Morgunblaðið - 24.09.2005, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 24. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNSTAÐUR
Dansnámskeið
Þjóðdansafélags Reykjavíkur,
Álfabakka 14 A - Mjódd
Gömludansanámskeið
mánudögum kl. 20.30
Þjóðdansar
fimmtudögum kl. 20.30
Opið hús
miðvikudaginn 28. sept. kl. 20.30
Allir velkomnir.
Allar nánari upplýsingar í síma 587 1616.
LANDIÐ
Þórshöfn | Áhugaverður gestur
kom á ferðaþjónustubæinn Ytra-
Áland fyrir skömmu en það er
Bandaríkjamaðurinn Marshall Ack-
erman frá San Diego, fyrrum her-
maður sem sendur var til Íslands á
stríðsárunum.
Sextíu og tvö ár eru síðan Acker-
man kom að Skálum á Langanesi, þá
aðeins nítján ára gamall og yfirmað-
ur hóps Bandaríkjamanna sem kom
til að aðstoða Breta við uppsetningu
á radarmastri á Skálum. Slíkur bún-
aður var settur upp víðs vegar um
landið á árunum kringum seinni
heimsstyrjöldina og var afar mik-
ilvægur.
Fréttaritari heimsótti Ackerman í
Ytra-Áland og lék forvitni á að vita
hvað hefði dregið hann aftur til Ís-
lands eftir allan þennan tíma en
hann fór frá landinu árið 1943 og hef-
ur ekki komið aftur fyrr en núna.
Ackerman tók fréttaritara vel og
sagðist kominn til að kanna gamlar
slóðir á Skálum á Langanesi og með
þá von að hitta Íslendinga sem hann
kynntist á þessu tímabili, bæði á
Skálum og í Hveragerði.
Hann var góður heim að sækja,
skarpur og hress maður, sem leit alls
ekki út fyrir að vera orðinn 83 ára
gamall. „Mig langaði að sjá aftur
þetta landsvæði og hvort rad-
armastrið stæði ennþá, ennfremur
að hitta íslenskan mann sem ég
kynntist og mig minnir að hann hafi
heitið Einar Einarsson,“ sagði
Ackerman. Hann var þó ekki alveg
viss um eftirnafnið og heimamenn
telja hugsanlegt að föðurnafn Einars
hafi verið Jóhann.
Heppnin var ekki með honum því
hér kannaðist enginn við nefndan
Einar, þrátt fyrir eftirgrennslan.
„Ætli það séu ekki allir dánir sem ég
þekkti?“ sagði hann.
Mikil breyting hafði orðið á Skál-
um á þessum sextíu árum sem liðin
voru frá veru Ackermans þar.
Fréttaritari spurði hvort hann hefði
ekki orðið fyrir vonbrigðum yfir að
sjá hvernig umhorfs er þar núna, allt
komið í eyði og eina lífsmarkið er sí-
felldur kliður sjófuglanna.
Ackerman svaraði því þannig að
vissulega hefði hann haldið að enn
væri byggð á Skálum, líkt og á Þórs-
höfn og hann myndi e.t.v. hitta þar
fólk á sínum aldri. Þetta kæmi samt
ekki á óvart, „tíminn líður og allt
breytist,“ sagði hann og tók öllu með
jafnaðargeði, „þarna er heldur varla
neitt nema grjót og fiskveiðar voru
aðallifibrauðið.“ Fréttaritari var
sammála því að nóg væri af grjóti á
Langanesi en það væri líka mun fal-
legra grjót en annars staðar.
Ackerman gekk um fornar slóðir á
Skálum og tók mikið af myndum,
hann sá t.d. rústirnar af steyptum
undirstöðunum og ryðgaða teina þar
sem radarmastrið hans stóð á sínum
tíma.
Hvernig var svo fyrir nítján ára
gamlan hermann að koma á norð-
urhjarann árið 1942? Hvernig voru
húsakynni, aðbúnaður hermanna og
samskipti við heimamenn?
„Það var kalt, hræðilega kalt,“
sagði Ackerman hlæjandi og á
greinilega ekki margar góðar minn-
ingar frá veðurfarinu. Hermennirnir
bjuggu í bragga skammt frá sjálfu
Skálaþorpinu og eina húshitunin var
kolaeldavél, svo oft var hráslagalegt
og kalt inni.
Þeir könnuðust við flesta heima-
menn en unnu lítið með þeim, þó
minnist Ackerman mikils hagleiks-
manns á Skálum, sem gerði snilld-
arlega við bát eða flutningspramma
hermannanna en hann brotnaði í
lendingunni við Skála. Þar voru ekki
góð hafnarskilyrði sem stuðlaði m.a.
að því að þorpið fór í eyði.
Ackerman segist enn í dag minn-
ast þess hve hann og menn hans
urðu hissa á því hve vel Íslending-
urinn gerði við bátinn með til þess að
gera frumstæðum verkfærum.
„Þetta var stórkostlegt að sjá, alveg
ótrúlegt,“ sagði Ackerman.
Á þessum árum voru ýmsir Lang-
nesingar mjög góðir bátasmiðir og
þessi hagleiksmaður, Guðmundur
Guðbrandsson heitinn, var einn
þeirra. (Fréttaritara þótti lofið gott,
enda um ömmubróður hennar að
ræða.)
Vetrarveðrin eru Ackerman í
fersku minni þó að langur tími sé lið-
inn. „Við lentum í mjög vondu vetr-
arveðri eitt sinn, vorum átta saman
úr radarhópnum og hríðin var svo
dimm að sá aftasti varð viðskila við
hópinn og féll fram af klettum, um 20
metra fall niður í ískalt hafið. Við
fundum hann um morguninn og þá
hafði hann staðið í sjónum alla nótt-
ina í frosti og kulda. Hann var fluttur
heim í bragga, nokkuð kalinn og
mjög kaldur en við skiptumst á að
hella yfir hann sjó þar til skip kom
eftir 2 daga og flutti hann á sjúkra-
hús. Þetta var í raun dálítið krafta-
verk því samkvæmt því sem ég frétti
þá beið hann ekki meira tjón en það
að missa eina tá. Já, veturinn var
harður,“ sagði Ackerman og vissu-
lega hefur þetta verið mikil reynsla
fyrir tvítugan dreng, fjarri heima-
högum.
Mat og aðrar vistir fengu her-
mennirnir bæði með flugvélum, sem
köstuðu niður pökkunum en líka með
skipum en kapteinn á norsku skipi
færði þeim oft vistir. „Við fengum
meira að segja kalkún á þakk-
argjörðardaginn,“ sagði Ackerman
kátur.
Hermennirnir gerðu meira á Skál-
um en að reisa radarmastrið; þeir
lögðu einnig veg frá radarsvæðinu
og niður að Skálaþorpinu og unnu
efni í grjótmulningsvél sem knúin
var gasolíu og höfðu sumir Skála-
menn líka atvinnu við þessa vega-
lagningu.
„Skammastín – a, b, c!“
Ackerman og félagar voru ekki
eingöngu á Skálum, þeir voru bæði í
Reykjavík, Hveragerði og Vík við
radarvinnu. Í Hveragerði var hann í
tæpt ár og kynntist þar fólki sem
hann langar að hitta þegar hann fer
frá Langanesinu aftur suður.
„Mig langar að hitta fjórar stelpur
– sennilega eru þær í kringum sjö-
tugt núna!“ sagði Ackerman með
glettnisglampa í augum. Þær voru
systur, hélt hann því þær bjuggu all-
ar í sama húsinu, Þorvaldsdætur lík-
lega. Þar skammt frá var lækur og
heit laug, sem hann og félagarnir
syntu oft í. Honum er afar minn-
isstætt að lítil virkjun var við þetta
hús og sá því fyrir rafmagni; langt á
undan samtímanum, sagði hann.
„Ég vona að heita laugin sé þarna
ennþá, jafnvel húsið líka,“ sagði Ac-
kerman og minnist fjölskyldunnar í
húsinu með hlýju.Yngsta systirin,
sem þá var um 5 ára, kenndi honum
dálitla íslensku og lét hann t.d. fara
með stafrófið. Hann mundi enn hvað
sú stutta sagði ef hann fór með ein-
hverja vitleysu: „Skammastín – a, b,
c!“ og fleiri íslensk orð hafði Ac-
kerman á takteinum eftir Hvera-
gerðisdvölina. Hinar stúlkurnar
þrjár voru á aldrinum 14–17 ára en
þá var Ackerman 19 ára.
Hann vonast til að verða heppnari
í Hveragerði en á Skálum og hitta
fólk frá Íslandsárum sínum.
Ackerman er nú orðinn ekkjumað-
ur en lífsglaður og jákvæður. Dans-
inn er hans líkamsrækt en hann er
góður dansari eins og fréttaritari og
heimilisfólk á Álandi fékk að sjá á
myndbandi sem hann hafði með-
ferðis. Fimm sinnum í viku fer hann
út að dansa með dansdömu sinni og
segir að dansinn sameini bæði góða
líkamsrækt og frábæran félagsskap.
Fréttaritari kvaddi síðan þennan
víðsýna Bandaríkjamann, sem næst
heldur til Reykjavíkur og áfram til
Hveragerðis í von um að hitta gamla
kunningja.
Fyrrum her-
maður heim-
sækir Langanes
Morgunblaðið/Líney
Góður gestur Marshall Ackerman, í miðið, var afar glaður að koma til Íslands á ný og heimsækja „æskuslóðir“.
Eftir Líneyju Sigurðardóttur