Fréttablaðið - 05.09.2003, Blaðsíða 21

Palladómur Halldórs Laxness umÍslendinga hefur verið svo oft
endurtekinn að við erum fyrir löngu
farin að trúa því að okkur sé ómögu-
legt að ræða annað en aukaatriði en
verðum kjaftstopp um leið og kem-
ur að aðalatriðum máls. Og við trú-
um þessu ekki aðeins heldur hegð-
um okkur eftir þessari trúarsetn-
ingu. Annar höfuðsnillingur, Guð-
bergur Bergsson, kallaði íslenska
umræðu gjamm pour la gjamm –
gjamm gjammsins vegna. Ágætt
dæmi um þetta er umræða um eig-
endur og fréttamiðla sem hefur
marað í spjallþáttum og heitum
pottum góða stund.
Vandi íslenskra fréttamiðla ligg-
ur í misskilningi á hlutverki frétta-
og blaðamanna. Fréttamenn eiga að
kynna sér mál til skilnings og segja
áhorfendum hvers þeir urðu vísari.
Þetta hljómar einfalt en er ekki þar
með auðvelt. Hið auðvelda – og al-
genga – er að endursegja skilning
annarra. Þetta er sérstaklega áber-
andi í fréttatímum sjónvarpsstöðv-
anna. Þar heyrum við fréttamenn
endursegja tilkynningar frá ýmsum
hagsmunahópum, lesa upp yfirlit
yfir viðskipti í Kauphöll Íslands,
endursegja ákvarðanir ríkisstjórn-
ar eða borgarráðs, lesa upp yfirlýs-
ingar málsaðila eldri fréttamála og
ræða við sérfræðinga um þetta mál-
ið eða hitt. Hlutverk fréttamann-
anna virðist vera að koma á fram-
færi við almenning mati viður-
kenndra hagsmuna- eða sérfræði-
hópa. Þessi vinnubrögð geta átt við
á fjölmiðlum sem ætlaðir eru tak-
mörkuðum hópi fólks með sama
bakgrunn og viðkomandi sérfræði-
eða hagsmunahópar en á ekki erindi
í fjölmiðla sem ætla sér að ná til alls
meginþorra fólks. Slíkir fjölmiðlar
verða að temja sér almennt sjónar-
horn – því þótt við séum öll sér-
fræðingar á einhverju sviði er það
hið almenna sem sameinar okkur.
Ef við tryðum því ekki tryðum við
ekki á almenna fjölmiðla með víða
skírskotun.
Hið almenna sjónarhorn hefur
látið undan á undanförnum áratug-
um. Sérfræðihópar hafa styrkt
stöðu sína; nánast lagt undir sig alla
umræðu um tiltekin málefni og sótt
fram á svið sem áður tilheyrðu öll-
um – og engum sérfræðingi. Dag-
blöð og fréttatímar útvarps- og
sjónvarpsstöðva hafa lagað sig að
þessu. Næstum öll mál eru kynnt út
frá sjónarhóli viðkomandi sérfræði-
eða hagsmunahóps. Undir þessu sit-
ur almenningur – hópur sérfræð-
inga um önnur mál – og fær það á
tilfinninguna að hann sé í raun eng-
inn aðili að þessum málum; að eng-
inn ætlist til þátttöku hans við úr-
lausn þeirra. Í sjálfu sér er þetta
þægileg aðstaða þegar málefnið er
seiðatalning í Faxaflóa en hún verð-
ur dálítið annarleg þegar rætt er
um barnavernd, jafna stöðu manna
gagnvart rannsókn brotamála eða
áhersluröð í heilbrigðiskerfinu. Hið
almenna sjónarhorn hefðbundinnar
blaðamennsku er þannig nátengt
virku lýðræði og tilfinningu borgar-
anna fyrir aðkomu sinni að úrlausn-
armálum samfélagsins. ■
Barátta Grænfriðunga gegnhvalveiðum hefur ýtt við fólki
á spjallþræðinum Málefnin.com
sem telur Grænfriðunga á villi-
götum í baráttu sinni fyrir vernd-
un lífríkis sjávar. Þannig segir
gmaria til dæmis: „umhverfis-
verndunarsinnar láta sig varða
lífríkið allt, en spurning er hvar
draga menn mörkin og hverjar
eru áherslurnar.
Skyldi Greenpeace hafa
áhyggjur af togveiðigetu í stór-
skipaflota Íslendinga sem jafnast
á við jarðýtur á hafsbotni.
Ef til vill skipta hvalveiðar litlu
máli samanborið við þá umbreyt-
ingu er sú notkun veiðarfæra
kann að hafa í för með sér.
Útgerðarmenn hér á landi
ræða ekkert annað en peninga
þannig að aðferðafræðin við veið-
ar og afleiðingar af því virðast
ekki til umræðu“.
Marbendill tekur undir þetta
sjónarmið og telur upphlaupið í
kringum hvalveiðarnar smámál
samanborið við verndum hafs-
botnsins:
„Það gæti nú heldur betur far-
ið að hríslast hrollur um suma ef
Greenpeace fer að spyrja nær-
göngulla spurninga um íslenska
verksmiðjutogaraflotann sem er
sá langstærsti í eigu einnar þjóðar
í Norður Atlantshafi.
Veiðarfæranotkunin, áníðsla á
hafsbotninum, engar rannsóknir,
þrjátíu til fimmtíu % aflans og
jafnvel meira hent aftur í hafið
frá þessum skipum, gríðarleg
olíunotkun og áfram má lengi
telja.
Af nógu er að taka, og miklu
nær væri að Grænfriðungar
beindu sjónum sínum að þessu í
staðinn fyrir að fjargviðrast útaf
nokkrum hvalakvikindum.“
Össur eða Ingibjörg?
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
virðist eiga traust bakland hjá
þeim sem úttala sig um daginn og
veginn á Femin.is þar sem frétta-
skýring Reynis Traustasonar í
Fréttablaðinu um átökin innan
Samfylkingarinnar hefur hleypt
illu blóði í mannskapinn:
„Í einu atriði ratast Reyni þó
satt orð á munn. Hann segir að
Össur njóti stuðnings innan for-
ystu og þingflokks Samfylkingar-
innar, en Ingibjörg eigi hljóm-
grunn meðal almennra flokks-
manna.
Það sem hvorki Reynir, foryst-
an né þingflokkurinn virðast átta
sig á er að það eru ALMENNIR
FLOKKSMENN sem kjósa for-
mann, forystu og þingflokk. Ef
forystan og þingflokkurinn
þrjóskast við að fara að vilja
flokksmanna þá gerist eitt af
tvennu. Annað hvort er forystunni
og þingflokknum skipt út, eða fólk
yfirgefur flokkinn.
Persónulega get ég alveg sagt
það og staðið við það, að ég geng
úr Samfylkingunni ef Össur verð-
ur endurkjörinn formaður 2005.
Það sama á við ef Guðmundur
Árni yrði formaður. Veit að svo er
um fleiri,“ segir harpa og er mik-
ið niðri fyrir. Einhver sem nefnir
sig V... tekur undir með hörpu og
segir: „Eins og talað út úr mínum
munni, á enn eftir að fyrirgefa
Össuri ýmsar „davíðskenndar“
setningar úr fjölmiðlum undan-
farna mánuði. Nú hef ég ekki mik-
ið fylgst með fréttum síðustu
daga, en var ekki Magga mín Frí-
manns varaformaður?? og ætlar
hún að bjóða sig fram í haust? Ef
svo er á ég dálítið erfitt með að
gera uppá milli....“
Kassiopeia myndi skrá sig og
alla sína „ætt í Samfylkinguna
yrði Ingibjörg formaður í haust,
en ætla að sjá til, er fremur
óhress með að Össur ætli að sitja
áfram, dómgreindarlaus og hvat-
vís eins og hann er.“ Rapport er
orðin „frekar leið á þessum
skrípaleik... finnst að ISG eigi
bara að hætta að hlífa tilfinning-
um Össurar og bjóða sig fram til
formanns á næsta ársþingi Sam-
fylkingarinnar.“ ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um vanda fjölmiðla.
22 5. september 2003 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Nú liggur ljóst fyrir að skatt-greiðendur munu þurfa að
borga Íslenskum aðalverktökum
og NCC umtalsverðar skaðabæt-
ur vegna þess að Héðinsfjarðar-
göngunum var frestað. Niður-
staða kærunefndar útboðsmála
er afar skýr og meira að segja
vegamálastjóri lét þau orð falla
að niðurstaðan kæmi ekki á
óvart. Þar með er í raun kominn
opinber stimpill á þá gagnrýni að
kosningaloforð stjórnarflokk-
anna um hvenær ráðist yrði í
þessa gangagerð væru pólitískt
yfirboð, því forsendurnar fyrir
frestuninni eru
ekki teknar gildar.
Það hefur einfald-
lega ekkert það
breyst frá því í vor
sem gjörbreytir
hinu efnahagslega
landslagi – annað
en það að nú eru
fjögur ár í næstu
kosningar en ekki
fjórar vikur! Það
eru raunar ekki
e i n v ö r ð u n g u
heimamenn og
stjórnarandstæð-
ingar sem eru sam-
mála um þessa
túlkun málsins.
Sjálft Morgunblaðið hefur heldur
betur gengið fram fyrir skjöldu
og skammar ríkisstjórnina
óvenju tæpitungulaust í leiðara í
vikunni. Mogginn bendir á mikil-
vægi útboða í samfélaginu og að
bæði þeir sem bjóða í verk og
þeir sem bjóði þau út þurfi að
standa við orð sín – annars fari
allt í vitleysu. Mogginn er með
öðrum orðum að segja að ríkis-
stjórnin sé að grafa undan undir-
stöðum útboða í landinu með
þessu háttalagi. Og trúlega er
eitthvað til í því.
Enn er Sturla í vörn
Það sem vekur hins vegar at-
hygli þessa síðustu daga er að
Sturla Böðvarsson er enn einu
sinni lentur í þeirri stöðu að
standa frammi fyrir fjölmiðla-
mönnum og verja erfiðar og óvin-
sælar ákvarðanir. Á síðasta kjör-
tímabili var þetta sérstaklega al-
geng sjón eins og eftirmálar
Skerjafjarðarslyssins og Lands-
símamálið eru dæmi um. Þegar
svo prófkjörsraunir bættust við
töldu margir að ráðherradómur
Sturlu væri í hættu. Svo reyndist
þó ekki vera en aðrir ráðherrar –
þau Sólveig Pétursdóttir og
Tómas Ingi Olrich – fengu hins
vegar reisupassann úr hendi for-
mannsins eins og landsfrægt er.
Margir urðu hissa á þessum
hrókeringum, ekki síst að Tómas
Ingi fengi ekki að spreyta sig
lengur, en sú umræða dó út með
hækkandi sól og sumarleyfum
landsmanna.
Nú hafa menn hins vegar farið
að velta fyrir sér stöðu Sturlu í
ríkisstjórninni á ný og hvort
hann sé, þegar allt kemur til alls,
í öfundsverðu hlutverki. Í því
sambandi rifja menn upp aðdrag-
anda þess máls sem Sturla er nú
að svara fyrir og verja – aleinn
stjórnmálamanna á algerum póli-
tískum berangri.
Ákvörðun Davíðs
Sturla kom nefnilega ekkert
að þeirri ákvörðun að fresta
framkvæmdum við gangagerð –
ekki fyrr en eftir á. Þetta kom
meira að segja fram í fréttum á
þeim tíma og þótti heldur vand-
ræðalegt fyrir samgönguráð-
herrann. Það voru formenn
stjórnarflokkanna sem tóku af
skarið með þetta og þar með var
það Davíð Oddsson sem í raun
tók þessa ákvörðun fyrir hönd
sinna flokksmanna. Þegar Sturla
kom hins vegar að málinu kvaðst
hann auðvitað sammála ákvörðun
formannsins. Það vakti líka at-
hygli þegar ákveðið var að milda
áhrif seinkunarinnar í kjölfar
mikillar óánægju, m.a. innan
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins, að þá var það
ekki Sturla sem talaði fyrir þeirri
eftirgjöf. Það kom ekki í hans
hlut að kynna málamiðunina og
sættirnar. Það gerði Davíð. Nú
hins vegar, þegar fátt er um
varnir og hin pólitíska áhætta
komin í hámark, stendur Sturla
einn fyrir framan sjónvarps-
myndavélarnar og þylur fyrir
munni sér eitthvað um að víst
eigi ríkið rétt í útboðum. Hann er
í hlutverki hins pólitíska áhættu-
leikara. Hér virðumst við ein-
faldlega komin að slíku atriði í
þessari óperu að ekki er þorandi
að tefla fram pólitískum stjörn-
um og flokksformönnum, en í
þeirra stað eru settir inn í sviðs-
myndina áhættuleikarar – menn
sem eru beinlínis ráðnir til að
takast á við háskann.
Hlutverk hin pólitíska áhættu-
leikara eða ,,stunt-manns“ er eins
og lífið í ríki náttúrunnar hjá
Tómasi Hobbes: „tilgangslaust,
andstyggilegt, ruddalegt og
stutt.“ Vonandi reynist það ekki
rétt – Sturlu vegna – að auk þess
að vera samgönguráðherra sé
hann jafnframt formlega út-
nefndur sem pólitískur áhættu-
leikari ríkisstjórnarinnar. ■
Umræðan
um ættar-
tengsl
Jóhann Hjalti Þorsteinsson háskólanemi
skrifar:
Fyrir tilviljun las sá sem þessarlínur ritar lesendabréf sem
Magnús Erlendsson skrifaði til
Fréttablaðsins og var birt sl. mið-
vikudag. Þar lýsti Magnús því að
hann hefði hlustað á Guðmund
Steingrímsson gagnrýna skipan
nýs hæstaréttardómara, og hon-
um var víst hlátur í huga þegar
hann hlýddi á pistilinn. Hann var
nefnilega að hugsa um þá stað-
reynd að faðir Guðmundar, Stein-
grímur Hermannsson, hafi sjálfur
verið maður pólitískra ráðninga.
Það er rétt, stjórnmálaflokkarnir
hafa allir gerst sekir á einhverj-
um tímum um slæma dómgreind í
ráðningu til hinna ýmsu embætta
innan hins opinbera. En það breyt-
ir því ekki að Guðmundur þessi
hefur engan mann ráðið í emb-
ætti, né heldur þegið stórt starf
frá ríkinu eins og faðir hans.
En vegna þess að Magnús er að
tala um ættartengsl einstaklinga
við fyrrum ráðamenn má alveg
eins minnast á að ráðherrann sem
réð dómarann, frænda forsætis-
ráðherra, er sjálfur sonur fyrrum
forsætisráðherra.
Það er fyrir margt löngu hætt
að kenna í íslenskri kirkju að
syndir feðra gangi í erfðir til sona
eða annara ættmenna. Því skulum
við ekki gera fólki upp vanhæfni
fyrir fram vegna ættartengsla.
Verk ráðherrans nægja til þess að
sýna okkur að hann eigi ekki er-
indi í pólitík. Eins er ekki verið að
einblína á ættartengsl dómarans
við forsætisráðherra, það er ein-
ungis verið að gagnrýna að sá
hæfasti hafi ekki hlotið ráðningu.
Magnús varar Guðmund við
því að varpa steinum úr glerhúsi.
Ég býst við að Guðmundur sé
fluttur úr glerhúsi föður síns og
megi því segja skoðanir sínar á
þjóðmálunum skammlaust. ■
Um daginnog veginn
BIRGIR GUÐ-
MUNDSSON
■
skrifar um Sturlu
Böðvarsson og
Héðinsfjarðar-
göngin.
Pólitískur
áhættuleikari?
■ Bréf til blaðsins
Nokkur hvala-
kvikindi og Össur
Misskilið hlutverk fréttamanna
■
„Þegar fátt er
um varnir og
hin pólitíska
áhætta komin í
hámark stendur
Sturla einn fyrir
framan sjón-
varpsmyndavél-
arnar og þylur
fyrir munni sér
eitthvað um að
víst eigi ríkið
rétt í útboðum.
Hann er í hlut-
verki hins póli-
tíska áhættu-
leikara.“
Hlerað á Netinu
■ Ástand hafsbotnsins og Samfylkingar-
innar eru netverjum ofarlega í huga.
GRÆNFRIÐUNGAR
Mótmæla hvalveiðum Íslendinga hástöfum. Netverjum þykir þó sumum nóg um og telja
að náttúruverndarsamtökin ættu frekar að huga að verndun sjávarbotnsins.
Hvar er Egill
Helgason?
Sjónvarpsáhorfandi skrifar:
Þessa dagana er verið að kynnavetrardagskrár sjónvarps-
stöðvanna. Það sem gerir mig for-
viða er að hinn skeleggi Egill
Helgason, sem var með þáttinn
Silfur Egils á Skjá Einum, er
hvergi á dagskrá. Ég fullyrði að
enginn sem ég hef tal af lét þátt-
inn framhjá sér fara, hvort sem
var að degi til eða þegar hann var
endurtekinn um kvöldið. Mér er
óskiljanlegt af hverju forráða-
menn sjónvarpsstöðva hafa ekki
rifist um að fá þennan frábæra
þáttastjórnanda til sín. Sunnudag-
arnir í vetur verða heldur bragð-
daufari fyrir vikið. Ég kem til
með að sakna þess að sjá ekki Silf-
ur Egils og hvet stjórnendur sjón-
varpsstöðvanna til að ráða Egil
Helgason til sín. ■