Morgunblaðið - 28.07.2005, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
H
vernig svarar mað-
ur spurningu
spurninganna
„Hvað gerir þú?“
Þessi spurning,
sem svo oft vill koma upp í hvaða
samhengi sem er, innan um hvaða
fólk sem er og sem ómögulega er
hægt að svara með tignarlegri
þögn án þess að fólk haldi að
maður sé hrokafullur, er að verða
fullþreytandi.
Það getur verið ansi erfitt að
forðast þessa spurningu í marg-
menni. Reyndar þurfa ekki marg-
ir að vera til staðar til að spurn-
ingin illræmda láti í sér heyra.
Aðeins einn annar einstaklingur
getur dugað til að sprengjunni sé
varpað. Það má alltaf eiga von á
spurningunni, hvort sem verið er
að hitta gamla bekkjarfélaga úr
gaggó, farið er á blint stefnumót
eða í næstu stórveislu fjölskyld-
unnar. Spurningin virðist vera
hinn fullkomni ísbrjótur, það er
fyrir þann sem spyr hennar, en
getur valdið miklum kvíða hjá
svarandanum, sérstaklega ef
svarið er ekki á reiðum höndum.
Svo getur svarið verið of flott til
að vera talið nokkuð annað en
mont, verið of hallærislegt til
þess að vera þess virði að minnast
á eða einfaldlega ekki verið það
svar sem spyrjandinn átti von á.
„Hvað gerir þú?“ „Ég er öryrki
vegna þess að ég er með geð-
veilu“ gæti verið svar sem gæti
kannski sett einhvern út af lag-
inu. Mörg störf eru þess eðlis að
ekki er hægt að útskýra þau með
einfaldri setningu eða jafnvel
skilgreina. Það getur dregið á eft-
ir sér röð eftirspurninga eins og
„Nú, hvað gerirðu þá?“ eða
„Hvernig er hægt að nýta það?“
Þá hefst löng umræða um hvað
starfið þitt sé spennandi og
áhugavert af því að það er svo
skrítið.
Langar einhvern að ræða vinn-
una sína í þaula eftir langan og
erfiðan vinnudag? Ætli Gulli píp-
ari nenni að gefa endalausar ráð-
leggingar um hvernig eigi að
koma í veg fyrir lekann á baðher-
berginu þegar hann situr í mak-
indum í sólinni og sötrar svalandi
drykk? Eða getur verið að banka-
maðurinn Bubbi muni allar töl-
urnar á verðbréfamarkaðnum og
sé til í að segja þér hvernig eigi
að græða milljónir á nokkrum
dögum þegar þú hittir hann á
Laugaveginum?
Það væri kannski meira hress-
andi að segja frá því sem maður
nýtir frítímann í eða hefur áhuga
á.
„Hvað gerir þú?“ „Ég bakaði
súkkulaðiköku í gær og er þessa
dagana að lesa Harry Potter.“
Væri það svo galið? Gæti það ekki
alveg sagt jafnmikið um mig og
það að ég skrifi orð á blað? Jafn-
vel meira? Eða væri það kannski
of persónulegt? Spyrjandinn gæti
allt í einu vitað of mikið um mig
og ekki kært sig um það. Hitt
svarið, („Ég er blaðamaður“) sem
er óneitanlega æskilegra, leyfir
svigrúm til víðari skilnings og
túlkunar. Það segir samt ekki
mikið um mig. Ég er ekki endi-
lega eins og manneskjan sem sit-
ur við hliðina á mér. Hún gæti
haft áhuga á ruðningsbolta og
kvalalosta á meðan ég rækta
blómin mín og prjóna í frítím-
anum. Eða öfugt. Kannski er leik-
urinn einmitt til þess gerður. Þó
að fólk spyrji „hvað gerir þú?“ er
ekki þar með sagt að það hafi
áhuga á svarinu.
Það getur verið erfitt að búa í
samfélagi þar sem staða þín sem
persóna er metin út frá starfinu
sem þú gegnir. Starfsheitið þarf
ekki að lýsa því hvernig þú ert.
Sumir eru að prófa sig áfram og
fara úr einu starfi í annað. „Nú já,
ertu orðin fóstra? Síðast þegar ég
hitti þig ætlaðir þú að verða lög-
fræðingur.“
Það er líka allt í lagi að skipta
um skoðun en helst ættu samt all-
ir að stefna á að verða lögfræð-
ingar, læknar eða viðskiptafræð-
ingar. Ekki af því að áhuginn
liggi í lögunum, að lækna sjúka
eða að vinna með fjármuni heldur
vegna þess að þessi störf gefa
vænlegri arð en önnur. Í því kap-
ítalistaþjóðfélagi sem við lifum í
þá á alltaf að hafa það bak við
eyrað að tilgangur starfsáranna
er að safna eins miklum fjár-
munum og hægt er. En eins og
glögglega hefur verið bent á af
öðrum en mér fer þriðjungur æv-
innar hjá okkur flestum í að vera
í vinnunni og þá skiptir áhuginn
líka máli, ef starfskrafturinn á að
duga í 40–50 ár.
En kannski liggur vandinn í því
að landinn er vinnusjúkur. Hann
vinnur myrkranna á milli og fram
eftir öllu. Vinnan er oftar en ekki
í fyrsta sæti, þó að það hafi ekki
verið ætlunin og lítill tími gefst til
almennilegra tómstunda eða til
að styrkja fjölskylduböndin. Það
er engin tilviljun að sjálfshjálp-
arbækur eins og „Móðir í hjá-
verkum“, leiðarvísir hvernig skuli
samræma móðurhlutverkið og
mikla vinnu, ná vinsældum hér á
landi. En það er engin töfralausn
til og það er ekki hægt að fá
aukasólarhring í vikunni eða
bæta aukamánuði við árið þó
margir vildu eflaust geta það.
Norðmenn virðast vera með
hlutina aðeins meira á hreinu en
við Íslendingar. Þar ljúka flestir
vinnunni klukkan 3 á daginn. Þá
gefst tími til að gera eitthvað
saman, hvort sem fólk fer á
ströndina, undirbýr matarboð eða
vinnur í garðinum. Launin eru
svipað há og hér á landi. Þar
skiptir ekki máli hvort það er
unnið á leikskóla eða unnið er
með hugbúnað.
Ef svo mikill tími fer í
vinnunna sem raun ber vitni, vilj-
um við vera að eyða aukatím-
anum í að tala um vinnuna og
hvað það er sem við gerum í
henni? Og þó að við séum í æð-
islegri vinnu og viljum helst ekki
tala um annað, þá er samt ekki
ráðlegt að gera ráð fyrir því að
Sigríður úti í bæ vilji endilega
svara spurningunni „Og hvað
gerir þú svo?“ Kannski gerir hún
voða lítið, er sátt við það og vill
frekar ræða um veðrið.
Hvað
gerir þú?
Langar einhvern að ræða vinnuna
sína í þaula eftir langan og
erfiðan vinnudag?
VIÐHORF
Sara M. Kolka
sara@mbl.is
FYRIR áratugum gerðist það,
að maður sagði opinberlega „Hvað
varðar mig um þjóðarhag“. Á
þetta var oft minnt um skeið þeg-
ar þurfti að koma höggi á sjón-
armið sem aðrir í
svipuðum sporum
höfðu uppi. En hvað
eru þeir margir sem
framkvæma það sem í
orðunum felst?
Þessi ummæli koma
oft upp í huga minn
þegar ég heyri og sé
til athæfa sem falla
undir það að mínu
mati, að verið sé að
brjóta lög og reglur
eða gamlar og góðar
hefðir sem styrkt
hafa varnir gegn auk-
inni neyslu áfengis,
neyslu sem veikir þjóðarhag á
ýmsa vegu.
Nóatúnsmálið
Markaðsmaður Nóatúns sagði í
sjónvarpinu í tengslum við grill-
málið að þeir myndu gæta þess
vel að fólki undir lögaldri yrði
ekki látið í té áfengt öl í versl-
uninni. Er þetta trúverðugt þegar
það liggur fyrir að þeir voru sjálf-
ir að ögra löggjöf með þessu at-
hæfi sínu að afhenda, láta í té eða
veita áfengt öl? Ég segi nei.
Ímynd
auglýsingastofu
Fyrrnefnt málefni tengist aug-
lýsingatækni sem snertir bann við
áfengisauglýsingum. Jafnframt má
nefna auglýsingastofurnar sem
hafa verið staðnar að því að taka
þátt í að sniðganga fyrrnefnd lög
með áfengisauglýsingum í blöðum,
tímaritum og sjónvarpi. Í um-
ræðuþætti nefndi kona ein frá
slíku fyrirtæki að það væri fráleitt
frá hennar sjónarmiði að auglýs-
ingastofa gerði sig seka um að
brjóta lög eða reglur því að góð
ímynd stofunnar skipti öllu í þessu
efni. Þetta er auðvitað hárrétt við-
horf. En það verður hins vegar að
segja það, að þetta
virðist ekki vera haft
í heiðri hjá öllum sem
sinna slíkum verk-
efnum. Hvað þá um
fyrirtækin sem fram-
leiða vöruna sem um
er rætt. Hafa þau
ekki hugleitt þessi
sannindi að skapa
góða ímynd í
tengslum við sína út-
breiðsluhætti og sölu-
mennsku ?
Maður þjóðkunnur,
sem oft tjáir sig op-
inberlega m.a. í ljós-
vakamiðlum, sagði fyrir nokkru
m.a. að sala á áfengu öli hefði orð-
ið til góðs.
Það sýndi reynslan án þess að
hann rökstyddi það nánar. En
hver hefur reynslan orðið? Í
Morgunblaðinu í lok árs 2003 birt-
ist fréttagrein þar sem frá því var
greint að áfengisneyslan hefði
tæplega fimmfaldast á seinustu 15
árum og þessi þróun hefur haldið
áfram.
Og þess ber og að geta, að
magn hreins vínanda á hvern íbúa
hefur meira en tvöfaldast á tíma-
bilinu.
„Rónarnir koma
óorði á brennivínið“
Þessi setning heyrist stundum
þegar rædd eru áfengismál og
ræðumaður vill vera sniðugur.
Málið er þar með afgreitt einfalt
en slíkt getur ekki gerst þegar
jafn stórfellt vandamál þjóðfélags-
ins er á ferðinni. Nýlega lét pró-
fessor þessi orð falla í útvarpinu.
Þar hefði hann þurft að beita
gæsalöppum því að þessi setning á
sér eldri höfund.
Gæti ekki verið að sá ágæti höf-
undur hafi með þeim ummælum
verið að hæðast að sjálfum sér og
félögum sínum við drykkjuskál ?
Á þeim tíma þegar fyrrgreind
ummæli féllu fyrst var talað um
drykkjumannahæli þar sem vand-
inn væri leystur.
En núna heitir þetta meðferð-
arstofnun og ýmislegt annað í
sambandi við þessi málefni hefur
breyst mjög mikið, sumt til hins
betra, eins og skilningur á vand-
anum og úrræði við honum, en
annað miður, eins og hin mikla
aukning á neyslu áfengis sýnir.
Víst má því af máli sumra aðdá-
enda brennivínsins, sem hallmæla
þeim sem höllustum fæti standa,
álykta að allar þær þúsundir
manna sem falla fyrir áfengisfíkn-
inni og þurfa að leita sér aðstoðar
og hjálpar komi óorði á brennivín-
ið.
Því eru „rónarnir“ prófessorsins
mun fjölbreyttari hópur og úr öll-
um þjóðfélagsstigum og aldurs-
hópum. Þar er enginn undanskil-
inn. Á hinn bóginn er sýnt að ef
menn vilja horfa framhjá þessum
mikla vanda þjóðfélagsins er auð-
velt að vera „skemmtilegur“ og
segja að rónarnir komi óorði á
brennivínið.
En þar sem hér er á ferðinni
mál, sem snertir hagsæld og fram-
tíð þjóðarinnar, þurfa allir að hug-
leiða í alvöru þessi mál og taka til
í sínum ranni, því þau varða alla,
og stuðla þar með batnandi þjóð-
lífi.
Þjóðarhagur
varðar alla
Einar Hannesson
fjallar um áfengismál
’…magn hreins vín-anda á hvern
íbúa hefur meira
en tvöfaldast
á tímabilinu. ‘
Einar
Hannesson
Höfundur er félagi í
fjölmiðlanefnd IOGT.
HINN 14. júlí síðastliðinn var
rætt við undirritaðan á morg-
unvakt Ríkisútvarpsins um um-
ferðarmál og hegðun ökumanna.
Þar lét undirritaður
þess getið að hegðun
margra ökumanna
mætti líkja við
hryðjuverk og sumt í
atferli þeirra væri í
ætt við hegðun
glæpa- og villimanna.
Ljótt er en satt. Því
miður er það svo að
of margir hegða sér
af fullkomnu hugs-
unar- og kæruleysi.
Engin skynsemi virð-
ist búa þar að baki.
Verst er þó að ungir
ökumenn, sem nýlega
hafa fengið ökupróf og skírteini
því til sönnunar, skuli ekki kunna
sér nokkurt hóf í akstri. Of langt
er að telja upp öll tilvik síðan
ofangreindum þætti var útvarpað,
sem sanna það að þeir hafa lítið
sem ekkert lært í ökukennslunni
og varpa því miður rýrð á alla
unga ökumenn, þótt þeir séu ef til
vill aðeins örlítill hluti hópsins.
Í hverri einustu ferð undirrit-
aðs, hvort heldur í einkabíl eða
lögreglubíl, um þjóðveg númer eitt
milli Selfoss og Reykjavíkur sést
til einhverra bílstjóra aka fram úr
öðrum og aka yfir óbrotna línu á
veginum, jafnvel tvöfalda óbrotna
línu. Sú spurning vaknar hvort
virkilega geti verið að ökumenn-
irnir sem í hlut eiga horfi ekki á
veginn eða viti jafnvel ekki hvað
yfirborðsmerking á vegi þýðir og
að eftir henni ber að fara eins og
öðrum umferðarmerkjum. Það var
ekki annað að sjá en að ungu
mennirnir tveir í rauða fólks-
bílnum sem þetta gerðu 20. júlí sl.
í Svínahrauninu áður
en kom að blindhæð
og beygju á austurleið
litu út fyrir að vera
venjulegir drengir.
Samt lá þeim svo
mikið á að ekki var
hægt að bíða þess að
koma í brekkuna neð-
an Hveradala þar sem
einfalt og löglegt
tækifæri gafst á því
að fara fram úr, þótt
á brattann væri að
sækja. Að vísu hefðu
þeir farið yfir há-
markshraða.
Það versnaði skömmu síðar.
Þegar upp á háheiðina var komið
snaraði sér fram úr sendibílstjóri
á háum, hvítum sendiferðabíl, yfir
tvöfalda óbrotna línu, og hvarf
sjónum við Kambabrún. Þegar
undirritaður var kominn á Kamba-
brún var „Hvítur“ kominn lang-
leiðina niður og skirrðist ekki við
að taka fram úr bílum á niðurleið-
inni.
Hvað hefur farið úrskeiðis?
Þessi dæmi eru ekki einstök, en til
að unnt sé að ná til þessara öku-
manna, sem haga sér líkt og brjál-
æðingar í umferðinni, þarf að ná
þeim á myndband á staðnum. Það
er ekki aðalmálið að sekta viðkom-
andi, heldur að koma í veg fyrir
þessa hegðun sem skelfir flest
venjulegt fólk í umferðinni. Hver
kannast ekki við það að þurfa að
snarhemla til þess að hleypa
þessum ofsaökumönnum inn í
röðina aftur af því að á móti
þeim kemur bíll á réttum veg-
arhelmingi?
Skyldu þeir haga sér öðruvísi
ef þeir vissu af móður sinni eða
börnum sínum í bílunum á móti?
Varðandi unga ökumenn er ljóst
að hækka þarf ökuprófsaldur í 18
ár og láta hann fylgja sjálfræð-
isaldri.
Einnig þarf að takmarka heim-
ila vélarstærð þeirra sem enn eru
með bráðabirgðaskírteini. Hvað
hina varðar er ljóst að sektir fyr-
ir brot gegn ákvæðum umferð-
arlaga virðast því miður of lágar
til að hafa áhrif á atferli öku-
manna. Þær þarf að hækka, þre-
falda eða fjórfalda svo árangur
náist.
Að lokum er áréttað enn einu
sinni að skilja þarf á milli akst-
ursstefnu á þriggja akreina veg-
um svo forðast megi árekstur
bíla úr gagnstæðri átt. Er tekið
undir með þeim sem lagt hafa
þessu sjónarmiði lið.
En bezt er og einfaldast að aka
í samræmi við umferðarlög og
hafa ávallt varann á. Akið var-
lega og komið heil heim eftir
skemmtun Verzlunarmannahelg-
arinnar!
Hryðjuverkamenn
í umferðinni
Ólafur Helgi Kjartansson
fjallar um hegðun fólks
í umferðinni
’Það er ekki aðalmáliðað sekta viðkomandi,
heldur að koma í veg
fyrir þessa hegðun
sem skelfir flest venju-
legt fólk í umferðinni.‘
Ólafur Helgi
Kjartansson
Höfundur er lögreglustjóri á Selfossi
og áhugamaður um bætta umferð.