Morgunblaðið - 04.12.2005, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
– Af hverju huldukonur í íslenzkri
myndlist?
„Ég kalla þær huldukonur vegna
þess að þær hafa verið ósýnilegar
löndum sínum að mestu, þar sem að-
eins tvær sýndu myndverk sín opin-
berlega á listsýningum. Þær áttu ekki
listferil að loknu námi og verk þeirra
rötuðu ekki inn á söfn heldur hélzt
það sem þær ekki gáfu frá sér í eigu
ættingja þeirra og afkomenda.
En þótt þessar konur hafi ekki gert
myndlistina að ævistarfi, er framlag
þeirra engu að síður hluti íslenzkrar
listasögu og um leið menningar- og
kvennasögu.“
– Hvað hindraði þær í að leggja
listina fyrir sig?
„Þessar tíu konur, sem ég valdi að
skrifa um, en frá 1873 til 1909 sóttu
hátt á annan tug kvenna myndlist-
arnám erlendis, eru fæddar á 40 ára
tímabili; sú elzta 1847 og sú yngsta
1890. Þær voru dætur góðborgara;
embættismanna, kaupmanna og efn-
aðra bænda og fóru allar til útlanda,
studdar af sínum fjölskyldum. Náms-
dvöl flestra varð stutt og allar sneru
aftur heim til Íslands.
Heimar karla og kvenna í borgara-
stétt voru ólíkir og aðskildir. Í heimi
karla ríkti hraðinn; þeir fengust við
stjórnmál og viðskipti, en heimur
kvenna var hljóður einkaheimur hús-
stjórnar og uppeldis.
Listnámið var liður í því að dætur
yfirstéttarinnar gætu betur sinnt sínu
hlutverki sem eiginkonur. Áherzlan
var á fágun þeirra en ekki menntun.
Það þótti kvenlegt að spila á píanó,
mála og tala um bókmenntir í stofu-
hjali. En það var aldrei ætlazt til þess
að þær tækju listina alvarlega. Hún
var bara til þess að gera þær útgengi-
legri á hjónabandsmarkaðnum.“
Andstaðan lá í loftinu
– Giftust þær þá allar, huldukon-
urnar þínar?
„Af tíu giftust sjö; Þóra Pjeturs-
dóttir, Þóra Jónsdóttir, Kristín Vídal-
ín, Þuríður Jakobsdóttir, Kristín Þor-
láksdóttir Bernhöft, Johanne Finn-
bogason, Hanna Davíðsson, og Svava
Þórhallsdóttir. Þrjár voru barnlausar
og ógiftar alla ævi; Kristín Þorvalds-
dóttir, Sigríður Björnsdóttir og Sig-
ríður Gunnarsson. Ekki var það
vegna þess að enginn vildi þær fyrir
konur, þær áttu sína aðdáendur og
ein þeirra átti sex vonbiðla og hafnaði
öllum!
En þegar hinar sjö sneru heim frá
námi giftust þær innan sinnar stéttar
og gengu inn í viðhorf hennar, sem
meðal annars töldu ekki við hæfi
giftra kvenna að stunda listsköpun.
Þær lögðu hana því einfaldlega til
hliðar.
Það er ofan á allt saman einhver ís-
lenzk eigind í þessari afstöðu, að
leggja listina til hliðar fyrst þær
fengu ekki að sinna henni af alvöru.
Þeim hentaði ekki það næstbezta.
Þær vildu heldur hætta en vera ama-
törar.“
– En hvað með þær ógiftu?
„Það var eins með þær. Þær lögðu
ekki stund á listina eftir að þær komu
heim.“
– Af hverju ekki?
„Tíðarandinn var á móti slíku og
þær megnuðu einhvern veginn ekki
að rísa upp gegn honum. Andstaðan
við listsköpun kvenna lá í loftinu; and-
rúminu og umhverfinu.
En allar þessar konur
voru engu að síður
komnar með sérnám,
sem þær gátu nýtt sér, ef
þær vildu; tvær stofnuðu
teikniskóla í Reykjavík,
Þóra Pjetursdóttir, sem
meðal annarra kenndi
Þórarni B. Þorlákssyni
einum karlnemanda, og
Kristín Vídalín, og Krist-
ín Þorvaldsdóttir stofn-
aði listverzlun í Reykja-
vík, þá fyrstu á Íslandi.
Þannig má segja, að þær
hafi undirbúið jarðveg-
inn fyrir þá sem við köll-
um frumherjana; þær
kenndu meðal annarra
Ásgrími Jónssyni, Ein-
ari Jónssyni og Þórarni
B. Þorlákssyni.“
Í fyrra kom út skáldsagan Karitas
án titils eftir Kristínu Marju Bald-
ursdóttur, þar sem aðal-
persónan er myndlistar-
kona. Bókin hefur nú verið
tilnefnd til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs
2006. Í samtali við Morg-
unblaðið gat Kristín Marja
þess að hana hefði lengi
langað til að skrifa um
listakonu og tækifærið
gafst, þegar hún fékk upp í
hendurnar skissubók frá
1893, sem hún fór með til
Hrafnhildar Schram, sem
fann strax út að þar væri
konin skissubók frá Krist-
ínu Þorvaldsdóttur. Síðan
sagði Kristín Marja:
„Seinna leitaði ég til
Hrafnhildar og hún sagði
mér frá fyrstu kynslóð
listakvenna, benti mér á bækur og rit,
og við spjölluðum saman um mikil-
væg atriði eins og til að mynda hvaða
listamenn hefðu getað haft áhrif á
mína listakonu á námsárum hennar í
Kaupmannahöfn, hvaða sýningar hún
hefði getað séð þar og svo framvegis.“
Af huldukonunum tíu fóru 9 til
Kaupmannahafnar og ein, Kristín
Þorvaldsdóttir, hélt þaðan til fram-
haldsnáms í Þýzkalandi og hugði á
enn frekara nám í Róm, en Sigríður
María Gunnarsson fór til Bretlands.
Kristín Vídalín varð fyrsta íslenzka
konan, sem settist í Listaakademíuna
í Kaupmannahöfn; í ársbyrjun 1894,
og þar var hún á undan „íslenzka
karlatríóinu.“ En svo veiktist hún og
hvarf frá námi þess vegna.
Frjáls myndlist háskaleg
„Þegar Kristín hóf nám í Listaaka-
demíunni voru aðeins sex ár síðan
konum leyfðist að læra þar. Fram til
1888 var Listaakademían lokuð kon-
um og þegar þær loksins komust inn,
var þeim í öryggisskyni fundinn stað-
ur í annarri byggingu en karlarnir
lærðu í og þær urðu að una annarri
kennsluskrá; máttu til dæmis framan
af ekki teikna eða mála nakin kven-
eða karlmódel. Þetta útilokaði þær
frá stóru myndefnunum; sögulegum
og trúarlegum verkum. Þar voru
naktir eða hálfnaktir karlmenn í flest-
um hlutverkum og aðeins karlmenn
höfðu kunnáttu til þess að mála þann
karlaheim. Það var útilokað að kon-
urnar gætu keppt við karlana á þess-
um sviðum. Frjáls myndlist þótti
háskaleg og þá einkum fyrir ungar
borgaralegar konur. Þær máluðu eft-
ir myndum í bókum, tímaritum og á
póstkortum og sneru sér því að því
sem þær þekktu bezt; sitt nánasta
umhverfi, fjölskylduna, garðinn og
dýrin sín. Þær stóðu ekki eins og
karlarnir úti við og máluðu landslags-
myndir, það þótti ekki hæfa og var
talið mjög ókvenlegt. Íslenzku huldu-
konurnar höguðu sér að þessu leytinu
eins og stallsystur þeirra í öðrum
löndum og þær fengu með Listasafni
Íslands, sem var stofnað 1884, en
fyrstu myndirnar komu til landsins
árið eftir, nýja möguleika til eftir-
myndagerðar. En erlendis tóku
margar konur upp gerð andlitsmynda
og urðu frábærir listamenn á því
sviði.
Síðan létti á mismunun karla og
kvenna, þegar kvennadeildin í Kaup-
mannahöfn var lögð niður og 1924
stóðu konur og karlar hlið við hlið og
máluðu nakin módel.
Listin vék fyrir lífss
Huldukonur í íslenskri
myndlist nefnir Hrafnhildur
Schram þær og hefur bæði
skrifað um þær bók og sett
upp sýningu í Bogasalnum
á verkum þeirra. Freysteinn
Jóhannsson átti orðastað
við Hrafnhildi um huldu-
konurnar.
Kristín Vídalín: Ungur drengur.
Kristín Þorvaldsdóttir: Kona við
hljóðfæri – þýzk vinkona Kristínar.
Leirmunir eftir Sigríði Björns-
dóttur. Í eigu Þjóðminjasafnsins.
Kaffisett eftir Svövu Þórhallsdóttur.
Hanna Davíðsson (Johanne Finn-
bogason) var mikil blómakona sem
sýndi sig í mörgum verka hennar.
Þuríður Jakobsdóttir: Reykjavík 1850–1860.
Kristín Þorláksdóttir túlkar
fyrirsætu sína; Imbu mey.
Gólfskermur skreyttur
olíumyndum eftir Sigríði
Gunnarsson.
Morgunblaðið/Sverrir
Hrafnhildur Schram: Þótt þessar konur hafi ekki gert myndlistina að ævistarfi er framlag þeirra engu að síður hluti ís-
lenzkrar listasögu og um leið menningar- og kvennasögu.