Fréttablaðið - 12.12.2004, Side 27

„Það er alveg ljóst að tilflutningur kvóta
frá Vestfjörðum hefur haft afdrifarík
áhrif á íbúaþróun á svæðinu. Íbúum
hefur fækkað samhliða því að kvótinn
hefur minnkað,“ segir Haraldur L. Har-
aldsson hagfræðingur, sem var bæjar-
stjóri á Ísafirði á árunum 1981 til 1991.
Hann gefur lítið fyrir málflutning
manna sem segja kvótakerfinu ekki
um að kenna. „Það er einkennilegt að
segja kvótann skipta litlu sem engu
máli. Ef skip með kvóta fer af svæðinu
þá missir áhöfnin vinnuna og flytur í
burtu ef ekki er aðra vinnu að hafa.“
Haraldur tekur ekki sérstaka afstöðu til
kvótakerfisins en telur að sú ríka skoð-
un að kerfið hafi ekki áhrif á búsetu-
þróun hafi haft sín áhrif. „Ég tel að
hefðu menn strax viðurkennt að þetta
hefði þessi áhrif þá hefði kannski verið
farið í það fyrr að sporna við fólksfækk-
un með því að bjóða upp á önnur at-
vinnutækifæri.“
En kvótinn bæði tekur og gefur. Um
leið og sumar byggðir hafa veikst hafa
aðrar styrkst og Haraldur nefnir Reykja-
nesið sem dæmi. „Sjávarútvegurinn er
mjög öflugur í Grindavík þar sem veiði-
heimildir hafa aukist verulega og íbú-
um fjölgað. Í Reykjanesbæ og Sand-
gerði, þar sem kvótinn hefur minnkað,
eru alltaf vandamál með atvinnu.“ Ekki
einasta fækkar störfum við veiðar og
vinnslu þar sem kvótinn er seldur í
burtu heldur tapast líka afleidd störf.
Að sama skapi skapar kvótinn ýmis
óskyld tækifæri þar sem almenn eftir-
spurn eykst.
„Mér finnst eðlilegt að framsalið fái að
halda sér en menn verða að viður-
kenna hvaða afleiðingar það hefur og
bjóða þá upp á önnur atvinnutækifæri
í staðinn. Ég trúi því ekki að það sé
bjargföst skoðun manna að kvótinn
hafi ekki haft nein áhrif byggðaþróun-
ina. Trú þeirra hefur hins vegar orðið til
þess að ekkert hefur verið gert til að
sporna við þessu með einhverju öðru
heldur en sjávarútvegi.“
SUNNUDAGUR 12. desember 2004 27
Fu
llt
n
af
n:
H
ei
m
ili
sf
an
g:
Pó
stn
úm
er
:
Sv
ei
ta
rfé
la
g:
Sí
m
i:
D
æ
m
i u
m
n
ýj
un
g
frá
O
sta
- o
g
sm
jö
rs
öl
un
ni
á
á
rin
u
20
04
:
Steingrímur Hermannsson þekkti
ágætlega til stöðu sjávarútvegsins
þegar kvótakerfið var til meðferðar
á Alþingi haustið 1984. Kjörtímabil-
ið áður var hann sjávarútvegsráð-
herra og um árabil þingmaður Vest-
fjarða, þar sem veiðar og vinnsla
voru uppistaða atvinnulífs. Stein-
grímur segir sóknardagakerfið hafa
verið komið í þrot og nauðsynlegt
að grípa til annarra ráða. „Ef við
hefðum haldið okkur við sóknar-
dagakerfið hefðum við þurft að tak-
marka veiðarnar sífellt meira þar til
þær væru bundnar við þrjá mánuði
á ári eða svo,“ segir Steingrímur
þegar hann rifjar upp ástandið fyrir
tuttugu árum.
Vandamálið kom inn á borð Stein-
gríms í sjávarútvegsráðherratíð hans
og hann greip til sinna ráða. „Ég út-
bjó kvótakerfi sem var bundið við
byggðarlög. Hugmyndin fékk víða
stuðning en ekki hjá útgerðinni, þar
sem vilji stóð til að kvótinn yrði
bundinn við skip en ekki byggðir.
Halldór Ásgrímsson lét svo vinna
slíkt kerfi og því var komið á.“
Steingrímur telur að nýtt fiskveiði-
stjórnunarkerfi hafi sett mark sitt á
byggðaþróunina. „Ég held að kvóta-
kerfið eigi stóran þátt í því að fólki
hefur fækkað úti á landi. Að
minnsta kosti þar sem ég þekki til
vestur á fjörðum þar sem sum
byggðarlög sem voru mjög blómleg
hafa verið skilin eftir í miklum erfið-
leikum.“ Af þessu hafði hann
áhyggjur á sínum tíma og reyndi að
spyrna við fótum. „Ég var hræddast-
ur við framsal kvóta á milli skipa.
Þegar það var lögleitt 1990 setti ég
þau skilyrði að sveitarfélögin hefðu
forkaupsrétt á kvótanum því ég ótt-
aðist að annars yrðu mörg sveitar-
félög skilin eftir kvótalaus. Menn
áttuðu sig ekki á þessum miklu fjar-
hagslegu hagsmunum sem voru í
spilinu þegar kerfið var sett á en þá
var framsal milli skipa ekki löglegt.
En þetta brást algjörlega því menn
keyptu bara skipin og fengu kvót-
ann með í sína höfn og fluttu hann
svo í rólegheitunum á milli skipa.“
Steingrímur Hermannsson er þess
fullviss að kvótakerfið hafi haft
mjög mikil áhrif á íslenskt samfélag
en segir erfitt að meta hversu mikil
þau séu. Í heildina telur hann kerfið
þó hafa verið gæfuspor. „Ég held að
þegar á heildina er litið, og þá sér í
lagi efnahagslega, vegi hið jákvæða
meira en hið neikvæða en hvað
einstök byggðarlög varðar hefur
þróunin tvímælalaust verið nei-
kvæð.“
TROLLIÐ SKOÐAÐ
Æ minni hluti þjóðarinnar starfar við fiskveiðar eða fiskvinnslu í landinu. Deilt er um
hvort kenna megi kvótakerfinu um fólksflutninga af landsbyggðinni.
Steingrímur Hermannsson:
Vildi að kvótinn væri
bundinn við byggðir
ÚTHLUTAÐ ÞORSKAFLAMARK Í ÞÚSUNDUM TONNA Á FIMM ÚTGERÐARSTÖÐUM
OG HLUTFALL AF ÚTHLUTUÐUM KVÓTA Á LANDSVÍSU
1991-1992 2000-2001 2003-2004
Úthl. kvót % Úthl. kvóti % Úthl. kvóti %
Vestmannaeyjar 14,07 7,00 10,54 5,80 11,84 6,80
Patreksfjörður 3,36 1,70 3,08 1,50 2,68 1,50
Ísafjörður 9,72 4,80 3,10 1,70 4,18 2,40
Akureyri 14,00 7,00 18,17 10,00 19,32 11,00
Stöðvarfjörður 1,40 0,60 0,83 0,40 0,29 0,10
Heimild: Fiskistofa. Tölur miða við slægðan afla.
Kristján Ragnarsson:
Útvegurinn á ekki að halda uppi byggð
„Búferlaflutningar af landsbyggðinni
stafa ekki af kvótakerfinu,“ fullyrðir
Kristján Ragnarsson, fyrrverandi for-
maður og framkvæmdastjóri Lands-
sambands íslenskra útvegsmanna.
„Ég er sjálfur alinn upp úti á landi og
veit að fólk flytur af öðrum ástæðum.
Það eru fleiri atvinnutækifæri fyrir
fólk sem hefur menntað sig, afþrey-
ing og slíkt sem fólk sækist eftir. Það
er ekki bara úr sjávarþorpum sem
fólk flytur í burtu heldur líka úr sveit-
unum. Þetta er bara þróun sem ekki
verður litið framhjá þó vissulega sé
hún óttalega hröð. Við megum ekki
gleyma því að kvótinn er á lands-
byggðinni. Óneitanlega hafa viss
byggðarlög farið illa út úr kvótakerf-
inu, en við megum ekki ætla sjávar-
útvegnum það að halda uppi byggð-
um í landinu, þá verður hann ekki
rekinn á markaðsforsendum.“
Guðjón Hjörleifsson:
Eyjarnar
sterkari
„Kvótakerfið hefur haft mjög góð áhrif
á byggð í Vestmannaeyjum,“ segir Eyja-
maðurinn Guðjón Hjörleifsson, sem var
bæjarstjóri í Vestmannaeyjum í tólf ár
en er nú þingmaður Sjálfstæðisflokks
og formaður sjávarútvegsnefndar Al-
þingis. „Kerfið hefur styrkt byggðina
enda hafa Eyjamenn, ásamt Akureyr-
ingum, verið hvað duglegastir við að
starfa í kerfinu, þeir hafa fjárfest í því
og passað að halda aflaheimildum í
héraði. Vestfirðingarnir höfðu fullt af
aflaheimildum á sínum tíma en seldu
frá sér.“
Guðjón er hrifinn af kvótakerfinu enda
tilgangur þess að vernda stofnana, ná
sem mestri arðsemi út úr greininni og
skila auðlindinni þannig að börnin
njóti hennar seinna meir. Hann segir
hins vegar óhjákvæmilegt að kvóti fær-
ist milli byggða með þeim afleiðingum
sem slíkt getur haft. „Það getur alltaf
skapast hætta á frjálsum markaði. Þeg-
ar kvóti er keyptur og seldur milli
byggðalaga þá gerist ýmislegt. En það
hefur orðið mikil hagræðing í sjávarút-
vegi, alveg eins og í öðrum greinum.
Sjáðu til dæmis verslunina, kaupmað-
urinn á horninu er svo að segja horf-
inn,“ segir Guðjón og bætir við að
fleira hangi á spýtunni. „Ný tækni hefur
verið tekin upp við vinnsluna og skipin
sjálf eru orðin öflugri.“ Það hafi leitt af
sér færri störf án þess að sjálfu kvóta-
kerfinu sé um að kenna.
Guðjón hrósar þeim mönnum sem
stóðu í stafni sjávarútvegsfyrirtækjanna
í Vestmannaeyjum og ákváðu frá fyrsta
degi að vinna eftir kvótakerfinu. „Það
er hægt að taka ofan fyrir þessum
mönnum. Bæði hafa þeir varið afla-
heimildir heima í héraði og keypt við-
bót. Og það er mikið undir, menn hafa
tekið lán fyrir fjárfestingunum og
einnig þurft að þola miklar skerðingar
á kvóta.“
Og formaður sjávarútvegsnefndar Al-
þingis er þess fullviss að kvótakerfið
verði áfram við lýði. „Ég tel að það sé
búið að loka kerfinu og nú eiga menn
bara að vinna eftir því, allir sem einn.“
Haraldur L. Haraldsson:
Hefði mátt sporna við
fólksfækkun