Fréttablaðið - 21.05.2004, Blaðsíða 24

Vinkona mín vorkennir mér fyrir
að eiga ekki mína eigin fjöl-
skyldu. Samt á ég tvö börn og bý
með manni sem á þrjú. Svo er ég
í sambandi við uppkomna dóttur
fyrrverandi eiginmanns míns.
Stjúptengsl af þessu tagi eru orð-
in svo algeng að það er spurning
hvort hugtakið kjarnafjölskylda,
eins og það er venjulega skil-
greint, eigi lengur við. Alltént er
vorkunn óþörf.
Bandarískar rannsóknir sýna
að 70–75% þeirra sem skilja
ganga aftur í hjónaband. Um 60%
þeirra eiga börn úr fyrri sambúð.
Hér á landi eru meðlags-
greiðendur um 12 þúsund sem
greiða með 15–16 þúsund börn-
um. Þá eru ótaldir þeir sem fá
barnalífeyri, en hann er m.a.
greiddur með börnum sem
misst hafa annað eða báða for-
eldra sína. Auk þess eru þúsund-
ir einstaklinga yfir 18 ára aldri í
stjúptengslum. Þessar upplýs-
ingar ættu að gefa nokkra vís-
bendingu um fjölda stjúpfjöl-
skyldna hér á landi.
Stjúpfjölskyldan, þar sem ann-
að eða bæði í sambúðinni eiga
barn eða börn úr fyrri sambönd-
um, er orðið mjög algengt fjöl-
skylduform á Vesturlöndum. Mál-
efnum stjúpfjölskyldunnar hefur
þó hvergi verið veitt fullnægjandi
athygli, t.d. er engar upplýsingar
að fá um stjúpfjölskyldur í hag-
tölum Hagstofu Íslands.
Tómlæti, þekkingarskortur og
óraunhæfar væntingar standa
stjúpfjölskyldum fyrir þrifum.
Þær eru nánast ósýnilegar í laga-
setningu, samfélagslegum aðbún-
aði og umfjöllun, nema í sam-
bandi við dóma um misnotkun og
ofbeldi.
Stutt er við önnur fjölskyldu-
form og þeim sýndur jákvæður
skilningur, s.s. með foreldra-
fræðslunni og fæðingarorlofi og
hugsanlega öðrum fjárhags-
legum stuðningi fyrir þá sem
ættleiða börn, sem er auðvitað af
hinu góða. En réttindi stjúpfor-
eldra eru á hinn bóginn afar tak-
mörkuð. Þeir eru t.a.m. skikkaðir
til að veita stjúpbörnum sínum
forsjá, en sviptir þeirri forsjá við
skilnað án þess að hafa nokkuð
um það að segja. Forsjársvipting
er trúlega ekki algengari meðal
annarra hópa en stjúpforeldra.
Þekkingarskorturinn um
stjúpfjölskylduna leiðir til þess
að reynt er að líkja eftir fjöl-
skyldum þar sem öll börn eru
sameiginleg. En leikreglurnar
eru aðrar, vítin til að varast ekki
öll hin sömu. Í forrannsókn minni
að MSW-verkefni í fjölskyldu-
meðferð við HÍ kom fram að
stjúpforeldrar kalla eftir for-
dómalausri umræðu, fræðslu og
viðurkenningu.
Of algengt er að stjúpforeldr-
ar krefjist skilyrðislausrar ástar
og hlýðni stjúpbarna sinna þegar
í stað. Svo og að gerð sé krafa um
að stjúpforeldrar elski stjúp-
börnin sín, jafnvel áður en tóm
hefur gefist til að skapa tengsl.
Þetta er líkast því að krefjast
þess af manninum sínum að hann
elski tengdamóðurina jafnheitt
og móður sína frá fyrstu kynn-
um! Óraunhæfar kröfur af þess-
um toga geta orðið uppspretta
ýmissa vandamál – og ekki síður
ef samskipti við fyrrverandi
maka valda ágreiningi og tog-
streitu.
Engar fjölskyldur eru lausar
við vandamál. Hins vegar geta all-
ar fjölskyldugerðir lifað heil-
brigðu og innihaldsríku lífi sé
tekið mið af réttum forsendum og
byggt á styrkleikum og þeir
efldir. Í ljósi þess er mikilvægt að
viðurkenna stjúpfjölskylduna
sem alvöru fjölskyldu en ekki plat
– og ekki fara fram á að hún sé ná-
kvæm eftirlíking hinnar hefð-
bundnu kjarnafjölskyldu.
Skorti viðurkenninguna og sé
sjálfsmynd stjúpfjölskyldunnar
neikvæð er hætta á því að hún
leiti sér ekki aðstoðar eða ræði
sín mál af ótta við að vera
stimpluð „annars flokks“ og
misheppnuð. Þá getur vandinn
undið upp á sig uns fjölskyldan
sér ekki aðra leið úr honum en
að leysa sjálfa sig upp. Skilnað-
ur í stjúpfjölskyldum er algeng-
ari en í fyrsta hjónabandi. Um
60% endurgiftra skilja innan
sex ára samkvæmt bandarísk-
um rannsóknum. Ætla má að
mörg hundruð íslenskra barna
upplifi oftar en einu sinni á ævi
sinni upplausn fjölskyldunnar.
Bein fræðsla, stuðningur og
ekki síst viðurkenning á stjúp-
fjölskyldunni má telja mikil-
vægt forvarnarstarf, enda til
þess fallið að auka velferð
þeirra sem henni tengjast, ekki
síst barnanna. Mikilvægt er að
stjúpfjölskyldan sé viðurkennd
og henni gert hærra undir höfði
í opinberri umræðu og samfé-
lagslegum aðbúnaði. Víkja þarf
fordómum og óraunhæfum
væntingum til hliðar, því að
stjúpfjölskyldunni verður ekki
vikið til hliðar. Í samfélagi þar
sem a.m.k. á sjötta hundruð pör
skilja árlega er hún föst í sessi.
Góðu fréttirnar fram að þessu
eru þær að 40% stjúpfjölskyldna
halda velli. Það er því fjarri öll-
um sanni að þær séu dæmdar til
að mistakast.
Höfundur er stjúpa,
félagsráðgjafi og ritstjóri,
stjuptengsl.is
Hið umdeilda frumvarp um breyt-
ingu á útlendingalögum var sam-
þykkt á Alþingi í apríllok og er nú
orðið að lögum. Þrátt fyrir mikil
mótmæli gagnvart ýmsum atrið-
um frumvarpsins, eins og t.d.
aldurstakmörkum fyrir veitingu
dvalarleyfis fyrir maka Íslend-
inga (24 ára reglu) eða lífsýnatöku
innflytjendafjölskyldu, voru
breytingar á frumvarpinu með
minnsta móti. Þó má segja að
frumvarpið hafi aðeins verið sam-
þykkt til hálfs fyrst atkvæði
skiptust til helminga milli stjórn-
ar og stjórnarandstöðu.
Það sem mig langar að benda
hér á varðar ekki frumvarpið
beint heldur nýtt fyrirbæri sem
hefur birst í kringum
það. Fyrst og fremst vil
ég nefna þverpólitíska
hreyfingu. Undir-
skriftasöfnun sem Fjöl-
menningaráð og Sam-
tök kvenna af erlendum
uppruna hófu, þróaðist
í óvænta og jákvæða
átt. Ungliðahreyfingar
allra stjórnmálaflokka
tóku þátt í söfnuninni
ásamt mörgum vef-
ritum sem eru vak-
andi í þjóðmála-
umræðu. Safnað var
fjögur þúsund undir-
skriftum og það á að-
eins viku. Á sama
tíma skrifuðu marg-
ir um málið í ýmsa
fjölmiðla. Sem einn af
skipuleggjendum og inn-
flytjendum vil ég hér
þakka þennan stuðning.
Mér hefur verið sagt
að þetta sé í fyrsta skipti
sem ungliðahreyfingar
allra flokka sameinast
um eitt málefni. Þetta
eru því tímamót fyrir þær.
Eins tel ég mikilvægt að muna
að Íslendingar og innflytjendur
tóku þarna höndum saman á jafn-
rétttisgrundvelli.
Varðandi framtíð umræðu um
málefni innflytjenda er okkur
hollt að muna að þau tilheyra ekki
einum einstökum stjórnmála-
flokki heldur eru þau í grunninn
þverpólitísk. Innflytjendur standa
víða í stjórnmálum en málefni
þeirra tengjast mannréttindum,
ýmsum hagsmunum íslensks
þjóðfélags og ganga þvert á
stjórnmálastefnur. Þverpólitísk
undirskriftasöfnun sýndi okkur
fram á það.
Öll málefni innflytjenda
varða bæði Íslendinga
og innflytjendur og
verður umfjöllun
að vera á jafnrétt-
isgrunni. Mikil-
vægt er að kalla
fulltrúa innflytj-
enda til um-
ræðna, t.d. þeg-
ar um er að
r æ ð a
m e n n t a -
mál eða
atvinnu-
réttindi.
A n n a r s
er hætta
á að inn-
flytjend-
ur taki
a l d r e i
v i r k a n
þátt eða
telji sig
geta lag-
að sig að
þ j ó ð f é -
l a g i n u
hér.
S í ð a s t
en ekki
síst finnst
mér glæsi-
legt að innflytj-
endur skuli hafa sýnt frumkvæði
og látið til sín heyra. Fjölmenn-
ingaráð og Samtök kvenna af er-
lendum uppruna voru talsmenn
frá upphafi. Ýmsir aðrir komu þar
að, eins og Filiippínsk-íslenska
félagið, Félag Nígeríumanna og
Félag Víetnama. Tíminn mun
leiða í ljós hvort þetta skref til
þátttöku félaganna er varanlegt.
Við erum vissulega á leið frá mál-
leysi til þátttöku í lýðræðsiþjóð-
félagi. Þar mun eftir sem áður
gæta gagnrýni og hróss um ýmis-
legt sem fyrir er, við viljum sýna
ábyrgð okkar í samvinnu að bættu
samfélagi þar sem við búum núna.
Innflytjendamál hér á landi
eru á tímamótum. Ég vona að
þessi tímamót boði betri framtíð
handa Íslendingum og
innflytjendum. ■
21. maí 2004 FÖSTUDAGUR24
Aðför að myndlist á Íslandi
Nú þegar niðurstöður liggja fyrir
í málverkafölsunarmálinu, eftir
margra ára rannsóknir og réttar-
höld er ástæða til að vera hryggur
og gramur. Ég tek skýrt fram að
ég ætla ekki að viðra takmarkaðar
skoðanir á sekt eða sakleysi sak-
borninganna tveggja, heldur á
málatilbúnaðinum og frekari
framgangi málsins. Mér sýnist
nýfallinn sýknudómur snúa frem-
ur að formsatriðum og trausti
sannanna en að greiningu á ætluð-
um gerðum sakborninga (svo lög-
fræðimál sé notað).
Ég hef komið að málum þegar
verið er að kanna fölsuð listaverk,
bæði málverk og leirmuni. Fyrir
fáeinum árum átti ég þess líka
kost að skoða nokkur verk sem
eignuð voru Kjarval og Mugg og
höfðu verið seld á uppboðum eða á
vegum gallerísins sem mest kem-
ur við sögu fölsunarmálsins. Um
var að ræða frumgerð verk en
ekki verk þar sem einungis undir-
ritun var breytt. Í öllum tilvikum
var um svo augljósa fölsun á verk-
um góðra teiknara/málara að
ræða að myndirnar næstum æptu
á mann. Myndirnar voru illa mál-
aðar, teikningin barnaleg og auð-
þekkjanlegur stíll og vandvirkni
listamannanna víðs fjarri.
Vissulega er nokkur ráðgáta
hvernig einhverjir gátu talið um-
rædd verk vera eftir listamennina.
Og meira að segja á einu þeirra var
undirritun Kjarvals svo viðvan-
ingslega gerð að berlega hafði
listamaðurinn aldrei komið þar að.
Í þessum tilvikum þarf ekki
sérfræðinga til að greina falsanir
en auðvitað þarf þá til að staðfesta
þær fyrir rétti. Þegar falsanir eru
svona lélegar á að vera útilokað að
rannsóknarniðurstöður eða mála-
tilbúnaður standist ekki fyrir
Hæstarétti. Nema eitthvað mikil-
vægt sé að hvoru tveggja.
Ég minnist líka eins málverks
eftir Dana sem var sannanlega
keypt sem slíkt í Danmörku og
síðan selt á Akureyri sem verk ís-
lensks listamanns en í millitíðinni
fór það sannanlega aldrei úr eigu
kaupandans á uppboðinu danska.
Misminnir mig kannski? Er eitt
svona dæmi ekki nóg til að alvar-
leiki málsins sé býsna augljós?
Geta svona dæmi komið í veg
fyrir að einhverjir séu ákærðir
eða jafnvel sakfelldir fyrir að
falsa íslenska myndlistarsögu?
Þegar þessi dæmi eru skoðuð
og þess minnst að hugsanlega eru
mörg hundruð fölsuð verk í söfn-
um og í einkaeign á Íslandi, blasir
tvennt við.
Hvað svo sem segja má um
rannsóknina og litla haldbærni
hennar fyrir rétti (greinilega
áfellisdómur yfir mörgu sem að
rannsókninn lýtur), hlýtur að
þurfa nýja og rétt vandaða rann-
sókn á tugum ef ekki hundruðum
verka. Ella er gengið að íslenskri
myndlist af fullkomnu virðingar-
leysi. Ella er veist illa að mynd-
listinni, einungis fyrir gölluð
formsatriði í réttarmáli.
Enn fremur þarf að skera úr
um, fyrir rétti eða með öðrum
hætti, hver af þessum verkum eru
fölsuð og hver ekki. Af öllum
verkunum en ekki aðeins völdu
úrtaki.
Ekki kann ég að leggja til
hvaða leiðir eru heppilegastar í
þessum efnum og hvernig kosta
beri þetta ferli. En það verður að
ljúka því sem byrjað var á eða
sitja uppi með óbragð í munni og
tortryggnina ríkjandi þegar kem-
ur að myndlistararfi margra ára-
tuga síðustu aldar. Það bara geng-
ur ekki. ■
ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON
SKRIFAR UM FÖLSUN LISTAVERKA
ÆVINTÝRI GRIMS
Tímamót í innflytjendamálum
TOSHIKI TOMA
PRESTUR INNFLYTJENDA
UMRÆÐAN
MÁLEFNI
INNFLYTJENDA
NÝIR ÍSLENDINGAR
Innflytjendamál á Íslandi
eru á tímamótum, segir greinar-
höfundur.
Varðandi framtíð
umræðu um málefni
innflytjenda er okkur hollt
að muna að þau tilheyra
ekki einum einstökum
stjórnmálaflokki heldur eru
þau í grunninn þverpólitísk.
Innflytjendur standa víða í
stjórnmálum en málefni
þeirra tengjast mannréttind-
um, ýmsum hagsmunum ís-
lensks þjóðfélags og ganga
þvert á stjórnmálastefnur.
,,
Tómlæti, þekkingar-
skortur og óraun-
hæfar væntingar standa
stjúpfjölskyldum fyrir þrif-
um. Þær eru nánast ósýni-
legar í lagasetningu, sam-
félagslegum aðbúnaði og
umfjöllun, nema í sambandi
við dóma um misnotkun og
ofbeldi.
VALGERÐUR HALLDÓRSDÓTTIR
FÉLAGSRÁÐGJAFI
UMRÆÐAN
STJÚPFJÖLSKYLDUR
,,
Er ég í platfjölskyldu?