Fréttablaðið - 29.02.2004, Blaðsíða 10

Þjóðin hefur síðustu daga mátaðDavíð Oddsson í embætti dóms-
málaráðherra en flestir reikna með
að hann setjist í það ráðuneyti í
haust eftir að hann gaf ádrátt þess
efnis í Brenndepli Sjónvarpsins
fyrir viku.
Þeirri skoðun var hreyft í Frétta-
blaðinu á miðvikudag hvort starf
dómsmálaráðherra væri fullt starf
og raunar komst skrifari að þeirri
niðurstöðu að svo væri ekki.
En hvaða ráðherraembætti er
fullt starf og hvað ekki? Sagan sýn-
ir að á því er allur gangur og raunar
má færa rök fyrir því að það sé alls
ekki fullt starf að sitja bara í einu
ráðuneyti. Menn hafa nefnilega
sýnt að það er leikur einn að drottna
yfir nokkrum ráðuneytum í einu og
það þó ólík séu.
Þannig var Matthías Bjarnason
einu sinni heilbrigðis- og sam-
gönguráðherra og á sama tíma var
Jón Helgason bæði dóms- og land-
búnaðarráðherra. Gunnar Thorodd-
sen sinnti félagsmálunum og iðnað-
inum samtímis, Albert Guðmunds-
son var um skeið fjármála- og iðn-
aðarráðherra og Matthías Á.
Mathiesen var bæði með viðskiptin
og utanríkismálin á sinni könnu.
Bæði Halldór Blöndal og Steingrím-
ur J. Sigfússon stýrðu landbúnaðar-
ráðuneytinu með vinstri hönd og
samgönguráðuneytinu með hægri,
Þorsteinn Pálsson fór létt með að
vera bæði sjávarútvegs- og dóms-
málaráðherra og Guðmundur
Bjarnason var landbúnaðar- og um-
hverfisráðherra.
Sighvatur Björgvinsson er hins-
vegar ofurmennið mesta, hann
taldi ekki eftir sér að vera iðnaðar-
ráðherra, viðskiptaráðherra, heil-
brigðisráðherra og ráðherra nor-
rænna samstarfsmála, allt á sama
tíma.
Á þessari upptalningu sést
glögglega að menn hafa margsinnis
vasast í tveimur, þremur og jafnvel
fjórum ráðuneytum í einu og það án
þess að þeir hafi kvartað. Það var
heldur ekki kvartað undan lítilli
viðveru ráðherranna í ráðuneytun-
um né heldur yfir því að mál hefði
ekki fengið venjulega afgreiðslu
vegna fjarveru þeirra eða anna á
öðrum vígstöðvum.
Með árunum hefur það svo gerst
að upplýsingakerfi og fjarskipti
hafa batnað, sérfræðiþekking er
orðin meiri og starfsmenn ráðu-
neytanna fleiri. Um leið og þessi
þróun hefur orðið hefur ráðherrum
ríkisstjórnanna fjölgað, þeir sinna
aðeins einu í einu og tala vart um
annað en sína málaflokka.
Kannski þróunin verði sú að
fleiri ráðuneyti verði stofnuð, jafn-
vel að núverandi ráðuneytum verði
skipt upp. Það má til dæmis hugsa
sér að menningin verði klofin út úr
menntamálaráðuneytinu og til
verði sérstakt menningarráðu-
neyti. Að sama skapi gætu utanrík-
isviðskipti fallið undir sérstakt
ráðuneyti og almannatryggingarn-
ar sömuleiðis. Þannig gæfist færi á
að gera enn fleiri þingmenn að ráð-
herrum. Er það ekki líka draumur
þeirra allra? ■
Það hefur verið svolítið erfitt aðátta sig á stefnu forystu Sjálf-
stæðisflokksins í mörgum málum
að undanförnu og því er erfitt að
meta þá skoðun sem Björn
Bjarnason setti fram í Morgun-
blaðinu í gær að hugsanlega
mætti efla hér beint lýðræði með
tilheyrandi þjóðaratkvæða-
greiðslum og gera
með því embætti
forseta Íslands
óþarft. Ég þekki
samanlögð pólitísk
ritstörf Björns en
man ekki til þess
að hann – né marg-
ir af forystumönn-
um Sjálfstæðis-
flokksins – hafi
verið miklir hvata-
menn þjóðarat-
kvæðagreiðslna.
Flokkurinn gerði
til dæmis góðlát-
legt grín af R-list-
anum fyrir að
spyrja borgarbúa
um afstöðu til flug-
vallarins í Vatns-
mýrinni. Og í gegn-
um tíðina hafa það
verið kratískir
vinstrimenn –
menn eins og Vil-
mundur Gylfason og Ólafur Ragn-
ar Grímsson – sem helst hafa
haldið á lofti nauðsyn þess að
virkja lýðræðið betur í samfélag-
inu. Sjálfstæðismönnum hefur lið-
ið best í núverandi kerfi – enda
kannski ekki að furða, þar sem
þeir hafa verið fjölmennastir á
þingi og þaulsetnastir í ríkis-
stjórn. Þeir – og aðrir stjórnmála-
menn sem hafa litið á sig sem
réttborna til valda – hafa yfirleitt
afgreitt tillögur um þjóðar-
atkvæði – að ekki sé talað um
rannsóknarnefndir þingsins eða
annað sem ætlað er að virkja lýð-
ræði – sem hálfgerðan barnaskap
og til lítils leiða annars en truflun-
ar á eðlilegum störfum réttkjör-
inna fulltrúa þjóðarinnar.
Ritstjóri Morgunblaðsins hef-
ur hins vegar lagt fram svipaðar
tillögur og Björn þótt hann hafi
ekki viljað draga þá ályktun að
með því að auka beint lýðræði sé
forsetinn óþarfur. Þessi skoðun
ritstjórnar Morgunblaðsins hefur
hingað til ekki fengið hljómgrunn
innan Sjálfstæðisflokksins. Hún
hefur verið afgreidd sem kratísk
villa – eins og svo margt sem
Morgunblaðið hefur lagt áherslu á
en sem ekki fellur að markmiðum
flokksins.
En síðustu mánuðir hafa sýnt
að forysta Sjálfstæðisflokksins er
tilbúin að endurskoða stefnu sína.
Sá grunur hangir hins vegar ætíð
yfir þessum stefnubreytingum að
það sé fremur afstaða forystu-
manna flokksins til tiltekinna
manna sem ráði breyttri stefnu
fremur en ígrundun málefna. Eft-
ir afmælishátíð forsætisráðherra
vegna hundrað ára afmælis
heimastjórnar hefur gosið upp
mikil hugmyndafræðileg vinna
innan flokksins um hlutverk og
tilgang embættis forseta Íslands.
Davíð Oddsson vill endurskoða
stjórnarskrána til að þrengja að
valdi embættisins og nú veltir
Björn því upp að hugsanlega geti
Netið komið í stað embættisins.
Þegar þjóðin er nettengd þarf hún
ekki forseta.
Vörn gegn stjórnmálamönn-
um
Auðvitað er það hið besta mál
að þjóðin ræði um hvert hlutverk
hún vilji að forseti lýðveldisins
sinni. Mér segir svo hugur að
stærsti hluti þjóðarinnar vilji að
forsetinn hafi völd til að grípa inn
í þegar stjórnmálaflokkarnir geri
af sér vondar skammir í ríkis-
stjórn eða á Alþingi. Íslenska
þjóðin hefur hvorki mikla trú á
stjórnmálaflokkum né á Alþingi –
því miður. Og það er ekki við þjóð-
ina að sakast. Það eru stjórnmála-
flokkarnir sem hafa ekki náð að
afla sér trausts. Til þess er þeim
of tamt að misnota aðstöðu sína og
meta eigin hagsmuni – og hags-
muni gæðinga sinna – meira en
þjóðarinnar. Þessi afstaða kemur
skýrt fram við hverja forseta-
kosningu. Þar sigra þeir fram-
bjóðendur sem ríkasta áherslu
leggja á völd forsetans og hlut-
verk hans til að grípa inn í þegar
stjórnmálamennirnir ganga gróf-
ast gegn hagsmunum þjóðarinnar.
Ólafur Ragnar var til dæmis kos-
inn vegna slíks málflutnings. Þeir
frambjóðendur sem hafa boðið sig
fram til starfa í anda afstöðu for-
ystu Sjálfstæðisflokksins hafa
tapað – sem valdalausar skraut-
dúkkur og þjónar þingræðis undir
ægivaldi flokkanna. Hverjar for-
setakosningar hafa því verið
þjóðaratkvæðagreiðsla um hlut-
verk forsetans og alltaf hefur nið-
urstaðan orðið sú sama: Flestir
kjósendur vilja myndugan forseta
sem segist ekki óttast að beita
valdi sínu. Það er því líklegt að
opin umræða um forsetaembættið
muni draga fram vilja til að
styrkja völd forsetans í stjórnar-
skrá fremur en að veikja þau. En
umræðan er ágæt engu að síður.
Að sama skapi er þarft að ræða
þjóðaratkvæðagreiðslur. En ég
veit ekki hversu margir eru til-
búnir að taka þátt í umræðunum
ef undirliggjandi er sú hugmynd
að innleiðing þjóðaratkvæða-
greiðslna leiði til þess að forset-
inn verði settur af. Þjóðaratkvæði
og embætti forsetans eru vissu-
lega af sama toga – tæki sem þjóð-
in hefur til að stemma stigu við
valdagírugum stjórnmálamönn-
um. Nauðsyn þess að hamla yfir-
gangi stjórnmálamanna er hins
vegar svo brýn að okkur veitir
ekki af sem flestum tækjum til
þeirra verka.
Og um hvort tveggja – embætti
forsetans og þjóðaratkvæði – á
það við að það er æði erfitt að
hefja umræðuna með þeim hætti
sem forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa gert; sem eins-
konar afleiðu af deilu Ólafs Ragn-
ars og Davíðs Oddssonar. Þeir eru
of fáir sem telja skap þessara
manna svo merkt að þangað megi
sækja upphaf gagngerrar breyt-
ingar á stjórnsýslunni.
Mikið fyrir einum manni
haft
Og annað þessu skylt. Davíð
Oddsson forsætisráðherra skrif-
aði pistil á tíkin.is, vef sjálfstæð-
iskvenna, og kaus að fjalla um
eignarhald á fjölmiðlum – hvað
annað? Davíð telur ekkert mál
brýnna ef marka má ákefð hans í
að koma sjónarmiðum sínum á
framfæri um hverjir séu hæfir til
að eiga fjölmiðla – og þá sérstak-
lega hverjir séu ekki til þess hæf-
ir. Þessi þráhyggja ráðherrans
hlýtur að standa í vegi fyrir þarf-
ari verkum; svo sem samræmingu
lífeyrisréttinda landsmanna, end-
urskoðun heilbrigðiskerfisins,
endurmat á hlutverki ríkisvalds-
ins, nýrri stefnu í varnarmálum,
aukinni skilvirkni í ríkisrekstri og
mörgu öðru sem flokka mætti
undir brýn úrlausnarefni. Ef ráð-
herrann gæti einbeitt sér að ein-
hverju þessara af sama þrótti og
býr í löngun hans til þess að banna
eigendum Fréttablaðsins að eiga
fjölmiðla gæti hann fleytt ís-
lensku samfélagi langt fram á
veg. Í stað þess eyðir hann orku
sinni í stríð við tiltekna fjölmiðla –
og erjur við sitjandi forseta.
Efnislega er fátt hægt að segja
um skrif Davíðs. Þau eru drifin
áfram af sannfæringu um að út-
gáfa Fréttablaðsins tengist
honum persónulega. Ráðherrann
trúir því að menn skrifi og gefi út
dagblað 360 daga á ári, prenti það
í 100 þúsund eintökum, beri það út
á 85 þúsund heimili og hafi til
þess 1.400 manns í vinnu til þess
eins að hrekkja hann. Við svona
hugmyndum er náttúrlega ekkert
að segja nema ef væri eitthvað úr
orðasafni Guðna Ágústssonar:
Obbobobb.
Davíð telur það vera enn eina
sönnunina fyrir kenningu sinni að
enginn aðstandenda Fréttablaðs-
ins hafi nennt að svara fullyrðing-
um Halls Hallssonar, kynningar-
stjóra Heimastjórnarafmælis, um
hversu allt væri rotið á síðum
þess. Ég veit ekki um aðra sem
tengjast útgáfu blaðsins, en ég hef
fyrir löngu hætt að láta það sem
Hallur segir eða skrifar trufla
mig. Ég get ekkert gert fyrir Hall.
Ekkert sem ég segi fær breytt af-
stöðu hans. Ef staðreyndir stang-
ast á við það sem hann heldur
fram þá breytir hann staðreynd-
unum eða býr til nýjar. Hann
sendi okkur á Fréttablaðinu grein
til birtingar þar sem hann sagðist
vita hvenær og hvert upplýsingar
hefðu borist hingað og hafa fyrir
því traustar heimildir. Þær heim-
ildir voru ekki traustari en svo að
fullyrðingar Halls voru augljós
ósannindi. Og þar sem það sama
gildir um Hall og aðra þá birtum
við ekki þessi augljósu ósannindi.
Það er því rangt hjá Davíð að
draga þá ályktun af skrifum Halls
að allt sé satt sem ekki birtist í
Fréttablaðinu. Og ég vil ekki trúa
að ráðherrann sé orðinn svo heit-
ur í andúð sinni að hann trúi því
að svo sé. Það er heldur ekki svo
að allt sem sagt er um Fréttablað-
ið og sem starfsmenn þess mót-
mæla ekki formlega sé satt.
Fremur en allt sem sagt er um
Davíð sé satt sem hann mótmælir
ekki – eða einhver hinna tryggu
fótgönguliða hans. Það bætir held-
ur engan málstað að fylgjendur
hans éti ósannindin og delluna
hver upp eftir öðrum. Eins og ráð
heimskra mann gefast verr eftir
því sem fleiri slíkir koma saman
þá verður vitlaus kenning ekki
gáfulegri við að fleiri tyggi hana
upp. ■
10 29. febrúar 2004 SUNNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Fullt starf og ekki fullt starf
■
Ráðherrann trú-
ir því að menn
skrifi og gefi út
dagblað 360
daga á ári,
prenti það í 100
þúsund eintök-
um, beri það út
á 85 þúsund
heimili og hafi
til þess 1.400
manns í vinnu
til þess eins að
hrekkja hann.
Við svona hug-
myndum er
náttúrlega ekk-
ert að segja
nema ef væri
eitthvað úr
orðasafni
Guðna Ágústs-
sonar:
Obbobobb.
Smáa letrið
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
■ spáir í ráðherraembættin.
Sunnudagsbréf
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um þjóðaratkvæðagreiðslur
um einstök mál – og um hver
skuli vera forseti.
Böndum komið á
forsetann og fjölmiðlana