloftið snýst um tónlistina,
og við tónlistarmennirnir erum oft
að leika með fólki sem við leikum
ekki með alla jafna. Það eitt getur
verið mjög gefandi og fyllt mann
sérstakri andagift. Í borginni er
fólk að skjótast á tónleika eftir
vinnu, eftir matinn, fyrir háttinn,
og troða menningarupplifun inn í
allt of þrönga stundatöflu – alltaf á
hlaupum. Fólk kemur hins vegar á
svona viðburði gagngert til að njóta
á miklu afslappaðri hátt. Hér fylg-
ist maður ekki einu sinni með frétt-
um – allt snýst um tónlistina.“
Ásdís segir að í samanburði við
aðrar sumartónlistarhátíðir sé
Reykholtshátíðin auðvitað spes fyr-
ir sig þar sem hún sé á Íslandi.
„Öll mín fjölskylda mætir, og hún
er ekki lítil,“ segir hún. „Svo er það
líka frábært að geta spilað með
mínum gömlu, tryggu, íslensku vin-
um, en geta um leið komið með
fólk með mér, sem ég hef verið að
spila með úti. Þess vegna stendur
þessi hátíð nær hjartanu en aðrar.“
Talsverður munur er á áheyr-
endum eftir löndum að sögn Ásdís-
ar, og hefðirnar ólíkar. „Í Hollandi
standa allir upp um leið og maður
er búinn að spila. Í fyrsta skiptið
hugsaði ég með mér hvað fólkinu
hlyti að hafa þótt rosalega gaman.
En þegar þetta gerðist í annað og
tuttugasta sinn, sá ég auðvitað að
svona eru bara Hollendingar.
Skandinavíubúar eru slappari í
klappinu, en samt kurteisir. Í Am-
eríku gargar fólk af fögnuði – eða
púar … ég hef sem betur fer ekki
lent í því, en það er þó breytilegt
eftir því hvar í landinu er. Þar sem
hlýrra er í veðri á fólk auðveldara
með að tjá gleði sína og tilfinn-
ingar.“ Steinunn Birna bætir því
við að það sé einnig munur á ís-
lenskum áheyrendum eftir því
hvort þeir séu í borginni eða Reyk-
holti. „Hér í Reykholti verða þeir
eins og Spánverjar!“
Á efnisskrá Reykholtshátíðar í ár
eru óvenjumörg verk eftir Róbert
Schumann, Clöru Schumann og Jó-
hannes Brahms. Fyrir því er
ástæða sem Ásdís rekur. „Í fyrra-
sumar var ég að spila á sumarhátíð
í Sviss. Ég mætti á staðinn og vissi
að tónleikarnir báru yfirskriftina
ménage à trois, eða ástarþríhyrn-
ingur, og dagskráin öll um hjónin
Róbert og Clöru Schumann og
Brahms, sem var ástfanginn af
Clöru, en líka besti vinur Róberts.
Á tónleikunum las íslenskur leikari,
Jón Laxdal, upp úr dagbókum og
bréfaskriftum þeirra þriggja, og
lestrinum var fléttað á milli verk-
anna og inn á milli kafla. Jón gerði
þetta svo vel og með svo miklum
tilþrifum, að það mátti heyra saum-
nál detta, þótt dagskráin hefði ver-
ið fjögurra klukkustunda löng.
Þetta var mikil upplifun. Eftir tón-
leikana settist ég með honum á
spjall, og þá kom upp úr kafinu að
það var orðið langt síðan hann
hafði komið til Íslands. Þá kviknaði
sú hugmynd hjá mér að tala við
Steinunni Birnu og sjá hvort það
væri ekki hægt að fá Jón á hátíðina
í Reykholti. Þetta gekk allt eftir,
búið að þýða alla textana á íslensku
og mikill spenningur að fá Jón
heim eftir um aldarfjórðungs fjar-
vist frá Íslandi. Fyrir tveimur mán-
uðum, þegar við vorum að ganga
frá prógramminu, dó Jón, og það
var mikil synd. Það var svo gaman
að tala við hann; – hann var eins
og unglingur í anda og hefði gert
þetta svo frábærlega vel.“
Ásdís starfaði um árabil með
heimsfrægum strengjakvartett,
Chilingirian kvartettinum, en sagði
starfi sínu með honum lausu fyrir
nokkrum árum. Hún hefur þó nóg
fyrir stafni og er eftirsótt í sínu
fagi. Á dögunum sögðum við frá
leik hennar með Razumovsky
kammerhópnum en í hann eru að-
eins valdir bestu hljóðfæraleikarar
sem völ er á. Með þeim hópi starf-
ar líka fiðluleikarinn Philippe Griff-
in sem einnig leikur í Reykholti nú.
Aðrir gestir verða Michael Sterling
og Bryndís Halla Gylfadóttir selló-
leikarar, fiðluleikararnir Auður
Hafsteinsdóttir og Jacqueline
Shave, píanóleikarinn Caroline
Palmer og tenórsöngvarinn Donald
Kaasch.
Hjá Finzi eru
rödd og píanó eitt
Kaasch hefur sannarlega tekið
snöggu og miklu ástfóstri við Ís-
land. Hann kom hingað fyrst í apr-
íllok til að syngja í Fordæmingu
Fásts með Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands og fleiri einsöngvurum. „Héð-
an átti ég að fara til Hollands og
syngja í erfiðu verki eftir Erwin
Schulhof í Concertgebouw. Þetta
voru íhlaup, ég átti að koma inn í
staðinn fyrir forfallaðan söngvara.
Nú voru góð ráð dýr, því ég þurfti
að læra verkið. Ég spurði vin minn
og söngfélaga í Fást, Kristin Sig-
mundsson, hvernig ég færi að því
að redda mér píanóleikara. Hann
sagði: „Við skulum tala við Stein-
unni Birnu – hún getur spilað allt!“
Og það var ekki að sökum að
spyrja, við náðum saman strax, og
á daginn kom að við höfum tamið
okkur mjög svipuð vinnubrögð í
tónlistinni. Ég var hér í tvær vikur
að læra verkið og undirbúa sönginn
í Hollandi, og hefði ekki getað stað-
ið á sviði Concertgebouw ef Stein-
unn Birna hefði ekki hjálpað mér
svo fagmannlega í gegnum lær-
dóminn. Á þessum tveimur vikum
var dóttir mín að ljúka prófi heima
í Denver, Colorado, og ég hringdi í
hana, sagði henni að stökkva upp í
vél og koma og upplifa Ísland með
mér. Hún gerði það og það var frá-
bært.
Söngurinn í Hollandi gekk mjög
vel. En ég var orðinn ástfanginn af
Íslandi og þótti frábært að fá tæki-
færi til að koma aftur núna og
syngja í Reykholti.“
Fyrri hluti tónleika Donalds
Kaasch er helgaður sönglögum
Geralds Finzis, sem heyrast ekki
oft á söngtónleikum hér. „Finzi
skapar einstakt litróf í samspili
texta og lags. Hjá honum eru rödd
og píanó eitt, en hann kunni líka að
leika á allt þetta dásamlega litróf
söngraddar og slaghörpu til þess
að draga fram jafnvel smæstu og
viðkvæmustu atriði ljóðanna. Hann
samdi talsvert við ljóð eftir Thomas
Hardy, sem alla tíð stóð utan þess
heims sem hann orti um. Þegar
Finzi samdi tónlist við ljóð Hardys,
tókst honum svo sérstaklega vel að
draga fram með músíkinni einsemd
hans og sérstöðu, og hvernig hann
horfir á heiminn utan frá. Finzi er
snillingur í að skapa fallegan og um
leið merkingarfullan meðleik. Ég
elska einfaldleikann í tónlist hans,
skýrleikann og það hversu spar
hann er á hvern tón. Það er engu
ofaukið í söngvum hans.“ Kaasch
og Steinunn Birna láta ekkert uppi
um það sem sungið verður eftir hlé
– en þá er von á nokkrum óp-
eruatriðum, og einhverju því sem
söngvarinn geðþekki segir að sé
enn þá ríkisleyndarmál. Hvað
skyldi það nú vera?
Tónlist | Kammertónlist og sjaldheyrð sönglög eftir Finzi á Reykholtshátíð um helgina
Í Reykholti verða tónleika-
gestir eins og Spánverjar
Morgunblaðið/Eyþór
Jacqueline Shave, Caroline Palmer, Donald Kaasch, Steinunn Birna Ragn-
arsdóttir, Philippe Graffin, Michael Stirling og Ásdís Valdimarsdóttir
koma fram á Reykholtshátíð um helgina. Það gera líka þær Auður Haf-
steinsdóttir og Bryndís Halla Gylfadóttir sem báðar vantar á myndina.
TENGLAR
..............................................
http://www.vortex.is/festival/
reykholt.htm
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is