Tíminn - 04.08.1973, Qupperneq 37

Laugardagur 4. ágúst 1973.
TÍMINN
37
AÐ Laugavegi 136 i
Reykjavik býr maður að
nafni Jón Sigurðsson.
Nokkuð er hann við ald-
ur, vantar aðeins tvö ár I
áttrætt, en þó myndu
ókunnugir ekki gizka á
svo háan aldur, ef þeir
ættu að geta, svo hressi-
legur og kvikur er Jón.
Þótt starfsævi Jóns — erfiðis-
verk á sjó og landi — sýnist ekki
likleg til þess að veita margar
tómstundir til lestrar, þá hefur
hann ekki látið það á sig fá, en
lesið það sem hugurinn girntist,
og jafnan átt bækur að vinum.
Þess vegna skai fyrsta spurning-
in, sem til hans er beint, verða
þessi:
— Hvar var það, sem þú komst
fyrst i kynni við þær fagurbók-
menntir, sem áttu eftir að verða
þér dyggur förunautur um langa
ævi?
— Það var i Þingvallasveit. Ég
átti þá heima i Hrauntúni, sem er
•bær ihrauninu suð-austan við Ár-
mannsfell. Sú jörð er nú innan
þjóðgarðsins og þar af leiðandi
komin i eyði.
Þarna voru keyptar og lesnar
flestar þær bækur, sem út komu,
og einhvers virði voru. Við lásum
höfuðskáldin Matthias, Einar
Benediktsson, Þorstein Erlings-
son, Guðmund Guðmundsson og
fleiri og fleiri. Þetta brenndi sig
svo inn i mig, að það var ekki nóg
með, að ég læsi ljóðin, heldur
lærði ég þau óviljandi og án þess
að vita af þvi sjálfur. Siðar á æv-
inni fannst mér ég oft þekkja
speki gömlu snillinganna i at-
burðum liðandi stundar.
,,Hvur á svona
stóran hlaða?”
— Ert þú borinn og barnfæddur
Jón Sigurðsson hjá einum bókaskápnum sinum. Bókin, sem hann heldur á, er ijóðasafn Einars Bene-
diktssonar. Á þeirri lesningu hefur hann miklar mætur.
vel ég hafði dugað i miklum
hörkuspretti, sem þá var nýaf-
staðinn hjá okkur. En ég var ekki
verr á mig kominn en svo, að ég
teygði úr mér, stóö upp og fór aft-
ur i káetu, þar sem ég át saltkjöt
og baunir með beztu lyst.
Þá var enn meira lesið
— En hvað tókstu þér fyrir
hendur, þegar sjómennskunni
sleppti?
— Það var nú fleira en eitt. Ég
hætti ekki á sjónum vegna þess að
ég væri búinn að fá fast starf i
landi, heldur af þvi að konan min
var heilsuveil, og þar af leiðandi
ófært að ég væri lengi að heiman i
einu. Ég vann svo hitt og annað,
fyrst eftir að ég kom i land, og
meðal annars var ég um skeið i
grjótnámi hjá Reykjavikurborg.
Svo var það, eiginlega af hreinni
tilviljun, áð ég lenti i vinnu til
Hampiðjunnar. Ég byrjaði að
vinna þar fyrsta dag nóvember-
mánaðar 1941, og hef unnið þar
siðan. Nú vinn ég að visu ekki
nema hálfan daginn, ég er orðinn
svo gamall.
— Fór ekki lestraráráttan vax-
andi, þegar þú varst kominn i
land?
— Jú. Ég hafði að visu alltaf
lesið talsvert mikið, og yfirleitt
nokkuð reglulega, en þó færðist
það mikið i aukana, eftir að i
landvar komið. Þá mátti heita, að
ég notaði hverja einustu fristund
til lestrar, og núna, eftir að ég er
orðinn svona gamall, er ég siles-
andi. Ég á talsvert af bókum, ekki
sizt ljóðabókum, og svo koma
blöðin. Þau les ég alltaf, og ef þér
er einhver ánægja i að heyra það,
þá hef ég alltaf verið mjög hrifinn
af Sunnudagsblaði Timans — les-
bókinni — Þar er margt efni, sem
bæði er fróðlegt og skemmtilegt
aflestrar.
Eigin yrkingar
— Nú munt þú sjálfur ekki vera
alveg saklaus af þvi að stunda
okkar þjóðariþrótt, visnagerðina.
Lestur er hans líf og yndi
i Þingvallasveit, eða varstu þar
aðeins um stundar sakir?
— Ég fæddist að Skeggjastöð-
um i Mosfellssveit, en ætt min var
i Þingvallasveitinni. Það var ti-
unda júni, 1895, sem ég sá fyrst
ljós þessa heims. Þegar jarð-
skjálftinn mikli kom sumarið
1896, var ég þrifinn upp úr vögg-
unni og mér kastað út um glugga.
En sveitafólk bjó ekki i háreistum
höllum i þann tið, svo að fallið
varð ekki hátt, enda meiddist ég
ekki neitt, en öskraði vist einhver
ósköp.
Þriggja ára að aldri fluttist ég
að Skógarkoti i Þingvallasveit
með foreldrum minum. Ég man
það enn, þegar við fórum niður i
Almannagjá. Ég sat i keltu móður
minnar, en hún reið i söðli. Þegar
við komum niður i gjána, leit ég
upp i hamravegginn og sagði:
„Hvur á svona stóran hlaða?”
Sjálfsagt hef ég haldið, að þetta
væri móhraukur eða skánarhlaði,
þvi að þá hef ég þekkt.
— Lærðir þú ekki snemma að
lesa og að draga til starfs?
— Ég var orðinn ágætlega læs,
þegar ég var sjö ára, enda var
lestrar- og skriftarnámið eina
menntunin, sem við hlutum i
æsku.
Frá Skógarkoti fluttumst við að
Heiöarbæ i sömu sveit. Þar bjó
faðir minn i sex ár, en missti þá
heilsuna. Þá fór ég aftur að
Hrauntúni og var þar i fjögur ár,
en fluttist svo aftur að Heiðarbæ
og var þar i önnur fjögur ár. Nú
var ég orðinn tvitugur að aldri, og
allan þann tima hafði Þingvalla-
sveit fóstrað mig, að undan skild-
um þrem fyrstu æviárunum, sem
ég var i Mosfellssveitinni.
— Hvert lagðir þú leið þina,
þegar þú hleyptir heimdragan-
um?
— Ég fór til Reykjavikur, en
hélt reyndar áfram þaðan og
suður i Garð þar er ég var til
sjós. Siðan fór ég til Austfjarða og
var eitt sumar á mótorbát, er
reri frá Eskifirði, en annað sumar
stundaði ég ásamt fleiri mönnum
útgerð frá Seley i Reyðarf jarðar-
flóanum. Það var ákaflega
skemmtilegur timi. Og þægilegt
er að vera þar á færafiskirii, þvi
að þar er svo mikill straumur, að
föllin bera mann til skiptis að
heiman og heim.
Á sjó
Arið 1916 fór ég á togara og lenti
þá i fyrsta verkfallinu, sem gert
var á Islandi. Ég vildi ekki verða
eftir af félögum minum, sem
gengu i land. Næstu sex árin eru
sá timi, sem við sjómenn höfum
kallað þrælaöldina. Það er ekki
fyrr en árið 1922, sem vökulögin
koma. Ég man enn, hverju ég
svaraði, þegar ég var um það
spurður, hvernig mér likaði við
þessi nýju lög. Ég sagði: „Þetta
er sannkallað heilsuhæli i saman-
burði við það, sem áður var, þótt
enn sé unnið I sextán tima á sólar-
hring.”
— Hvernig var fæðið?
— Það mátti heita gott — i
þeirri merkingu, að það var nóg
að vöxtunum, fyrst I stað aö
minnsta kosti. Seinna kom svo
kreppan fræga, og þá var farið að
spara matinn eins og allt annað.
Annars var það að langmestu
leyti undir kokkunum komið,
hvernig maturinn var til sjós á
þessum árum. Þeir voru vitan-
lega misjafnir eins og aðrir
menn. Sumir voru ágætir.
— Undir þú þér vel á sjónum?
— Landvinna hefur alltaf átt
miklu betur við mig en sjósókn.
Ekki svo að skilja: Á sjónum
eignaðist maður marga ágæta
félaga, og lenti i skemmtilegum
ævintýrum, en þegar á allt er lit-
ið, þá likaði mér það lif ekki nærri
eins vel og að vera i landi.
— Varstu kannski sjóveikur?
— Ekki neitt að ráði. Ég vissi þó
oft af henni, en lét mig hafa það
og lá aldrei niðri. En það merki-
lega var, að ég fann ekki mest til
sjóveikinnar þegar ég var að
byrja á sjónum, heldur varð ég
þvi viðkvæmari fyrir henni sem
æviárunum fjölgaði.
— Var stundum hægt að lesa á
sjónum?
— Já, þegar maður var lagstur
til svefns. Þá las ég alltaf, næst-
um hvað uppgefinn sem ég var,
og enn er það föst venja min að
lita i bók i rúmi minu á kvöldin.
Mér finnst ég meira að segja ekki
getað sofnað án þess, svo rikur er
þessi vani. Hitt er svo annað mál,
að sá lestur varð ekki alltaf lang-
ur, og oftast sofnaði maður með
bókina eöa blaðið ofan á sæng-
inni. Það var svosem ekki nein
hætta á þvi, að menn gengju
óþreyttir til hvilu, jafnvel ekki
eftir að vökulögin sælu höfðu tek-
ið gildi. Einu sinni tókst mér að
sofa vært i átján klukkustundir —
og er það liklega eina metið, sem
ég hef sett um mina daga. Þegar
ég kvartaði yfir þvi við vaktfor
manninn minn, að ég skyldi ekki
hafa verið vakinn á mina vakt,
svaraði hann þvi til, að hann hefði
ekki timt að vekja mig, ég hefði
sofið svo vært, en auk þess hefði
ég átt það skilið fyrir það, hversu
Hvenær byrjaðir þú á þeim
„óvana”?
— Þá var ég nú ekki hár I loft-
inu. Ég var innan við tiu ára ald-
ur.
-r Kanntu eftir þig visu frá
þeim árum?
— Nei, — ja, ég vil að minnsta
kosti ekki fara með hana.
— Hélztu þessu ekki áfram með
vaxandi þroska og aldri?
— 0, jú. Ég hef verið að fást við
þetta við ýmis tækifæri, allt
fram á þennan dag.
— Hefur þú ekki haldið þessu
saman?
— Jú, — annars brenndi ég dá-
litiö.
— Það var nú lakara. Hvers
vegna gerðir þú það?
— Það var þess eðlis. Of per-
sónulegt. Maður vill helzt ekki
skilja eftir slikan minnisvarða.
— Þú hefur fylgt þeirri islenzku
venju að láta skeytin fljúga?
— Já, mér hætti mikið til þess.
— Kanntu ekki eitthvað, sæmi-
lega meinlaust?
— Jú, jú. Ég skal lofa þér að
heyra eina. Það var einu sinni, að
einn ágætur maður i Kvæða-
mannafélaginu Iðunni vildi endi-
lega fá mig i þann félagsskap, en
ég neitaði á þeirri forsendu, að
þar væru lika flokkadrættir með
mönnum og reiptog um hlutina,
eins og viljað hefur við brenna i
flestum ef ekki öllum félögum á
landi hér. Ég sendi þeim samt
nokkrar visur, og er þessi ein:
Mig hefur stökur margar
dreymt,
minnst af þvi ég hirði.
Sumt er týnt og sumt er gleymt
og sumt er einskis virði.
— Tóku þeir ekki sendingunni
vel?
— Jú, þeir lýstu hinni mestu
ánægju með þetta, — þótt ég ekki
kæmi i félagið til þeirra. Annars
held ég að mér þyki einna vænst
um visukorn sem ég orti einu
sinni á striðsárunum. Ég var þá i
grjótnáminu hérna innfrá. Ég var
að flytja hjólbörur á milli húsa,
Framhald á 16. siöu.
Þaö veitir ekki af aö fá sér duglega I nefiö, þegar maöur er að tala viö
þá, þessa blaðasnápa.