Tíminn - 04.08.1973, Qupperneq 9

Laugardagur 4. ágúst 1973.
TIMINN
9
g Þórarinn Helgason:
JHQK
Ný höfn við
Suðurströndina
Augljóst val
Mikið er rætt og ritað um
hafnargerð við Suðurströnd ts-
lands og er það ekki að öfyrir-
synju, þegar litið er til þess, að
tvær sýslur búa við hafnleysu og
engin höfn á allri strandlengjunni
frá Stokkseyri austur til Horna-
fjarðar. Nauðsyn nýrrar hafnar á
þessu svæði viðurkenna allir, en
hins vegar eru ekki allir á einu
máli um það, hvar höfnin skuli
gerð. Augljóst má þó vera hverj-
um manni, sem ekki er haldinn
annarlegum sjónarmiðum um
nauðsyn, og notagildi hafnar á
umræddu svæði, að við Dyrhólaey
og hvergi annars staðar á höfnina
að gera.
Hafnarmálastjóri hefur lýst þvi
yfir opinberlega, að við Dyrhóla-
ey sé álitlegast hafnarsvæði á
Suðurströndinni. Ætla mætti að
sú yfirlýsing væri tekin alvar-
lega, en svo virðast ekki allir
gera.
Lifhöfn
Alllangt er siðan farið var að
tala um Dyrhólaey sem nauðsyn-
lega lifhöfn á Suðurströndinni. Og
ekki man ég betur en Guðlaugur
Gislason (einn af þingmönnum
Suöurlandskjördæmis) kvæði
fyrstur manna upp með þá nauð-
syn og nafngift. Nú hefði mátt
ætla, að lifhöfn einungis nægði til
þess að reka hafnargerð við
Dyrhólaey til skjótrar fram-
kvæmdar. Sú hefur þó ekki orðið
raunin, þó að furðu sæti. Lifhöfn á
Suðurströndinni getur ekki átt við
langleiðina vestur undir Reykja-
nes, en allur áhugi og framlög af
opinberri hálfu hefur beinzt þang-
að. Lifhöfn hlýtur i sjálfu sér að
eiga forgangsrétt umfram allar
aðrar hafnir, burt séð frá hagnýt-
um sjónarmiðum, sem einnig eru
lika fyrir hendi við Dyrhólaey i
rikum mæli.
Manntapar á sjó, ótti og erfið-
leikar af vályndum veðrum,
koma eflaust harðara við aðra en
þá, sem með völdin fara og ráð
hafa i hendi sér til úrbóta. Það
eru vandamenn sjómannanna,
sem harmana bera i brjósti og af-
leiðingar slysfaranna bitna á. En
til þess verður að ætlast af vald-
höfunum, þrátt fyrir hreppapóli-
tik, togstreitu og sókn á atkvæða-
miðin, að þeir forherði ekki svo
mannlegar tilfinningar, að hjörtu
þeirra verði að tilfinningalausum
steingervingum. Skrifað stendur:
,,Af ávöxtunum skuluð þér þekkja
þá”. Sjálfir eru valdhafarnir ekki
i sjávarháska, en kannski i þeim
mun meiri sálarháska.
Nýting fiskimiða
Vegna nýtingar fiskimiðanna
lengst austur með Suðurströnd-
inni er höfn við Dyrhólaey afar
þýöingarmikil. Þegar fiskiflotinn
er á þeim miðum, sem eru ein hin
beztu, er áriðandi, að hann þurfi
sem skemmst að fara með aflann
til afskipunar. Þá er i augum
uppi, að álagið á miðin vestan
Vestmannaeyja yrði mjög
óheppilega mikið, ef útgerð hæfist
með nýrri höfn við Þjórsá eða
Djúpós. Verstöðvarnar Þorláks-
höfn, Eyrarbakki og Stokkseyri
liggja bezt við að nota vestur-
svæðið og þessi þorp eru öll að
stækka og færa út kvfarnar með
endurbótum heimahafna. Þar að
auki eru Vestmannaeyjar nú i
góðu horfi að koma aftur i gagnið.
Að siðustu má bæta þvi við,
sem einnig er veigamikið, að
Dyrhólaey liggur sérlega vel við
sem útflutningshöfn.
Umhverfi og aðstæður
Dyrhólaey er á mjög fögru
svæði og hentugu til að reisa á
byggingar. Byggingarefni er
nærtækt og ágætt. öruggur botn
er úti fyrir til að byggja á brim-
varnargarða, nægjanlegt vatn i
grennd o.s.frv.
Leiðarmerki, miðunarstöð og
ljósviti er við höndina þegar á
staðnum, sem ella mundi kosta
stórfé að reisa.
Vegna þjóðarhagsmuna
Höfn við Dyrhólaey er ekki
fyrst og fremst fyrir Skaftfell-
inga, þó að sizt skuli ég vanmeta
nauðsyn þeirra að fá þar höfn
gerða. Það er augljóst mál, og er
þegar á þeirri leið, að héraðinu
blæðir út, ef ungu fólki er ókleift
að setjast þar að við örugg at-
vinnuskilyrði. í V.-Skaftafells-
sýslu blasir við jafnvægisleysið i
byggð landsins, sem mest er talað
um að bæta þurfi úr. Skaftfelling-
ar eru þar bersýnilega ekki i náð-
inni. Það fer að segja til sin meir
og meir með hverju ári, sem lið-
ur, að landkostir i V.-Skaftafells-
sýslu i sumum sveitum nýtast
ekki eðlilega vegna fólksfæðar.
Ég sá i Morgunblaðinu nýlega,
að Gisli vinur minn á Lækjar-
bakka hefur beyg af höfn við
Dyrhólaey. Það er eins og geng-
ur, þegar einkahagsmunir verða
að vikja fyrir almenningsnauð-
syn. Einstaklingar, sem af slikum
ráðstöfunum biða tjón, kunna þvi
yfirleitt illa, enda þótt telja verði
skort á viðsýni. Gisla er þó flest-
um mönnum meiri vorkunn að
þessu leyti, þvi að hann er frábær
dugnaðar maður og góður bóndi.
Margir lækjar- og Lækjarbakkar
hafa hlotið sömu örlög sem hann
kann að fá, og einn þeirra hér i
Reykjavik engu ómerkari, sem lá
um þjóðbraut þvera. En meðan
Gisli er enn i tengslum við þetta
rabb mitt, la'ngar mig að vikja að
öðru, þótt ekki sé þessu máli
skylt, sem i ljós kom i viðtali hans
i Morgunblaðinu, þar sem hann
telur að eldri bændur eigi að
hætta búskap fyrr en á algeru
hnignunarskeiði, svo að yngri
niðjar geti fest ból á býlunum, áð-
ur en þeir festa ráð sitt annars
staðar. Þarna kemur Gisli á
Lækjarbakka til dyranna eins og
hann i eðli sinu er, viðsýnn og
skeleggur. Og að lokum, Gisli,
alltaf er þó hægara að fara i verið
við túnfótinn, en fara til Suður-
nesja. — Anægjulegra lika.
Nú hugsa og mæla kannski ein-
hverjir svo, að fólk i V-
Skaftafellssýslu er sezt að við
Dyrhólahöfn, sé sveitunum jafnt
tapað eins og það flyttist lengra
burt. Slikt er mikill misskilning-
ur. Allt fólk, sem helzt i héraðinu
styður það með vinnu sinni og
verzlun. Félagasamtök berjast
nú i bökkum vegna fámennis og of
litils umfangs. Og man ég þá tið,
að Veringar og jafnvel Tungu-
menn austan Mýrdalssands,
bjuggust að heiman á hestum i
morgunsárið til róðurs og náðu til
Vikur, þegar lagljóst var. —
Hvað mundi nú á bilum að skjót-
ast til vinnu að Dyrhólaey i afla-
hrotum á útmánuðum og það alla
leið frá .Lómagnúpi. Mér sýnist
einnig að austursveitum Rangár-
vallasýslu komi höfn við Dyrhóla-
ey að álika notum og Skaftfelling-
um.
Það mun fljótt koma i ljós að
þjóðin öll mun hagnast á hafnar-
gerð við Dyrhólaey i rikara mæli
en nokkurs staðar annars staðar
á landinu. Ég hef einhvers staðar
áður minnt á, að ef svo færi, að
hafis lokaði höfnum fyrir Norður-
landi, svo að fiskiflotinn þar gæti
ekki stundað veiðar, væri nauð-
synlegt, að hann hefði aðstöðu við
höfn hér syðra. Þetta er sjónar-
mið, sem ég álit m.a. að ekki
megi horfa frá, heldur fylgja vel
eftir, þvi að hafísnum verður ekki
stjórnað eftir hentugleikum, og
ekki er ráð, nema i tima sé tekið.
Alþingismenn Suður-
lands
Hafnarmál Sunnlendinga
stendur engum nær að leysa en
alþingismönnum kjördæmisins,
en það verður að segja eins og er,
að afstaða þeirra til þess máls,
hefur mótazt af þröngsýni, tog-
streitu innbyrðis, og atkvæða-
sjónarmiðum. Ef þeir hefðu haft
einhuga samstöðu um málið, áttu
þeir ekkert á hættu um hreyfingu
á atkvæðum vegna hafnar við
Dyrhólaey.
Skilningur almennings i Suður-
landskjördæmi á nauðsyn hafnar
þarkom greinilega i ljós á siðasta
aðalfundi Búnaðarsambands
Suðurlands, þar sem samþykkt
var ályktun um að hraða skyldi
fullnaðarathugun á hafnargerð
við Dyrhólaey. Þennan fund sátu
fulltrúar frá öllum búnaðarfélög-
um I Suðurlandskjördæmi.
Hefðu þingmenn kjördæmisins
haft viðunandi skilning á þýðingu
hafnar við Dyrhólaey án annar-
legra sjónarmiða, myndu þeir i
sameiningu flytja frumvarp á
alþingi um að höfn skyldi gerð
þar. Rökstudda greinargerð með
frumvarpinu þyrfti sizt að skorta.
Ef til vill verður það næsta úrræði
áhugamanna um höfnina að fara
bónarveg til annarra þingmanna
að flytja málið á alþingi. T.d.
mætti hugsa sér þingmenn
Austurlands. Þeir sýna i verki að
þeir kunna að vinna saman að
hagsmunum sins kjördæmis og
kann sumum þó að þykja
framsýni þeirra ganga lengra en
nauðsyn krefur enn um sinn.
t þvi sambandi skal ég nefna
dæmi, er tveir sjómenn af Seyðis-
firði sögðu mér samhljóða árið
1970. Ef rangt er með farið af
mér, eða af þeirra hálfu, óska ég
athugasemda þeirra, sem betur
kunna að vita.
Þeir sögðu mér, að unnið væri
að uppfyllingu, sem tekin væri
upp úr sjó i botni Seyðisfjarðar,
og kostað hefði þá þegar tugi
milljóna. Uppfylling þessi á að
notast undir nýbyggingar i kaup-
staðnum, en ekki kváðust þeir
sjá, að þeirra yrði þörf meðan
þeir lifðu, og ætla má þó, að þeir
hafi ekki i bráð búizt við sinum
aldurtila, þvi að þeir voru ungir
menn.
Þingmönnum þessa kjördæmis
hefði ekki vaxið i augum að berj-
ast til sigurs fyrir slikt framtiðar-
og þjóönytjamálefni, sem höfn
við Dyrhólaey er.
Skaftfellingar eiga nú að nafn-
inu til 6 þingmenn i staðinn fyrir
einn áður en kjördæmaskipuninni
var breytt siöast. Siðan hefur
flest sigið á ógæfuhlið hjá Skaft-
fellingum ef borið er saman við
þaö, sem næstu árin áður hraut
þeim af borði hins opinbera f jár-
veitingavalds.
Hvað sagði hann?
Timinn birti 11. júli sl. viðtal við
Magnús E. Guðjónsson fram-
kvæmdastjóra Sambands Isl.
sveitarfélaga Hann sagði, að
Hafnasambandið teldi, að frekar
ætti að fullgera ófullgerðar hafn-
ir, þar sem fólk er fyrir en gera
nýjar hafnir. Þetta er i sjálfu sér
skynsamlegt sjónarmið i flestum
tilvikum, en þó ekki án undan-
tekninga. Teygjanlegt hugtak er
það, hvenær höfn er fullgerð og
mjög getur orkað tvimælis hvort
borgarsig, þegar á allt er litið, að
gera höfn fullkomna fremur en
byggja nýja á nauðsynlegri og
umfangsmeiri stað. Kemur þetta
ekki sizt upp i huga nú, þegar
smáþorp með litla möguleika til
vaxtar keppa um skuttogara, án
möguleika til að nota þá, nema
ráðizt verði i hafnargerðir i þvi
skyni. Þannig er gengið að rikis-
valdinu með óbeinni hótun. Haldi
svo fram sem horfir, verða seint
gerðar nýjar hafnir, þar sem þörf
er brýnust og mundi færa mesta
björg i þjóðarbúið.
„Þar sem fólk er fyrir” hljóðar
vel upp á höfn viö Dyrhólaey, þvi
að Vikurkauptún er i slikri
nálægð við hana, að heita má i
likingu við höfnina i Reykjavik og
Selásinn. 1 Vik vex upp ungt fólk,
sem i öðrum þorpum við sjó, en á
sér þar enga framtiðarvon, nema
útgerð komi til við Dyrhólaey. Að
þvinga þetta fólk til brottflutnings
úr þvi umhverfi, sem það er alið
upp I og það elskar af sömu rótum
og annað fólk i landinu er ósann-
gjarnt og i raun og veru niðings-
skapur, sem engri átt nær. Og svo
eru valdhafarnir sifellt að hælast
um frelsi og aftur frelsi hér á Is-
landi, þar sem fólkið geti kosið
sér að eiga heima að eigin ósk og
vild.
Hafnargerð við Dyrhólaey er
mikið tækifæri til fyrirmyndar
nýs og fullkomins skipulags um
hagkvæmni i rekstri samkeppnis-
hæfrar útgerðar á heimsmæli-
kvarða. Þar eru engin mannvirki
i vegi fyrir fullkomnustu upp-
byggingu. Þar ættu skipin að geta
lagzt að bryggju, þar sem
vinnsluhúsin væru i þeirri
nálægð, að aflanum væri skipað
upp á færiböndum beint inn i þau
— inn i annan endann og út um
hinn — á sama hátt sem fullunn-
um vörum. Þetta eilifa hnos með
fiskinn upp á bila til flutnings
hingað og þangað er að verða eins
konar móðursýki á Islandi. Slikt
verður að skoða sem timabundið
neyðarúrræði. Fólki er ódýrara
og auðveldara að koma á vinnu-
staði, en flytja fiskinn upp I hend-
ur þess til allra átta um langa
vegu.
Það er siður en svo, að nú sé
timabært að slaka á kröfum um
höfn við Dyrhólaey. Þvert á móti
á þegar að hefjast handa og hraða
þar sem frekast má uppbyggingu
ilikingu við það, sem ég hef drep-
iö á. Hinar ófullgerðu hafnir á
frekar aö fullgera eftir hendi og
þarf það lika sinn undirbúning og
athugun, ef vel á að verða til
frambúðar. Þaðmun koma i ljós i
mörgum tilvikum, að þar þarf
miklu til að kosta.
Sandur lika þar
Jóhann Gunnar ólafsson ritar
grein i VIsi 11. júli sl. undir yfir-
skriftinni Suðurlandshöfn. Ég er
sammála honum um nauðsyn
hafnar á Suðurströndinni og rök-
um hans i þvi efni, og svo vill til,
að rök þau, sem hann telur
Hólsárósi til gildis sem höfn, eiga
miklu betur viö Dyrhólaey, sem
hann fordæmir og þarf ég ekki að
hafa mörg orð um það, þar sem
slikt yrði endurtekning á þvi, er'
áður segir. Verður raunar
skiljanlegt, þó að rök J.G.Ó. um
höfn við Hólsárós séu haldlitil, þvi
að hugdettunni virðist hafa skotið
upp við lestur greinar i Morgun-
blaðinu, þar sem frá þvi er sagt,
að Vestmannaeyingar telji sér
nauðsyn á að fá nýtt flutningaskip
til að tryggja samband við
meginlandið og rjúfa einangrun
þeirra. Jafnframt hraðskreiðari
ferju telur hann nauðsynlegt, aö
fá nýja höfn og staðurinn er
Hólsárós og þar telur hann mögu-
leika á útvegun fjármagns til
hafnargerðar. En þá leyfi ég mér
að álita það fjármagn eins til
reiðu vegna Dyrhólaeyjar. J.G.Ó.
álitur Dyrhólaey ekki koma til
greina við staðsetningu hafnar á
Suðurströndinni. Hann nefnir
hættu af Kötlugosum, sem færi
sand að Eynni. Nú hefur Katla
gosið 16 sinnum siðan saga henn-
ar hófst. Ef sandburður af sjó
væri teljandi væri Dyrhólaey fyr-
ir löngu á þurru landi en ekki
fram I sjó. J.G.Ó. segir að miklar
breytingarhafiorðiðá ströndinni
vestan Dyrhólaeyjar á siðustu ár-
um. Hér reynir hann að gera úlf-
alda úr mýflugu. Skammt vestan
Dyrhólaeyjar er Pétursey. Þar
kom ég i fjöru ekki fyrir löngu og
undraðist stórum. Raunverulega
sandfjöru var þar ekki að finna
öllu frekar grjótfjöru. Sprek,
mosavaxin, lágu þar á fjörkamb-
inum, svo að ekki er sandfoki þar
fyrir að fara. Sandflutningur að
Dyrhólaey og i höfn þar er
áróðurstilbúningur óvinveittra
aðila. Og þótt svo, að sandur bær-
ist að einhverju magni inn i höfn-
ina við Dyrhólaey þarf það ekki
að vera neitt vandamál — jafnvel
hagkvæmt. Sjóþveginn sandur er
úrvals byggingarefni. Og mikil
þörf verður fyrir það við alla upp-
byggingu við Dyrhólaey. Veit
J.G.Ó. það ekki, að fyrirtæki i
Reykjavik lætur dæla sandi upp
úr Faxaflóa og skortir ekki
kaupendur að sandinum?
J.G.Ó. segir, að rannsóknir á
landi upp af ströndinni við
Hólsárós, hafi leitt i ljós, að þar sé
fimmtiu og eins feta (51) djúpur
sandur ofan á föstum botni. Það
var ekki svo litið, og hvaðan barst
þessi sandur, af sjó eða landi?
Eftir þvi sem J.G.Ó. ætlar kom
hann ekki af sjó, en þá hlaut hann
að hafa borizt af landi með ár-
framburði. Mér skilst, að sá
sandflutningur sé enn fyrir hendi,
og að Hekla geti og verið gjöful á
efni i þann flutning. Það efni er þó
kannski miður hæft til hagnýtra
nota en sandurinn við Dyrhólaey.
J.G.Ó. telur öll hagkvæm djásn
fyrir hendi við Hólsárós, þó ætti
hann að vita, að stein er þar ekki
að hafa i nálægð, og þykir þá
sumum sem nokkurs sé vant.
Engan þarf að undra, þótt
J.G.Ó. geti borið fyrir brjósti
öryggi Vestmannaeyinga (ég geri
það lika) vegna þviliks I framtið-
inni, sem i Eyjum hefur nú dunið
yfir, og enn kraumar þar i jörðu
af jarðeldi. Allir geta séð, að
mjótt er á munum á vegalengd
frá Vestmannaeyjum til Hólsár-
óss og Dyrhólaeyjar. Hins vegar,
ef annaö sjónamið J.G.Ó. er að
ræða en stytztu leiðina til megin-
landsins, þá er það út I hött.
Hólsárós er mjög óheppilega
vestarlega sem fiskihöfn og enn
frekar sem lifhöfn. Þess vegna
yrði höfn þar fyrir Vestmanna-
eyjar i raun ekki annað þýöingar-
meira en sporthöfn, og fer þá eftir
atvikum, hvaða stefna er tekin á
meginlandinu hvor hentar betur,
höfn við Dyrhólaey eða Hólsárós.
J.G.Ó. telur sér skylt sem Vest-
mannaeyingi, að sem bezt sé að
Vestmannaeyingum búið. 1 bók-
inni Vestur-Skaftfellingar eftir
prófessor Björn Magnússon er
Jóhann Gunnar ólafsson skráður
fæddur i Vik i Mýrdal 1901 og fer
þaðan 1906. Eftir allri venju heitir
hann þvi Skaftfellingur. Og þótt
hann trúlega muni eitthvað eftir
sér i Vik og viti, hvar hann fyrst
sá dagsins ljós, er engin von, að
hann meti það neins við Skaftfell-
inga, enda munu þeir ekki ætlast
til þess Ég verð þó að viður-
kenna, aö af þeim sökum og
persónutöfrum hans, tekur mig
sárara hversu fráleitar skoðanir
hans eru um höfn við Dyrhólaey.
Annað er þó sýnu verra, að það
sem hann i hafnarmálinu hyggst
vinna Vestmannaeyingum vel, er
vanhugsað og þjóðarhagsmunum
viðs fjarri.