Fréttablaðið - 12.08.2004, Blaðsíða 24

Í stríð
Síldardeilan við Norðmenn kann að
verða Halldóri Ásgrímssyni erfið. Málið
er á forræði utanríkisráðuneytisins og
sem utanríkisráðherra verður hann að
ákveða hvort íslensk stjórnvöld hunsi
vilja Norðmanna og haldi áfram veiðum
með möguleika á hörðum viðbrögðum
þeirra. Fari Halldór þá leið mun hann
eflaust finna talsvert
fyrir málinu. Um leið
er hann forsætisráð-
herra og sem slíkur sá
sem ætti síst að vera
að deila hart við aðrar
þjóðir. Sérstak-
lega ef málið
er ekki því
merkilegra.
Merkilegast af öllu
Komandi kosningar til stjórnar
Heimdallar virðast skipta meira máli en
þeir sem standa utan við gera sér grein
fyrir. Fyrir því finna þeir sem starfa á
fjölmiðlum. Þegar leitað er skýringa á
hvað sé svona merkilegt við kosning-
arnar er meðal annars bent á að þeir
sem verða formenn Heimdallar verði
síðan oftar en ekki formenn Sambands
ungra sjálfstæðismanna og þaðan liggi
leiðin jafnvel á þing. Þá er spurt og
hvað svo?
Frelsisinsmenn
Síðasta dæmi um formann SUS sem
síðan varð þingmaður er Sigurður Kári
Kristjánsson. Það kann að hljóma ein-
kennilega að leið Sigurð-
ar Kára sé öfundsverð.
Það vill nefnilega þannig
til að flestir flokks-
menn Sjálf-
s t æ ð i f s l o k k s i n s
finna til með Sig-
urði Kára og hans
ungu félögum sem
á fyrsta kjörtímabili
hafa þurft að styðja
flest það sem þeir
börðust gegn áður
en þeir urðu þingmenn.
Það er ekki víst að öllum
þyki starfsframi að fara
gegn eigin sannfæringu,
hvað eftir annað.
Þéttbýlisvæðing Íslands heldur
áfram. Í fyrra bjuggu 7% þjóðar-
innar í strjálbýli, og er þá átt við
samfélög, þar sem búa innan við
200 manns. Fyrir hundrað árum
var strjálbýlishlutfallið 77%.
Þetta er eðlileg þróun, nema
hvað. Fólk hópast saman: það kýs
helzt að búa innan um annað fólk.
Maður er manns gaman; Háva-
mál. Samt er þessi þéttbýlisþróun
skemmra á veg komin á Íslandi
en víðast hvar í löndunum í kring-
um okkur. Það má ráða m.a. af
því, að við landbúnað vinna
tvisvar sinnum fleiri á Íslandi en
í öðrum iðnríkjum yfirleitt, eða
4% af mannafla hér á móti 2%
þar. Þetta stafar af því, að stjórn-
völd hafa streitzt gegn fólks-
fækkun í landbúnaði, af því að
þau virðast hafa ruglað henni
saman við fólksfækkun í sveitum.
Langt fram eftir 19. öldinni
var það full vinna fyrir flesta að
hafa í sig og á, og ekki lítil fyrir-
höfn. Mestur hluti mannaflans
var því bundinn við landbúnað.
Þegar skilyrði sköpuðust til að
færa sig burt frá búskap, gripu
bændur - þeir höfðu alla þræði
þjóðlífsins í hendi sér - til þess
ráðs að binda vinnufólk með lög-
um við bújarðir þeirra. Þeir þótt-
ust með þessu vera að forða
blessuðu fólkinu frá óvissum
kjörum við sjósókn, en þeir voru í
rauninni að tryggja sjálfum sér
ódýrt - nei, ókeypis! - vinnuafl.
Þeim dugði skv. lögum að greiða
vinnuhjúum hálft kúgildi á ári.
Vinnuhjúum var meinað að gift-
ast og eignast börn eftir þeirri
kenningu, að landið gæti ekki
borið fleira fólk. Fjórðungur
mannaflans bjó við þessa kúgun
nær alla 19. öld. Gegn þessum
órétti þorði Jón Sigurðsson ekki
að rísa: hann skrifaði aldrei staf
um málið og var þó sískrifandi
um alla skapaða hluti. Trúlega
vildi hann ekki taka upp önnur
mál en þau, sem hann taldi sig
geta komið í höfn. Vistarbandið
var ekki numið úr lögum fyrr en
eftir hans dag, laust fyrir alda-
mótin 1900. Það eimdi samt eftir
af því langt fram eftir 20. öld-
inni.
Búverndarstefnan, sem var
tekin upp í kringum 1920 og
hefur haldizt við lýði æ síðan, er
beint framhald þess ofríkis, sem
bændur sýndu öðrum í krafti
vistarbandsins á 19. öld. Bú-
verndin leggur þungar byrðar á
þjóðina, fátækt fólk ekki sízt, og
þá um leið á bændur sjálfa. Skýr-
ingin á þessari ófremd landbún-
aðarins er einföld. Með auknum
markaðsbúskap hefur efnahags-
líf landsins tekið stakkaskiptum
síðan 1960, en frívæðing hag-
kerfisins hefur að mestu farið
fram hjá landbúnaði: honum var
hlíft. Hann er ennþá rekinn eftir
hálfsovézkum uppskriftum, sem
bera dauðann í sér. Óhagkvæmn-
ina má t.d. ráða af bústærðinni:
aðeins 170 býli af tæplega 2400
hafa yfir þúsund fjár, sem þætti
sómasamleg bústærð í öðrum
löndum. Önnur býli eru minni,
sum svo lítil (þriðjungur með
innan við 200 fjár), að það er af
og frá, að undir þeim geti verið
skynsamlegur rekstrargrund-
völlur. Nú hefur smábýlum að
vísu fækkað verulega síðan 1991
og stórbýlum hefur fjölgað, en
eigi að síður eru hagkvæm stór-
býli ennþá sjaldgæf undantekn-
ing - og eru þau þó engir risar á
erlendan mælikvarða, langt frá
því.
Við þessari óhagkvæmni hef-
ur ekki mátt hrófla áratugum
saman, því að þá sögðu menn, að
landbúnaður myndi leggjast af.
Hvaða landbúnaður? Sauðfjár-
ræktin þarf að dragast saman og
hefur gert það af þeirri einföldu
ástæðu, að neyzla kindakjöts
hefur minnkað um helming s.l. 20
ár. Fólk vill heldur neyta svína-
kjöts og fuglakjöts: æ fleira fólki
finnst það vera betri matur, og þá
þurfa bændur að breyta fram-
leiðslu sinni til samræmis við
breyttan smekk eins og aðrir.
Söðlasmiðir hættu að gera söðla
og smíðuðu heldur hnakka, þegar
konur byrjuðu að ganga og ríða
út í buxum. En þótt samsetning
búvöruframleiðslunnar breytist,
þá þarf heildarframleiðslan ekki
að breytast, því að fæðuþörf
fólksins stendur í stað af líf-
fræðilegum ástæðum. Landbún-
aður snýst ekki eingöngu um
matarframleiðslu, heldur einnig
t.d. um hrossarækt til útflutn-
ings, ferðaþjónustu og margt
fleira: þessi þróun er hafin, en
fjáraustur almannavaldsins í
sauðfjárrækt og víðar stendur í
vegi fyrir eðlilegum hraða.
Blómleg byggð í sveitum út-
heimtir ekki endilega sama land-
búnað og áður, heldur samrýmist
hún ágætlega annarri atvinnu af
ýmsu tagi - atvinnu, sem miðar
að því að fullnægja eftirspurn á
markaði.
Ýmsir forustumenn Fram-
sóknarflokksins virðast nú gera
sér ljósa grein fyrir málinu, að
varaformanni flokksins og land-
búnaðarráðherra þó undan skild-
um. Í þessu ljósi er e.t.v. rétt að
skoða aðsteðjandi sinnaskipti
flokksins í Evrópumálinu, enda
myndi innganga Íslands í Evrópu-
sambandið liðka talsvert til í
landbúnaði og veita landsfólkinu
kost á fjölbreyttari, betri og
ódýrari mat, og víni. Eftir situr
þá Sjálfstæðisflokkurinn, blý-
fastur í forneskjunni. Hann er á
móti frjálslegri landbúnaðar-
stefnu, móti Evrópusambandinu,
móti frjálsum fjölmiðlum, móti
stjórnarskránni, móti Siðanefnd
Háskólans: hvað skyldi koma
næst? ■
Þ að er nokkuð ljóst að Kjell Magne Bondevik, forsætis-ráðherra Noregs, mun eiga við ramman reip að dragaað fá kollega sína á Norðurlöndunum í lið með sér í bar-
áttunni við ESB gegn lækkandi áfengissköttum. Forsætisráð-
herrarnir tóku að vísu kurteisislega undir hugmyndir
Bondevik á nýafstöðnum samráðsfundi við Eyjafjörð, en ekki
þarf að reikna með að þar hafi hugur fylgt sérstaklega máli.
Meira að segja Halldór Ásgrímsson, starfandi forsætisráð-
herra, lét hafa eftir sér hér í Fréttablaðinu að fundinum lokn-
um að Íslendingar muni að öllum líkindum fylgja í fótspor
Dana og Svía og lækka áfengisgjöld í náinni framtíð.
Þetta er skynsamleg afstaða hjá Halldóri og það er ánægju-
legt að sjá að hann er ólíkt frjálsyndari en Bondevik þótt póli-
tískt bakland þeirra sé um margt mjög líkt. Flokkur
Bondeviks, Kristilegi þjóðarflokkurinn, er lítill og frekar
íhaldssamur flokkur sem staðsetur sig fyrir miðju norskra
stjórnmála og leggur áherslu á velferðarmál og fjölskyldu-
gildi. Aðalstuðningsmenn flokksins koma úr hinum dreifðu
byggðum; útvegsmenn og bændur. Í raun og veru er ekki
óeðlilegt að Bondevik sé fulltrúi fortíðar og gamalla viðhorfa.
En ósk hans um sameiginlega varðstöðu Norðurlanda um há
áfengisgjöld er hins vegar ekki annað en ákveðin afneitun á
samtíma sínum.
Rök fyrir háum áfengisgjöldum er ákveðin draumsýn um
að með þeim sé hægt að draga úr neyslu. Íslendingar og Norð-
menn eru nú þegar í hópi þeirra þjóða sem leggja hæst gjöld
á áfengi en það er á hinn bóginn erfitt að átta sig á hversu
mikil áfengisneysla er í þessum löndum þar sem óvíða er
meira drukkið af heimabruggi og smygli. Þannig er til
umfangsmikill svartur áfengismarkaður hér á landi, sem er
þó ekki meira neðanjarðar en svo að í Reykjavík eru reknar
fimm sérverslanir sem höndla með varning til áfengisgerðar.
Há áfengisgöld eru hluti af heilbrigðisstefnu Íslands þar
sem baráttan gegn misnotkun áfengis og annarra vímuefna er
ofarlega á baugi. Stigvaxandi vandi í þessum efnum virðist þó
benda til þess að eitthvað sé athugavert við hvernig tekið er
á málum. Í því sambandi er það umhugsunarefni að sögulega
séð er mjög skammt liðið frá því að stjórnvöld um allan heim
hófu að berjast gegn neyslu vímuefna með skattlagningu,
boðum og bönnum. Það setur hlutina óneitanlega í nýtt sam-
hengi að velta því fyrir sér að ef til vill er það alls ekki rétta
aðferðin?
12. ágúst 2004 FIMMTUDAGUR
NOKKUR ORÐ
JÓN KALDAL
Hugmyndir um sameiginlega varðstöðu Norðurlanda
um há áfengisgjöld er afneitun á samtíma okkar.
Áfengi
og eiturlyf
Búverndarblús
ORÐRÉTT
Hefði Laxnes orðað þetta betur?
Safn af þessu tagi gerir hvort
tveggja í senn; það gefur auka
vídd í skilning og viðhorf á við-
komandi skáldi þeirra manna
sem þegar eru nákomnir verkun-
um - þá bætir þetta við við nýrri
vídd sem gefur mörgum mjög
mikið - og þá líka ekki síður
þeim sem ekki hafa verið heima-
gangar í verkum Laxness.
Þórarinn Eldjárn opnar Safn Hall-
dórs Laxness að Gljúfrasteini með
yfirlýsingu á tæru íslensku máli.
Morgunblaðið 11. ágúst.
Yfirlýsing
Ég er stoltur af því að vera
starfsmaður Landsvirkjunar.
Björn Jónsson Tjarnarflöt 3, Garða-
bæ.
Morgunblaðið 11. ágúst.
Hvað er hún eiginlega gömul?
Vinkona Víkverja er að skríða
inn á breytingaskeiðið.
Víkverji Morgunblaðsins
Morgunblaðið 11. ágúst.
Ekkert má í útlöndum
Samkvæmt tryggingarfélögunum
má Íslendingur á ferðalagi ekki
smakka áfengi og fær engar
bætur ef hann deyr vegna mat-
areitrunar.
Mikael Torfason ritstjóri.
DV 11. ágúst.
Það vilja margir vita
Hvað hræðir Morgunblaðið?
Albert Jensen spyr en fær engin
svör.
Morgunblaðið 11. ágúst
FRÁ DEGI TIL DAGS
Há áfengisgöld eru hluti af heilbrigðisstefnu
Íslands þar sem baráttan gegn misnotkun áfengis
og annarra vímuefna er ofarlega á baugi. Stigvaxandi
vandi í þessum efnum virðist þó benda til þess að eitt-
hvað sé athugavert við hvernig tekið er á málum.
,,
Frábær tvenna frá OSRAM
Tjaldlukt með
fjarstýringu
Sparpera með
birtuskynjara
BYKO, ELKO, Fjarðarkaup, Rekstrarvörur,
OSRAM perubúðir: Byggt & Búið, Árvirkinn Selfossi,
Geisli Vestmannaeyjum, Lónið Höfn, S.G Egilsstöðum,
Ljósgjafinn Akureyri, Straumur Ísafirði, Glitnir Borgarnesi,
Rafbúð R.Ó Keflavík, Rafbúðin Hafnarfirði,
Jóhann Ólafsson & Co
sme@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
LANDBÚNAÐARMÁL
ÞORVALDUR
GYLFASON
Stjórnvöld hafa
streitzt gegn fólks-
fækkun í landbúnaði, af því
að þau virðast hafa ruglað
henni saman við fólksfækk-
un í sveitum.
,,
24-41 (24-25) Leiðari 11.8.2004 19:41 Page 2