Fréttablaðið - 22.05.2004, Blaðsíða 23

22 22. maí 2004 LAUGARDAGUR
Sú var tíðin hér á Íslandi aðmenn gátu verið nokkuð vissir
um það að þegar þeir töluðu í síma
gæti hálf sveitin legið á línunni.
Sveitasíminn á Íslandi var því
aldrei talin sérlega örugg aðferð
til þess að skiptast á skoðunum.
Með framför tækninnar hafa
möguleikar einstaklinga til þess
að liggja á hleri um aðra einstak-
linga minnkað til mikilla muna og
í dag þurfa menn að leggja tölu-
vert á sig til þess að geta fylgst
með öðrum einstaklingum.
Yfirvöld í góðri stöðu
En tæknin hefur líka haft það í
för með sér að lögregluyfirvöld á
Íslandi, og leyniþjónustur víða um
heim, eru sennilega í betri að-
stöðu nú en nokkru sinni fyrr til
þess að fylgjast með samskiptum
á milli borgaranna. Þannig er talið
að leynisþjónustur Bandaríkjanna
og Bretlands geti í sameiningu
komið höndum yfir stærstan hluta
af þeim gögnum sem send eru í
gegnum gervihnetti og svokallað
E c h e l o n - n j ó s n a k e r f i
t r y g g i r
n o k k r u m
l e y n i -
þjónustum sem starfa sama að-
gang að yfirgæfandi meirihluta
allra símtala sem eiga sér stað í
heiminum.
Echelon
Í skýrslu þings Evrópusam-
bandsins frá árinu 2002 er ítar-
lega fjallað um þær ógnir sem
steðja að öryggi í fjarskiptum sér-
staklega með tilliti til þess að
STOA, nefnd á vegum fram-
kvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins, hafði skrifað skýrslur
þar sem fjallað var um Echelon-
kerfið. Skýrsluhöfundar STOA
fjalla um Echelon en opinberlega
hefur tilvist þess aldrei verið við-
urkennd. Niðurstaða þingnefndar-
innar er sú að kerfið sé til staðar.
Í fyrstu skýrslu STOA-nefndar-
innar kom fram að allar tölvu-
pósts, síma og fax sendingar í
Evrópu væru reglulega hleraðar
af bandarísku njósnastofnuninni
National Security Agency (NSA)
og þeim sem starfa með henni.
Þing Evrópusambandsins hóf
formlega rannsókn á Echelon-
kerfinu sökum þess að ástæða
þótti til að ætla að notkun kerfis-
ins hefði í för með sér brot á rétt-
indum einstaklinga innan Evrópu-
sambandsins til friðhelgi einka-
lífs auk þess sem grunsemdir
höfðu vaknað um að kerfið væri
ekki einvörðungu notað í sínum
upprunalega tilgangi - að sjá
leyniþjónustum fyrir gögn-
um sem snertu öryggis-
hagsmuni - heldur væri
það einnig notað í iðnað-
arnjósnum.
Hleraður heimur
Í skýrslu þings Evr-
ópusambandsins segir að
talið sé að Echelon-kerfið
búi yfir tveimur óvenju-
legum eiginleikum. Í fyrs-
ta lagi hafi það mikla af-
kastagetu. Móttökudiskar
og njónsagervihnettir
eru sagðir gefa kerf-
inu möguleika til
að hlera öll
s í m t ö l ,
sím-
bréf, internetsendingar og tölvu-
póstsamskipti og þar með að
greina innihald þeirra.
Í öðru lagi er kerfið sagt
óvenjulegt því það er starfrækt
alls staðar á jarðarkringlunni og
aðilar að því séu fimm þjóðir:
Bandaríkin, Bretland, Ástralía,
Kanada og Nýja Sjáland. Þjóðirn-
ar „dekka“ hver sitt svæði en
samnýta afrakstur hlerananna.
Hlerun tölvupósts í Evrópu
minnkar
Þing Evrópusambandsins
komst að þeirri niðurstöðu að
vegna tækniframfara hafi geta
Echelon-landanna til að hlera
tölvupóst minnkað. Í árdögum
internetsins fóru öll tölvuskeyti í
gegnum Bandaríkin og þar með
gátu þarlend yfirvöld fylgst með
þeim.
Með auknum þéttleika netsins
hefur þetta breyst svo stærstur
hluti af tölvupósti sem sendur er
innan Evrópu fer á milli sendanda
og viðtakenda án þess að koma við
í einum af þeim löndum þar sem
Echelon er starfrækt. Þetta,
ásamt því gríðarlega gagnamagni
sem fólk skiptist á, veldur því að
hæpið er að hægt sé að fylgjast
með fólki svo nokkru nemi þótt
ekki sé hægt að útiloka að gögnum
sé safnað.
Gervihnattasamskipti
hleruð
Það er hins vegar fullyrt að öll
samskipti sem fara í gegnum
gervihnött séu aðgengilegar
leyniþjónustum aðildarlanda
Echelon- kerfisins. Þing Evrópu-
sambandsins komst að þeirri nið-
urstöðu að draga mætti þessa
ályktun út frá ýmsum vísbending-
um þótt, eðli málsins samkvæmt,
séu engar haldfastar upplýsingar
að fá frá aðildarríkjunum sjálf-
um. Meðal þeirra vísbendinga
sem þing Evrópusambandsins tel-
ur að renni stoðum undir þá kenn-
ingu að Echelon sé starfrækt er að
svo virðist sem uppbygging mót-
tökudiska sé samhliða fjölgun
gervihnatta.
Enn fremur taldi þingið óhætt
að álykta að samningur um starf-
semi Echelon-kerfisins væri til
staðar þótt aðildarríkin hafi neit-
að því. Til grundvallar þessari
ályktun liggja meðal annars viðtöl
í fjölmiðlum við yfir-
mann áströlsku leyni-
þjónustunnar og vitn-
isburður ýmissa sem
komu fyrir nefnd-
ina.
Skortur á lög-
sögu
Í skýrslu
Evrópuþingsins
kemur fram að
skortur á lög-
sögu valdi því
að erfitt sé að
tryggja rétt-
indi borgar-
anna gagnvart hlerunum á borð
við þær sem Echelon-kerfið gerir
kleift. Þá sé það staðreynd að þeg-
ar Bandaríkjaþing hefur tekið
málið upp hefur einvörðungu ver-
ið lýst áhyggjum af því hvort ver-
ið sé að njósna um bandaríska
þegna en bandarískum njósna-
stofnunum er óheimilt að njósna
um eigin borgara innan sinna lan-
damæra.
Cantat hleraður
Í skýrslu þings Evrópusam-
bandsins kemur einnig fram að
sæstrengir séu hleraðir. Þetta
gildir því um Cantat-strenginn
sem liggur um Ísland. Andri Ótt-
arsson lögmaður, sem hefur fylgst
grannt með þróun persónuvernd-
ar, segir að þetta feli í sér að lík-
legt sé að öll samskipti til og frá
Íslandi séu aðgengileg leyniþjón-
ustum. „Öll rafræn samskipti Ís-
lands við útlönd fara annaðhvort
fram í gegnum strenginn eða
gervihnetti og samkvæmt skýrsl-
unni eru báðar þessar leiðir dekk-
aðar af aðildarlöndum Echelon,“
segir hann.
Minni persónuvernd eftir
11. september
Að sögn Andra eru fleiri kerfi
en Echelon sem vekja ugg þeirra
sem standa vilja vörð um frið-
helgi einkalífs. „Í Bandaríkjunum
er starfrækt kerfi sem fylgist
með tölvuspóstsendingum og net-
vafri borgaranna auk þess sem nú
er farið að samkeyra þau gögn
mjög mikið við aðra gagnagrunna.
Fram að hryðjuverkaárásunum
11. september var von til þess að
Bandaríkjaþing gripi til aðgerða
til verndunar friðhelgi einkalífs
en síðan þá hefur stefnan verið
í hina áttina,“ segir hann.
Öryggisveilur vegna njósna
Persónuverndarsamtökin
EPIC gefa árlega út skýrslu
um ástand persónuverndar í
heiminum. Í ársskýrslunni
frá því fyrra er ítarlega
fjallað um þróunina frá
hryðjuverkaárásunum 11.
september ásamt því að
gerð er úttekt á stöðunni
í flestum ríkjum heims.
Þar er meðal annars
fjallað um Carnivore-
kerfi bandarísku alrík-
islögreglunnar en það
kerfi fylgist með tölvu-
pósti og netvafri í
Bandaríkjunum. Því er
haldið fram að sérstak-
lega sé gert ráð fyrir
því í hönnun stýrikerfa
frá Microsoft að hægt sé
að fylgjast með netnotk-
un einstaklinganna. Þetta
er sagt orsök fyrir sumum
af veikleikum stýrikerfis-
ins sem gera tölvuþrjótum
auðveldara um vik að dreifa
tölvuveirum. Þessar tölvuveir-
ur valda svo enn meiri spjöllum á
friðhelgi einkalífs því margar
þeirra útbúa svokallaðar „bak-
dyr“ sem gera tölvuþrjótum kleift
að nálgast gögn á sýktum vélum.
Bandarísk yfirvöld nota einnig
tölvuveirur til að ná fram njósna-
markmiðum. Meðal tækja sem yf-
irvöld hafa notað er hugbúnaður
sem fylgist með áslætti á lykla-
borð en þannig hefur yfirvöldum
tekist að brjótast inn í dulkóðaðan
tölvupóst. Slíkur hugbúnaður er
gjarnan sendur í formi tölvu-
veiru.
Barátta um friðhelgi
„Alls staðar í heiminum stend-
ur yfir barátta á milli yfirvalda og
stuðningsmanna friðhelgi einka-
lífs. Fram að hryðjuverkunum 11.
september var ákveðin þróun í já-
kvæða átt sem nú hefur snúist við,
ekki bara í Bandaríkjunum heldur
ekki síður í Evrópu og annars
staðar í heiminum,“ segir Andri.
Hann segir að hættur gagnvart
friðhelginni séu meiri nú en
nokkru sinni fyrr sökum þess hve
mikið af upplýsingum liggi fyrir á
rafrænu og samkeyranlegu formi.
„Hér á Íslandi komast menn ekki í
vídeóleigu án þess að gefa upp
kennitölu og langstærstur hluti
allra viðskipta á sér stað með
greiðslukortum. Með aðgangi að
gögnum um rafrænar greiðsl-
ur er hægt að komast að
nokkurn veginn hverju
sem er um einstak-
linga og ef bætt
er við upplýs-
ingum um
síma- og
internet-
n o t k -
un er
Það er verið
að fylgjast með þér
Líklegt er að öll samskipti milli Íslands og útlanda séu
aðgengilegar erlendum leyniþjónustum. Gríðarlegt magn af
gögnum liggur fyrir um einstaklinga hér á landi og erlendis. Persónu-
verndarsjónarmið standa höllum fæti á tímum baráttunnar gegn hryðjuverkum.