Tíminn - 18.12.1973, Síða 10

10
TÍMINN
Jólablað 1973.
JÓLIN Á
VATNLEYSU
Þorsteinn Sigurösson og kona hans, Agústa Jónsdóttir, i stofunni á Vatnsleysu, sem er full af blómum, því húsbóndinn varö áttræöur um
daginn.f byrjun jólaföstunnar. Þaö komu áttatiu manns iafmæliöhans Þorsteins, og svo var haldiö samsæti i Aratungu.
Tólgarkerti steypt
heima á jólaföstu
Við börnin hlökkuðum mikið til
jólanna. Ég held að eftirvænting-
in hafi mikið verið bundin við
kertin. A jólaföstunni byrjaði
móðir min að steypa tólgarkerti i
móti, sem faðir hennar hafði
smiðað og gefið henni. Þá fór
eftirvæntingin að segja til sin hjá
börnum.
A aðfangadag komu faðir minn
og vinnumennirnir snemma inn
frá verkum sinum, en jólin voru
talin byrja klukkan sex um kvöld-
ið. Þó var ýmislegt eftir að gera.
Það varð að mjólka kýrnar og
skilja mjólkina. Á meðan klæddi
mamma okkur i jólafötin, og á
áttunda timanum var kvöld-
verðurinn, jólamaturinn. Þetta
þætti ekki merkilegur matur nú.
Það var venjulega kjötsúpa, en
hangikjöt var ekki skammtað á
Súðurlandi fyrr en á jóladag. A
Norðurlandi mun það hins vegar
hafa verið siður að skammta
hangikjöt á aðfangadag.
Þegar búið var að borða, var
jólakertunum útbýtt. Jólagjafir
þekktust ekki þá, en allir fengu þó
einhverja nýja flik til að fara i um
jólin.
Aðfangadagskvöldið leið i mild-
um unaði, og við horfðum á ljósin.
Það var lesið, og það voru sungnir
sálmar, en ekki mátti spila á spil.
Rætt við
Þorstein
á Vatnsleysu
um jólahald
í Biskups
tungum um
aldamótin,
og sitthvað
fleira
Það var enn dimmt,
þegar við ókum niður
Kamba, og þar var mik-
ið frost. Landið var hvitt
af snjó, veðrið var stillt,
og yfir þvi var mikil
helgi, þvi það var komin
jólafasta.
Við ókum i myrkrinu
og frostþerrinum austur
Biskupstungur, og það
byrjaði að bjarma af
degi. Við komum úr
vestri, morgunroðinn úr
austri, og við munum að
öllum likindum hitta
daginn hjá Vatnsleysu.
Þorsteinn á
Vatnsleysu áttræður
Á Vatnsleysu býr Þorsteinn
Sigurðsson og húsið er fullt af
blómum, þvihann varð áttræður i
fyrradag og konan er rúmlega
sjötug.Guð gaf þeim niu börn, en
eitt tók hann aftur, og nú voru að
koma jól.
Ef ég verð áttræður, vil ég
verða það svona, hugsaði ég með
mér. Teinréttur, mildur höfðingi
með brosandi augu, aka um i
stórum, ameriskum bil og reykja
stóra vindla og syngja með þeim
Biskupstungnamönnum undir
réttarvegg hvert haust.
Við vorum komnir til að tala
um jólin
Fúlt brúðkaup
i Skálholti
— Ég fæddist á Vatnsleysu,
sagði Þorsteinn, 1. desember
1893, en foreldrar minir fluttust
hingað vorið 1891.
Faðir minn hét Sigurður Er-
lendsson og móðir min Sigriður
Þorsteinsdóttir, Þorsteinssonar
Jörundssonar Illugasonar Jóns-
sonar, er var staðarsmiður i Skál-
holti.
Illugi smiður bjó á Drumbodds-
stöðum og hélt bæði framhjá kon-
unni og búskapnum, þvi það var
fjölmenni á Skálholtsstað og mik-
iðaf ungum og fallegum stúlkum.
Sagan segir, að einhverju sinni,
þegarSkálholtsbiskup var á eftir-
litsferðum staöarhúsin, sem voru
mörg með miklum göngum og
ranghölum, þá rakst hann á
Illuga i faðmlögum við unga
stúlku.
— Fúlt brúðkaup og fámennt,
sagði biskup, þvi hann reiddist.
— En komu þó fleiri en boðnir
voru, svaraði Illugi.
✓
og það voru sungin kvæði og
kveðið. Rökkrið var bókmennta-
timinn i lifsamstrinu.
I æsku minni var það siður aö
lesa húslestra á hverjum sunnu-
degi, og alltaf voru sungnir sálm-
ar og hugvekjur á vetrum. Það
var lesin Péturs-postilla, Péturs-
hugvekjur og Arna-postilla. Og
siðar guðspjallamál Jóns Bjarna-
sonar og fleira. Pabbi las lestur-
inn, en við sungum öll. I raun og
veru hlakkaði ég til lestursins, þvi
söngurinn var svo heillandi.
En svo fór rökkrið að styttast,
þvi það kom meira ljós . i sveitirn-
ar. Menn fóru að hafa ráð á að
kaupa það á fyrsta tug aldarinn-
ar. Þá var byrjað að kveikja fyrr,
og manni þótti vænt um það.
Rökkrið var lengst i svartasta
skammdeginu, frá klukkan fimm
til átta á kvöldin. Fimm til sjö var
þó algengt, og menn styttu það
litið eitt kringum jólin.
Ekki veit ég hvaö um Illuga
varö, en liklega hefur hann orðið
ellidauöur i Tungunum.
Þegar ég man fyrst eftir Skál-
holti, var það i mikilli niðurlæg-
ingu. Skálholt var á sinni tiö eins
mikið höfuðból og höfuðsetur
þjóöarinnar og hugsazt gat. t
minu umdæmi var það aðeins
annexsia hjá séra Brynjólfi á
Olafsvöllum, en um aldamótin
var það læknissetur fyrir Grims-
ness-læknishérað. Framundir það
var aðeins einn læknir með
Árnessýslu alla, og sat hann i
Laugardælum.
Um sama leyti og læknishéraö-
iö var stofnað, losnaði Skálholt úr
ábúð og ungi læknirinn, Skúli
Arnason, var settur þar niður, og
þaðan gegndi hann alla sina
læknistið, fram undir 1920. Skál-
holt býr að fornri frægö, senni-
lega i huga allra Islendinga, sem
opna bækur, en um aldamótin og
lengst af frameftir þessari öld,
var þar fátt, sem minnti á forna
frægð staðarins.
— Þú manst væntanlega eftir
jólum um aldamótin, og reyndar
fyrr?
Rökkur og
bókmenntir
— Já, ég man þau vel. Móðir
min var mjög söngelsk. Hún var
alin upp f hópi 15 systkina á
Reykjum á Skeiðum. Það var
hópur syngjandi systkina, og þeg-
ar hún kom hingað, vildi hún láta
syngja. Það var þá fámennara
hér, en með henni fluttist hingað
frænka hennar, Þorbjörg
Magnúsdóttir frá Votamýri,
amma Konráðs hótelstjóra á
Sögu. Þær sungu mikið.
t þá daga var mikið setið i
rökkrinu. Það var gert i margar
aldir á tslandi, þvi ljósmeti var af
skornum skammti og dýrt. Það
hefur allof litið verið skrifað um
rökkurseturnar á tslandi. Það er
talið, að fornbókmenntir okkar
hafi geymzt hjá þjóðinni, og ef
það er rétt, er það rökkursetunum
að þakka.
Húslestrar
og postillur
Sögur voru sagðar í rökkrinu,