Fréttablaðið - 07.09.2003, Qupperneq 14

14 7. september 2003 SUNNUDAGUR
Árið 1838 samþykkti stjórnHins íslenska bókmenntafé-
lags, þá sitjandi í Kaupmanna-
höfn, að láta fara fram umfangs-
miklar sýslu- og sóknarlýsingar
á Íslandi, sem síðan var ætlað að
verða grundvöllur að fyrstu
heildarlýsingu landsins. Frum-
kvæðið átti Jónas Hallgrímsson,
skáld og náttúrufræðingur. Í
þessu skyni voru útbúnir spurn-
ingalistar í mörgum liðum og
sendir til presta og prófasta vítt
um land. Spurt var um staðhætti
sem lifnaðarhætti.
Einn liðurinn (nr. 58) laut að
skemmtunum landsmanna. Ef
marka má útgefna lýsingu Ár-
nessýslu (Sögufélagið 1979) hafa
svör klerkanna verið öll á eina
lund: „engar“. Sumir tiltóku
reyndar vinnuna.
Þessi skorinorðu viðbrögð
bregða upp ljósari mynd af lífi
þjóðarinnar en langt mál. Löng-
um stundum var hér ekki við lýði
nein innlend yfirstétt, mönnum
stóð ekki til boða annað líf en ein-
víddarlífið íslenska. Hinir efnuðu
gátu aðskilið sig frá múgnum í
einu saman átinu, þeir höfðu nóg
að bíta og brenna og það vofði
ekki yfir þeim að flosna upp eða
komast á vergang. En jafnvel
æðstu embættismenn Íslands
urðu að gera sér að góðu hriplek
húsakynni og laun sem gerðu lítið
betur en að framfæra þá. Um lúx-
us var ekki að ræða, hvað þá líf í
lystisemdum.
Unnið fyrir herlegheitunum
Það er gaman að rifja þetta
upp núna þegar haustið svífur að
með öllum sínum tilboðum um
tómstundir og námskeiðahald í
flugnahnýtingum, golfi, Sókra-
tesi, tungumálum, jóga, vín-
smökkun... og áskrift að leikhús-
um og sinfóníu.
Ætli prestum og próföstum
stundarinnar sem er að líða
myndi endast dagurinn ef þeir
ættu að svara lið 58 fyrir okkar
hönd?
Þó kann að vera að liðin tíð sé
ekki með öllu úr sjónmáli, því
eins og Stefán Hörður Grímsson
orti: „það er gamalt blóð okkar“.
Dæmi: dögum oftar eru okkur
birtar kannanir sem eiga að sýna
hvar við stöndum borið saman
við þá granna okkar sem við vilj-
um helst taka mið af. Þá eru til-
tekin ýmis viðurkennd lífsgæði:
húsnæði, bílar, sjónvörp, tölvur,
farsímar... Og viss passi að við
eigum allt þetta prýðilega til
jafns við þá sem best búa.
Þó er eitt sem ævinlega vill
verða út undan í þessum saman-
burði og það er hvað það tók okk-
ur langan tíma að vinna fyrir
herlegheitunum. Það virðist með
öðrum orðum einu gilda þótt við
séum allt að einum og hálfum
mánuði lengur að vinna fyrir
lífsgæðunum en samanburðar-
þjóðin, lífskjör okkar og þeirra
eru engu að síður lögð að jöfnu.
Hvernig ber að skilja þetta?
Að sjálft lífið mæti afgangi í
okkar huga? Að lífið sé hobbí?
Að lífsbaráttan hafi frá fornu
fari fyllt svo gersamlega upp í
sjóndeildarhringinn að það sé
ekki hefð fyrir því að lifa –
umfram brauðstritið?
Óskaþegnar
Það hlýtur að vera óskastaða
að stjórna svona þegnum, okur-
vöxtum taka þeir með þegjandi
þögninni, hæsta matvælaverð í
Evrópu standa þeir af sér eins og
hverja aðra slagveðurskúr. Mað-
ur sæi hina gamalreyndu Evr-
ópubúa í anda. Forviða horfum
við á þá um þessar mundir heyja
harðskeytta baráttu til að halda
áunnum réttindum sínum til eft-
irlauna um sextugt! Tímamót
sem þeir hlakka til alla ævi, enda
hafa þeir fyrir löngu búið svo um
hnúta að þau laun sæmi mönn-
um. Hér aftur á móti neyðast
menn til að hanga á starfinu eins
og hundar á roði þar til þeir eru
flæmdir burt sjötugir, þá iðulega
búnir að starfsþreki, en einkum
lífsþreki. Og þiggja vasapeninga
þennan stutta spöl sem eftir er
inn í eilífðina.
Þar undanskil ég að sjálf-
sögðu yfirstéttina, sem fyrir
löngu er orðin innlend - það hef-
ur þó allavega það áunnist. Þar
er ekki maður með mönnum
nema hann hafi tryggt sér
starfslok ekki mikið seinna en
fimmtugur. Vitandi það sem
Sókrates sagði við Alkíbíades í
samnefndri samræðu:
„Það þarf fyrst og fremst að
huga að sjálfum sér og það fyrr
en síðar, á meðan maður er ung-
ur, því um fimmtugt er það orðið
of seint“ (tilfært eftir minni). ■
Það virðist með öðr-
um orðum einu gilda þótt
við séum allt að einum og
hálfum mánuði lengur að
vinna fyrir lífsgæðunum en
samanburðarþjóðin, lífskjör
okkar og þeirra eru engu að
síður lögð að jöfnu.
,,
PÉTURS GUNNARSSONAR
ÍSLENDINGAR
„Það hlýtur að vera óskastaða að stjórna svona þegnum, okurvöxtum taka þeir með
þegjandi þögninni, hæsta matvælaverð í Evrópu standa þeir af sér eins og hverja aðra
slagveðurskúr.“
■ Sunnudagsþankar
Lífið sem hobbí
Norska kvikmyndin Elling slóeftirminnilega í gegn árið
2001 og er með vinsælastu kvik-
myndum Norðmanna. Hún var til-
nefnd til Óskarsverðlauna sem
besta erlenda myndin og gerði
stormandi lukku víða, ekki síst hér
á Íslandi. Gagnrýnendur héldu
vart vatni af hrifningu og bíógest-
ir hópuðust á myndina, sem gekk
býsna vel og lengi, enda myndin
ein sú mannlegasta, skemmtileg-
asta og hlýjasta sem ratað hafði í
kvikmyndahús í Reykjavík í háa
herrans tíð.
Elling verður Erling
Hallgrímur Helgason hefur þýtt
og staðfært Elling sem verður svið-
sett í Reykjavík og á Akureyri um
miðjan mánuðinn. „Verkið byggir á
sama efnivið og þessi vinsæla kvik-
mynd,“ segir Ari Matthíasson,
framkvæmdastjóri sýningarinnar.
„Það kemur þessari sýningu svo
sem ekkert við en þetta er mjög
skemmtileg uppsetning. Það eru
þrautreyndir gamanleikarar í aðal-
hlutverkunum en Stefán Jónsson
leikur Elling, sem heitir nú Erling,
og Jón Gnarr leikur félaga hans
Kalla Bjarna. Sagan er látin gerast
í Reykjavík samtímans og Hall-
grímur hefur sett inn ýmsar
skemmtilegar vísanir í íslenskt
þjóðfélag.“ Sem dæmi um þetta má
nefna að í kvikmyndinni sér Elling
ekki sólina fyrir Gro Harlem
Brundtland en Erling er aðdáandi
Davíðs Oddssonar númer eitt.
Erling er fjölfælinn og ofur-
nákvæmur náungi sem þarf að
hafa allt sitt á hreinu og eftir sínu
höfði. Kalli Bjarni er aftur á móti
þögla, sterka týpan sem á það þó til
að taka æðisköst.
Ari segir að það sé einvala lið
sem komi að sýningunni:
„Hildigunnur Þráinsdóttir, Gísli
Pétur Hinriksson og Skúli Gauta-
son leika einnig í sýningunni.
Benedikt Erlingsson leikstýrir,
leikmyndin er eftir Axel Hallkel
og Björn Bergsteinn Guðmunds-
son sér um lýsingu.“
Íslandsmeistarar í
leikstjórn og gríni
Benedikt Erlingsson leikstjóri
tekur undir það að hann fari fyrir
einvala liði. „Ég er þarna með
besta leikstjóra landsins og
skemmtilegasta mann landsins
þannig að ég er bara svona hjálp-
armaður,“ segir Benedikt og vísar
hér til þess að Stefán Jónsson, sem
leikur Elling, fékk Grímuna sem
leikstjóri ársins fyrir Kvetch og
Jón Gnarr sem leikur Kalla Bjarna
er margverðlaunaður grínisti.
Norski rithöfundurinn Ingvar
Ambjörnsen hefur skrifað þrjár
bækur um Elling og það er óhætt
að segja að persónur Ellings og
vinar hans Kjell-Bjarne séu býsna
vel saman settar þannig að leikar-
anir sem takast á við þá hafa úr
heilmiklu að moða og þegar vel
tekst til er ekki hægt annað en að
falla fyrir þeim og taka þátt í gleði
þeirra og sorgum af heilum hug.
Ambjörnsen verður einn gesta
Bókmenntahátíðar í Reykjavík í
september og fyrsta bókin hans
um Elling er væntanleg í íslenskri
þýðingu í haust.
Benedikt segir söguna um Er-
ling vera óskaplega fallega sögu
um tvo fatlaða menn sem eru að
glíma við normið. „Þeir eru að fást
við einfalda hluti eins og að svara
síma og fara út í búð. Þetta er
fallegt, segir okkur eitthvað og er
líka skemmtilegt.“ Benedikt sá
myndina um Elling á sínum tíma
en segist ekki hafa þorað að horfa
á hana eftir að hann tók að sér að
leikstýra verkinu en hefur þó ekk-
ert að óttast þar sem Elling var
upphaflega leikrit.
Flakkað á milli Reykjavíkur og
Akureyrar
Sýningin Erling er samvinnu-
verkefni Sagnar, framleiðslufyrir-
tækis Baltasars Kormáks, og Leik-
félags Akureyrar og verður sýnd
jöfnum höndum í Loftkastalanum
og Freyvangi á Akureyri. Þar verð-
ur hún frumsýnd þann 11. septem-
ber en verður svo sýnd í Loftkastal-
anum tveimur dögum síðar.
Benedikt segir að þetta fyrir-
komulag sé flókið. „Þetta er nýtt
konsept og það má segja að þetta
verði Íslandssýning ef vel tekst til.
Baltasar segir að þetta sé ekkert
mál og ég geri bara það sem hann
segir.“
thorarinn@frettabladid.is
Erling glímir við
hversdagsleikann
Norska kvikmyndin um góðhjartaða einfeldninginn Elling sló í gegn
fyrir tveimur árum. Myndin byggði á leikriti sem Hallgrímur Helgason
hefur þýtt og staðfært. Verkið verður frumsýnt síðar í mánuðinum.
BENEDIKT ERLINGSSON
Leikstjórinn segir að aðalleikarinn, Stefán Jóns-
son, sem kvartaði nýlega yfir því að hann fengi
aldrei aðalhlutverk, sé maður til að standa
undir sýningunni. „Það er krefjandi að starfa
með honum enda er hann náttúrlega Íslands-
meistari í leikstjórn og er byrjaður að leikstýra
um leið og ég bregð mér frá.“
ARI MATTHÍASSON
Er framkvæmdastjóri sýningarinnar. Verkið
hefur verið staðfært og nú er aðalpersón-
an ekki lengur aðdándi Gro Harlem
Brundtland heldur Davíðs Oddssonar.
ELLING
Per Christian Ellefsen fór á kostum í hlut-
verki Ellings í samnefndri kvikmynd en
hafði áður leikið persónuna á sviði í Nor-
egi. Einn frægasti aukaleikari landsins og
leikstjóri ársins á síðustu Edduverðlaunum,
Stefán Jónsson, mun spreyta sig á persón-
unni í hlutverki Erlings sem verður sýnt
jöfnum höndum í Reykjavík
og á Akureyri.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/I
R
A
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M