Fréttablaðið - 20.12.2004, Page 58

Engin bók í sögu náttúruvísind-
anna hefur markað önnur eins
tímamót og „Uppruni tegundanna“
eftir Charles Darwin. Bókin kemur
nú út í flokki lærdómsrita Bók-
menntafélagsins. Þýðandi er Guð-
mundur Guðmundsson, flokkunar-
fræðingur á Náttúrufræðistofnun,
en Örnólfur Thorlacius ritar inn-
gang.
Uppruni tegundanna, eða On the
Origin of Species by Means of
Natural Selection, or the Pres-
ervation of Favoured Races in the
Struggle for Life eins hún hét á
frummálinu, kom fyrst út um þetta
leyti árs í Lundúnum og seldust öll
1.200 eintökin upp á fyrsta degi. Ís-
lenska útgáfan mun vera gerð að
mestu eftir 2. útgáfunni. Nokkru
áður en bókin kom út var greint frá
kenningu Darwins á fundi í Linné-
félaginu í Lundúnum, ásamt kenn-
ingum Wallace sem voru á sömu
lund, en reyndar að þeim báðum
fjarstöddum. Þessi kynning var að
frumkvæði vina Darwins sem
töldu að ekki væri hægt að bíða
lengur með að koma þessum bylt-
ingarkenndu hugmyndum á fram-
færi. Fyrirlesturinn vakti ekki
mikla athygli, svo litla raunar að
forseti félagsins sagði í skýrslu
sinni um árið sem hann var haldinn
að ekkert markvert hefði komið
fram á fundum félagsins. Um bók-
ina gegndi öðru máli. Darwin var
lengi að undirbúa útgáfu hennar og
er talinn hafa verið búinn að móta
kenninguna fimmtán árum fyrr.
Tímamótin hringdu í Örnólf Thor-
lacius og forvitnuðust hjá honum
um bókina og kenninguna.
Við spurðum hvernig hún hefði
staðist tímans tönn.
„Það má segja að þróunarkenn-
ingin hafi með tímanum verið
staðfest í öllum grundvallaratrið-
um. Þegar bókin kom út voru sum-
ar greinar auðvitað ekki búnar að
slíta barnsskónum eða alls ekki til
og þess vegna voru til dæmis
veikir hlekkir í röksemdafærslu
Darwins. Þar er helst að nefna
erfðafræðina, þótt segja megi að
Darwin hefði átt að geta kynnt sér
greinar Mendels sem birtast 1865-
66, en 6. útgáfan af „Uppruna teg-
undanna“ kom út 1876, sex árum
fyrir lát Darwins. En hann gerði
það ekki. En kenningar Mendels,
rétt eins og niðurstöður sam-
eindaerfðafræðinnar sem koma
löngu löngu seinna, hafa einungis
staðfest þróunarkenningu
Darwins. Darwin var fjölmennt-
aður náttúrufræðingur. Hann var
auðvitað barn síns tíma og beitti
klassískum aðferðum þess tíma
en allar síðari tíma rannsóknir
hafa staðfest niðurstöður hans.
Og raunar er alls ekki ástæða til
þess að gera lítið úr hinum klass-
ísku aðferðum. Athugunin er enn
grundvallaraðferð náttúruvísind-
anna. Núorðið efast enginn nátt-
úrufræðingur um þróunarkenn-
inguna og náttúruvalið.“ ■
Þennan dag árið 1974 féllu snjó-
flóð í Neskaupstað. Þau eru
Guðmundi Bjarnasyni, núver-
andi bæjarstjóra Fjarðabyggð-
ar, fersk í minni. „Á þessum
tíma var ég kennari við gagn-
fræðaskólann en átti auk þess
sæti í ritnefnd héraðsfrétta-
blaðsins Austurland og var
þennan dag að búa jólablað
Austurlands undir dreifingu.
Fyrstu fréttir af flóðunum fékk
ég með þeim hætti að Jóhannes
heitinn Stefánsson kom hlaup-
andi til mín á skrifstofu Austur-
lands og sagði með skelfingar-
svip: „Það hefur eitthvað hræði-
legt gerst inn við bræðslu!“
Meira vissi ég ekki þá og mín
fyrstu viðbrögð voru að fara
strax á vettvang. Þegar ég kom
að flóðunum blasti alvaran við
mér og þá frétti ég að menn
væru týndir. Það æxlaðist svo
þannig að strax næsta dag var
mér falið af bæjaryfirvöldum
að taka við fyrirspurnum frá
fjölmiðlum.“
Hvílir skuggi snjóflóðanna
enn á bænum? „Já auðvitað er
það svo og þá fyrst og fremst út
af því fólki sem þarna fórst.
Þetta er hins vegar liðinn tíð og
síðan þá höfum við Norðfirðing-
ar fengið snjóflóðavarnir og
reyndar var farið að huga að
þeim strax eftir flóðin. Lengi
vel gætti hins vegar skilnings-
leysis hjá hinu opinbera og það
var ekki fyrr en eftir snjóflóðin
fyrir vestan sem skriður komst
á þau mál.
Finnur þú fyrir ótta hjá bæj-
arbúum um frekari snjóflóð?
„Nei ekki get ég sagt það og í
könnun á meðal Norðfirðinga,
sem gerð var í kringum 1997,
kom í ljós að bæjarbúar voru
ekki mjög kvíðnir vegna snjó-
flóða. Það hefur verið gert ítar-
legt hættumat fyrir bæinn og
eftir snjóflóðin 1974 þróaðist
byggðin þannig að einkum er
byggt á s.k. bakkasvæði, sem er
yst í bænum, en snjóflóðahætt-
an eykst eftir því sem innar
dregur. Hér er starfandi snjóa-
eftirlitsmaður, sem fylgist
grannt með snjóalögum í fjall-
inu, og reynt verður að bregðast
við í tíma ef hættuástand skap-
ast. Það er hægt að verjast snjó-
flóðum og Norðfirðingar eru nú
komnir með öflugar varnir í
fjallið ofan byggðar en þrátt
fyrir það megum við aldrei
sofna á verðinum,“ segir Guð-
mundur ■
26 20. desember 2004 MÁNUDAGUR
MAX LERNER
einn þekktasti dálkahöfundur Bandaríkjanna
fæddist þennan dag 1902. Hann notaði
fyrstur hugtakið McCarthyismi.
Megum aldrei sofna á verðinum
ÞRJÁTÍU ÁR FRÁ SNJÓFLÓÐUNUM Í NESKAUPSTAÐ
„Depurðin í því að verða fimmtugur er fólgin í
því að allt breytist en samt breytist ekkert.“
- Hann varð níræður og bar ekkert á depurð.
timamot@frettabladid.is
AFMÆLI
Ármann Örn Ármannsson tónlistar-
hússfrömuður er sextugur í dag.
Sunna Borg leikari er
58 ára.
Flosi Eiríksson, bæj-
arfulltrúi í Kópavogi,
er 35 ára.
Stefán Hjörleifsson
tónlistarmaður er
fertugur.
JARÐARFARIR
13.00 Katrín Ingibergsdóttir frá Vík í
Mýrdal verður jarðsungin frá Há-
teigskirkju.
14.00 Emil Ófeigur Ámundason, Beru-
götu 5, Borgarnesi, verður jarð-
sunginn frá Borgarneskirkju.
15.00 Jón Sigurðsson, Hæðargarði 35,
verður jarðsunginn frá Bústaða-
kirkju.
15.00 Guðrún Sigurðardóttir sjúkraliði,
Hjallavegi 12, Reykjavík, verður
jarðsungin frá Fossvogskapellu.
16.00 Guðrún M. Einarsson (Dysta)
verður jarðsungin frá Dómkirkj-
unni.
Þennan dag árið 1930 tók Ríkis-
útvarpið til starfa með formleg-
um hætti. Tilraunaútsendingar
höfðu hafist tveimur mánuðum
áður. Útvarpsstjóri var Jónas Þor-
bergsson. Fyrsta dagskráin, sem á
þessum tíma var á ábyrgð út-
varpsráðs, var send út daginn eft-
ir. Fyrst í stað var dagskráin ekki
nema nokkrir tímar á dag en
lengdist smátt og smátt. Frá upp-
hafi var lagt kapp á að hátíðar-
bragur væri á dagskránni og ekki
mikið gefið fyrir glens og spaug.
Heimildir um dagskrána er helst
að finna í prentuðum yfirlitum,
því sáralítið er til af upptökum frá
fyrstu árum Ríkisútvarpsins, enda
tæknin til þess frumstæð og erfið
í notkun. Áður en Ríkisútvarpið
tók til starfa höfðu nokkrir ein-
staklingar efnt til útvarpssend-
inga en það fyrirtæki varð ekki
langlíft. Ríkisútvarpið hóf sjón-
varpsútsendingar 1966, að líkind-
um til þess að stemma stigu við
því sem menn töldu vera óholl
áhrif Kanasjónvarpsins. 1986 var
einkarétti ríkisins til þessarar teg-
undar fjölmiðlunar aflétt og
einkastöðvar hófu að keppa við
hið opinbera. Á síðustu tímum
hefur ríkið þó verið að sækja í sig
veðrið í þessum efnum og rekur
nú tvö fjölmiðlafyrirtæki, Ríkisút-
varpið og Landssímann.GAMALT ÚTVARPSTÆKI
ÞETTA GERÐIST MERKISATBURÐIR
1930 Landspítalinn tekur til
starfa.
1946 Ho Chi Minh og félagar
hans hefja vopnaða upp-
reisn gegn Frökkum.
1960 Þjóðfrelsisfylkingin stofnuð
í Víetnam.
1963 Berlínarmúrinn opnaður í
fyrsta sinn.
1975 Kröflueldar hefjast.
1979 Olíukreppan að ná há-
marki. Bensínverð nær 370
krónum gömlum og hefur
tvöfaldast á tíu mánuðum.
1983 Lög um kvótakerfi í fisk-
veiðum samþykkt á Al-
þingi.
1989 Bandaríkjamenn ráðast inn
í Panama.
Ríkisútvarpið tekur til starfa
Ástkær eiginkona mín, móðir okkar, tengdamóðir,
amma og langamma
Lilja Ólafsdóttir
Sörlaskjóli 78, Reykjavík,
sem lést 11. desember, verður jarðsungin frá Neskirkju fimmtudag-
inn 23. desember kl. 13.00.
Björn Þ. Þórðarson, Þórunn B. Björnsdóttir, Pálmi V. Jónsson,
Sigurður H. Björnsson, Þórunn Ólafsdóttir, Bryndís Anna Björnsdóttir,
Edda Björnsdóttir, Jakob Pétursson, Páll Björnsson, Lilja Jónasdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
Uppruni tegundanna kemur út á íslensku
TITILBLAÐ „UPPRUNA TEGUNDANNA“ EFTIR CHARLES DARWIN Bókin kemur nú
út í flokki lærdómsrita Bókmenntafélagsins.
GUÐMUNDUR BJARNASON BÆJAR-
STJÓRI Í FJARÐABYGGÐ Skugginn hvílir
enn á bænum.