Tíminn - 21.10.1973, Síða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 21. október 1973.
Sunnudagur 21. október 1973.
TÍMINN
21
Þaö er oft talað um skógrækt á
landi hér og sýnist þar sitt hverj-
um eins og oft vill verða. Okkur,
Islendingum er víst annað betur
gefið en að vera alveg sammála
um hlutina.
Sá, sem hér pikkar á ritvél,
hefuraldreiætlaðaðblanda sér á
peinn-hátt inn i þær deilur. Og þvi
er það, að þegar formaður Skóg-
ræktarfélags íslands, Jónas Jóns-
son, er hingað til min kominn,
áetla ég að byrja áósköp hlutlausri
spurningu, sem þó er jafnframt
persónuleg:
Ólst upp við skógarnytj-
ar
— Hvernig stóð á þvi, að þú
fékkst þennan áhuga á skógrækt,
Jónas?
— Þvi er auðvelt að svara. Til
þess lágu tvær ástæður, sem ég
vil tilgreina. Skógræktaráhugann
fékk ég mjög snemma á ævinni,
og ég hef þekkt skógrækt næstum
frá þvi að ég fyrst man eftir mér.
Ég ólst upp við skóg og skógar-
nytjar. 1 landi Yztafells, þar sem
ég fæddist og ólst upp, er góður
birkiskógur, sem Fellsskógur
nefnist. Þessi skógur var höggv-
inn á hverjum vetri til mismun-
andi nytja, eldiviðar, girðingar-
staura og einnig til raftviðar, áð-
ur fyrr. Meira að segja lika
stundum til smiðaviðar. A upp-
vaxtarárum minum var það gild-
ur þáttur i lifinu heima að „fara i
skóg” á veturna, höggva og koma
skógviði heim. Við þetta ólst ég
sem sagt upp. Sumir sögðu, að við
gerðum ekki annað en aö höggva
skóginn og að við það myndi hann
hverfa. Þetta reyndist þó ekki
svo, þvi að skógarhögginu var
þannig hagað, að það bætti skóg-
inn, en spillti honum ekki. Seinna
fengum við svo áhuga á þvi að
rækta skóg heima við bæinn og
unnum að þvi.
Hin ástæðan fyrir þvi, að ég hef
áhuga á skógrækt, — og að sá
áhugi fer vaxandi — er sú, að ég
lærði um ræktun. Nám mitt var
jarðræktarfræði. Ég lit þvi svo á,
að öll ræktun sé sama eðlis. Það
getur vitanlega farið eftir atvik-
um, hvað við ræktum á hverjum
stað og hverjum tima, en mér
finnst, að þeir, sem á annað borð
unna ræktun og skynja lögmál
hennar og þýðingu fyrir velferð
mannsins og landsins — ættu
ekki að deila um það, hvort
ein tegund ræktunar sé i eðli
sinu annarri betri. Það eru,
að minnsta kosti á yfirborð-
inu, deildar meiningar um það,
hvort við eigum að leggja meiri
áherzlu á þessa tegund ræktunar
en aðra. Sumir telja grasræktina
eina þess verðuga, að við hana sé
fengizt, en aðrir halda skógrækt-
inni fram. Þetta finnst mér ekki
vera rétt.
— Þú átt við, að þetta eigi að
haldast i hendur?
— Já, eftir þvi sem aðstæður
Jónas Jónsson, formaður Skóg-
ræktarfclags islands.
okkar leyfa. Auðvitað vita það
allir, að við lifum hér á landi að
miklu meira leyti á grasrækt
heldur en skógrækt, þótt hún að
visu hafi gefið okkur dálitið i aðra
hönd.
Skógrækt hefur sérstöðu
umfram aðra ræktun, sem kemur
meðal annars fram i þvi, að
skógurinn hefur mikil og varna-
leg áhrif á umhverfið. Og þessi
áhrif eru þess eðlis, að þau fara
vaxandi eftir þvi sem skógurinn
eflist og vex. Hins vegar er skóg-
urinn lengi að vaxa. Hann má þvi
heita nokkurs konar framtiðar-
fjárfesting. Og við eigum ekki að
tala um annað hvort skógrækt cða
grasrækt, af þvi að við hljótum að
vinna að skógræktinni samhliða
grasræktinni, eða landgræðsl-
unni, eins og við köllum það nú.
Skógrækt og veðurfar
— Er hægt að rækta skóg alls
staðar á tslandi?
— Það getur verið, að alls
staðar væri hægt að rækta ein-
hver tré og einhvers konar skóg,
en það þýðir ekki að ætla að rækta
það, sem við köllum nytjaskóg
hvar sem er á landinu, og skilyrði
til skógræktar eru ákaflega
mismunandi. En við verðum að
gá að þvi, að á stöðum, þar sem
harðviðri eru tið og vindar
gnauða, þar eru menn fegnir
jafnvel hinu veðurbarðasta
kjarri, sem upp getur vaxið. Og
sannleikurinn er sá, að við eigum
ákaflega harðgert birki, sem
gæti sjálfsagt vaxið á þessum
veðurhörðu stöðum, en að sjálf-
sögðu yrði það ekki nytjaskógur i
venjulegri merkingu.
Nú er svo komið, að við vitum
allmikið um skógræktarskilyrðin
á landinu. Þessa vitneskju höfum
við fengið með reynslunni og svo i
gegnum veðurfarsskýrslur. Það
hefur talsvert verið að þvi unnið
að bera þetta saman, enda er það
mikil nauðsyn, þvi að skógrækt er
mikið langtima verk, og seinlegt
getur orðið að biða eftir árangri.
Það er þvi mjög mikilvægt að
geta borið saman annars vegar
þann árangur, sem náðst hefur á
mörgum árum og svo hins vegar
þær upplýsingar, sem veðurfars-
skýrslur veita okkur.
— Hvað er hægt að telja
reynslutima af skógrækt orðinn
langan hér á landi?
— Eins og komið hefur fram i
blöðum, þá verða á næsta ári liðin
sjötiu og fimm ár, siðan fyrst
var plantað barrtrjám á Islandi.
Hins vegar var það ekki fyrr en
árið 1938, sem farið var að planta
hér barrtrjám i verulegum mæli.
Það var þegar plantað var i Gutt-
ormslundinn á Hallormsstað. Við
getum þvi annars vegar litið á
þessa sjötiu og fimm ára reynslu
á tiltölulega fáum stöðum og
fremur litlum svæðum, og svo
hins vegar á reynsluna frá Gutt-
ormslundinum á Hallormsstað.
Að öllu þessu athuguðu viljum
við ekki fullyrða meira en það, að
á beztu stöðunum á landinu —
eins og til dæmis á Hallormsstað
— sé það hyggilegt fyrirtæki að
leggja út i skógrækt. A þessum
þrjátiu og fimm árum er meðal-
hæð trjánna i Guttormslundi orð-
in rúmir ellefu metrar, nánar til
tekið 11.2 en hæstu trén eru meira
en þrettán metrar. Sverleikinn er
um sautján sentimetrar. Vöxtur-
inn hefur verið mældur, og það
sýnir sig, að þar hafa að 'meðal-
tali vaxið á milli sexogsjörúm-
metrar á ári, en slikur vöxtur
trjáviðar er mjög góður og
fyllilega sambærilegur við það,
sem gott er talið erlendis.
— En hvað um aðra staði en
Hallormsstað?
— Um þá er það að segja, að
þar er reynslan ekki orðin eins
löng, og þess vegna er minna
hægt um þá að fullyrða, en af
veðurfarsskýrslum má ráða, að
þar sem skýlt er á Norðurlandi,
eins og til dæmis frammi i Eyja-
firöi og i dölum Suður-Þingeyjar-
sýslu, i Skagafirði og einnig i
skjólhliöum dala á Vesturlandi og
Suðurlandi — bendir flest til
þess, að á öllum þessum svæðum
geti nytjaskógar vaxið allt að þvi
eins vel og á Hallormsstað. Þó er
fett að fullyrða ekki of mikið, fyrr
en reynslan er fengin.
Allt lifkerfi svæðisins
breytist
— Já, veðurfarið ákvarðar,
hvort skógur geti þrifizt eða ekki,
en breytir ekki lika skógurinn
veðurfarinu?
— Jú, það gerir hann svo
sannarlega. Allir þekkja skjólið,
sem skógurinn veitir, en ekki er
vist,að menn hafi gert sér grein
Lengi hefur sauðkindin verið talin óvinur skógarins, — en höfum viö ekki alltaf haft hana fyrir rangri
sök? Það skyidi þó aldrei vera, að hún ætti eftir að reynast vinur skógarsvæðanna, ef viö sjálf kunnum
með að fara? Það er að minnsta kosti ekki hægt að áfellast hungraðar kindur fyrir það aö bita brum,
þegar þær urðu að sjá um sig sjálfan, af því aö forfeður okkar höfðu vanrækt aðafla heyja.
„Hjarðir á beit með lagði siðum...” sagði Jónas Hallgrímsson. Hér er að vísu ekki hjörðin sjálf á beit, heldur feður hennar, bekrarnir.
Skógrækt og kvikf jórrækt
fara prýðilega saman
r
— Rætt við Jónas Jónsson, formann Skógræktarfélags Islands
fyrir hinu, hversu geysiviðtæk
þessi áhrif eru. Þegar við komum
að Hallormsstað, og finnst sem
við séum komin til annarra og
hlýrri landa, þá leiðum við ekki
alltaf að þvi hugann, hvernig
Hallormsstaður myndi vera án
skógarins. Og þetta er ekki aðeins
veðurfarið. Þar sem skógur er,
kemur lika ný flóra og ný fána i
skógarbotninn. Allt lifkerfi á
svæöinu breytist verulega við
tilkomu skógarins. Jarðvegurinn
batnar og lifið i honum margfald-
ast. Siðan fer þetta vaxandi, eftir
þvi sem lengri timi liður.
1 framhaldi af þessu má hugsa
sér, hvað við breytum landinu
mikið, ef við gætum komið upp
skógarveðri og skógarvistsvæði.
Við vitum, að lönd hafa eyðzt að
skógum og vitanlega breytzt við
það. Tökum til dæmis vestur-
strönd Noregs. Þar var skóglaust
land, en fyrir seinustu aldamót
var farið að rækta þar skóg, en
þar er ekki hægt að koma upp
nytjaskógi með einni kynslóð.
Fyrst varð að planta frumherjum
barrtrjáa, furunni. Hún varð
nokkuð vindbarin, en hún var
nógu harðgerð til þess að lifa i
þeim jarðvegi, sem þarna var.
Siðan hefur greni verið plantað i
hennar skjóli, og með þvi móti
hefur verið komið upp skógum,
sem eru i rauninni öllu betri en
skógar austanfjalls i Noregi.
Þetta sýnir, hversu mikið landið
breytist við skóginn. Þetta sannar
okkurllka, að við verðum að sýna
þolimæði, þótt við náum ekki
nytjaskógum i fyrstu lotu. Við er-
um að breyta landinu, og til þess
getum við notað birkið, og reynd-
ar lika viða lerki, sem er frábær-
lega góð planta til þess að vaxa i
erfiðum jarðvegi og þolir lika að
vera á skjóllausu landi.
Þegar ég var áðan að tala um
þau svæði á íslandi þar sem auð-
veldast væri að rækta skóg, átti
ég i rauninni við þá staði, þar sem
vafalitið er hægt að rækta skóg
með einni kynslóð. Eftir eru svo
aðrirstaðir, þar sem þurfa myndi
tvær kynslóðir skógar, áð-
ur en verulegur árangur verður
sýnilegur. Sem sagt: Ég held, að
hægt væri að færa skógræktina
mikið útfrá beztu svæðunum með
þvi að láta harðgerðar tegundir
ryðja brautina.
Það er ekki nein furða, þótt veðurlag og gróðurfar breytist, þar sem slikur skógur vex og veitir skjól.
Skógar og búfé
— Þú gazt þess áðan, að allt lif-
kerfi lands breyttist og batnaði
við tilkomu skógar. Nú er þess
ekki að dyljast, að viða er skógar-
botn nánast eins og moldarflag
eða forarsvað.
Er ekki hægt að ráða bót á þvi?
— Þessu vil ég svara á eftirfar-
andi hátt: Það er langt frá þvi, að
ég liti þannig á, að við eigum ann-
að hvort að leggja stund á skóg-
rækt eða búfjárrækt. Þessir tveir
þættir eiga nefnilega alls ekki að
útiloka hvor annan. 1 fyrsta lagi
höfum við mikið landrými hér,
sem betur fer, og i öðru lagi get-
um við vel látið þessa tvo þætti
landbúnaðaar fara saman, eins
og lika er reyndin i mörgum
löndum. En svo að ég komi alveg
beint að þessari ádrepu þinni áð-
an, þá er það alveg rétt, að
skógarbotn I barrskógum er oft
mjög gróðurlitill. Þessu er öðru
visi farið með laufskógana. Þar
er skógarbotninn venjulega
gróskumikill. Áður en laufin
þroskast, nær birtan niður i
skógarbotninn, svo að þar vex
hinn fjölskrúðugasti gróður. Það
hefur verið sýnt fram á það meðal
annars i sambandi við beitar-
rannsóknir Ingva Þorsteinssonar,
að hvergi er betri og meiri beit,
heldur en i skógarbotni góðra
laufskóga.
Það hefur oft verið um það tal-
að, að við ættum að koma hér upp
svokölluðum beitiskógum. Þetta
er öldungis rétt, og þetta höfum
við lika viða. Það erhægt að nytja
saman laufskógasvæðin, .bæði til
beitar og skógræktar. Að vissu
marki er meira að segja hægt að
gera þetta með barrskógana llka,
þótt það verði að visu aldrei gert i
eins stórum stil.
— Þú átt við, að það sé ekki
nein fjarstæða að beita búfé i
skóg, sé það gert á skynsamlegan
hátt?
— Nei, það er svo sannarlega
ekki nein fjarstæða. öðru nær.
Það er meira að segja hægt að
auka mjög verulega kvikfjárrækt
hverrar sveitar með aukinni
skógrækt — blátt áfram vegna
þess, að með þvi móti fáum við
meira og betra beitiland. Ég skal
fúslega játa, að ég er mikill fylgj-
andi þess, að birkiskógarnir séu
friðaðir, en með þvi á ég ekki við,
að þeir standi nytjalausir. Við
getum beitt i þá að vissu marki á
vissum tima, svo framarlega
sem þeir eru rétt hirtir. Ég vil
hugsa mér sveitirnar með
skógarbeltum og góðum
beitilöndum sem þrifast i skjóli
skóganna — beitilöndum, sem
væru bæði gróskumeiri og kjarn-
betri en þau.sem við nú bjóðum
búpeningi okkar.
Starfsemi skógræktar-
félaganna
— Snúum okkur þá sem
snöggvast frá búskapnum og að
félagsmálunum: Hversu gamalt
er það virðulega félag, sem þú
veitir forstöðu?
— Skógræktarfélag Islands var
stofnað á Þingvöllum á
alþingishátiðinni árið 1930 og er
þvi fjörtiu og þriggja ára. Fyrr á
þvi sama ári var þó stofnað annað
félag á Akureyri, sem lika hét
Skógræktarfélag tslands. For-
göngumaður þess var Jón Rögn-
valdsson frá Fifilgerði. Seinna
breytti það svo nafni sinu i Skóg-
ræktarfélag Akureyrar og Skóg-
ræktarfélag Eyfirðinga.
t fyrstu náði Skógræktarfélag
tslands yfir allt landið með
beinni aðild, en þvi var ekki skipt
I deildir. Seinna var það gert að
sambandi héraðs-skógræktar-
félaga, en þau eru nú um það bil
þrjátiu á landinu öllu. t raun og
veru má segja — I sem fæstum
orðum, að Skógræktarfélag Is-
lands sé heildarsamtök alls
áhugafólks um skógrækt, hvar
sem er á landinu. Raunin hefur
lika orðið sú, að félagið spannar
yfir allar stéttir. t þvi eru sauð-
fjárbændur ágætir, skrifstofu-
menn i bæjum og þorpum, og
þannig mætti lengi telja. Við
þurfum ekki annað en að sjá bæi
eins og Akureyri, Hafnarfjörð og
sjálfa Reykjavik, til þess að
sannfærast um, að á þessum stöð-
um býr margur góður skóg-
ræktarmaðurinn. Ég er ósköp
hræddur um, að útlit þessara
staöa væri nokkuð annað en það
er núna, ef ekki væri trjáræktin. t
þessu speglast þörf bæjarbúast til
þess að vinna með náttúrunni.
Það þarf hver maður að rækta
sinn reit og kynnast hamingjunni,
sem fylgir þvi að fegra umhverfi
sitt.
Það sem skógræktarfélögin
vinna að, er allt frá þvi, sem við
getum kallað trjárækt einstakl-
inga og upp i skógrækt i hinum
stærri girðingum. Ég held, að ég
megi segja, að það séu eitthvað
um sjö hundruð girðingar á öllu
landinu, sem eru á vegum skóg-
ræktarfélaganna. Sumar þessara
giröinga eru stórar, enda á veg-
um öflugra félaga, sem planta
þúsundum eöa jafnvel tugum
þúsunda plantna á ári. Þar vinnur
félagsskapur áhugafólksins við
hliðina á rikisstofnuninni
Skógrækt rikisins.
Skapandi eða eyðandi
framleiðsla
— Hvert telur bú vera megin-
gildi skógræktar? Timburfram-
leiðslu i framtiðinni, eða hvað?
— t raun og veru er ekki hægt
að taka þar eitt fram fyrir nnað.
Við erum alltaf að tala um gildi —
bæði peningagildi og annað — en
við verðum þess jafnframt
áþreifanlega vör, að gildismat
okkar er alltaf að breytast. Við
erum alltaf að berjast við alls
konar framleiðslu til þess að
skapa okkur hin svokölluðu lifs-
gæði. En framleiðsla er i eðli sinu
tvenns konar. I fyrsta lagi er það
skapandi framleiðsla. Hún verður
aðeins framkvæmd i samvinnu
við náttúruna. t öðru lagi er svo
hin eyðandi framleiðsla. Það er
ræktunin ein, sem er skapandi
framleiðsla. öll önnur fram-
leiðsla er á einhvern hátt eyðandi.
Hún felst i þvi að eyða og ganga á
þau verðmæti, sem jörð okkar
býr yfir.
Hinar taumlausu hagvaxtar-
kröfur krefjast æ meiri og hrað-
ari eyðslu. Við höfum ekki einu
sinni tima til þess að setjast niður
og reyna að hugsa dálitið rökrétt,
hvað þá að við megum verða að
þvi að byggja upp i staðinn fyrir
það, sem við sóum. Auðvitað vilj-
um við öll berjast fyrir bættri Ifð-
an og aukin'ni velferð, bæði þeirra
sem nú lifa, og eins hinna, sem á
eftir okkur koma. Viðhljótum þvi
að vilja skila landinu okkar betra
til barna okkar, heldur en það
var, þegar við tókum við þvi. Það
er meira en litið ósæmilegt, ef við
kaupum velferð sjálfra okkar þvi
verði að rýra lifsbjargarmögu-
leika afkomenda okkar. En ef við
viljum komast hjá sliku, verðum
við að vera dálitið framsýn, og
lika að sýna nokkra sjálfsafneit-
un. Við blátt áfram getum ekki
haldið áfram að eyða gæðum
jarðarinnar eins og við gerum
núna. Við getum ekki lengur
komizt hjá þvi að efla alhliða
landbætur og ræktun lands. Það
er sú fjárfesting, sem við verðum
að skila afkomendum okkar.
Engin verðtrygging eða gengis-
trygging er öruggari.
Með orðinu landgræðsla eigum
við við margt. Við eigum við
stöðvun uppblásturs og jarðvegs-
eyðingar, við eigum við gróður-
vernd, sem er stöðvun á ofnýtingu
lands, við viljum uppgræðslu
örfoka og eyddra landsvæða, við
viljum lika skógvernd við viljum
vernda það birki, sem viða er enn
til, þótt viða hraki óðfluga, þvi
miður, við viljum græðslu nýrra
birkiskóga og barrskóga. Þetta
viljum við fá, bæði til skjóls og
fegurðarauka, svo að landið verði
eftirsóttara til ferða og dvalar,
svo að við getum sparað okkur
það að hópast til annarra landa til
þess að liggja þar i sólskini og
skjóli. Og siðast en ekki sizt vilj-
um við ræktun til beinna nytja.
Við viljum rætkun nytjaskóga til
margs konar framleiðslu. Sumt
af þvi kemur fljótt i gagnið, eins
og til dæmis jólatré og girðingar-
staurar, sen siðar kemur timbur-
framleiðsla I stærra mæli. Við
eigum að verja skipulega ákveðn-
um hluta af þvi, sem við getum
sparað við okkur til þess að
planta skógi sem viðast um land-
ið.
— VS.
Hluti af Vaglaskógi. Fyrr á öldum kvörtuðu bændur I Fnjóskadal um engjaleysi, af þvi að skógurinn
væri alls staðar fyrir. (Þetta má meðal annars lesa í Jarðabók Arna Magnússonar og Páls Vidalin). Nú
er öldin önnur, og sjálfsagt myndu nú margir vilja hafa meiri skóg í dalnum þeim.