Tíminn - 16.02.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 16. febrúar 1975
Menn og máUfni
árri kosta
var ekki völ
A sania tima og karpaö er um fiskverö og skiptingu tekna f landi haida
sjömennirnir ótrauöir áfram að færa björg í bú. Myndin er tekin á
loönumiðunum. Timamynd: Gunnar.
Snögg um-
skipti
Gengislækkunin, sem var
framkvæmd I siöustu viku, er ný
sönnun þess, hve snöggar breyt-
ingar geta orðið á viðskiptakjör-
um þjóðarinnar. A tæpu ári hefur
kaupmáttur útflutningsteknanna
rýrnað um hvorki meira né
minna en 50%.
Sé horft aðeins gleggra til baka,
voru horfur það ískyggilegar i
efnahagsmálum sumarið 1972, að
vinstri stjórnin skipaði nefnd sér-
fræðinga til að gera tillögur um
ráð til úrbóta. Nefndin var sam-
málaumað ástandið væri þannig,
að annaðhvort yröi að færa niður
keupið eða lækka gengið. Þriðja
leiðin, sem var einskonar
millileið, kom einnig til greina, en
henni fylgdi hliðstæð kjara-
skerðing og hinum tveimur.
Vinstri stjórnin valdi gengis-
lækkunarleiðina. Gengið var fellt
um áramótin 1972-1973. Rétt á
eftir, eða i ársbyrjun 1973 fóru
viðskiptakjörin mjög batnandi og
taldi vinstri stjórnin þá mögulegt
aö hækka gengið. A siðari hluta
ársins héldu viðskiptakjörin enn
áfram að batna, og helzt það
óslitið fram á fyrsta ársfjórðung
ársins 1974. Um þetta leyti i fyrra
þegar endanlega var gengið frá
nýjum kjarasamningum, munu
viðskiptakjörin hafa verið i
hámarki. Það mun hafa haft
veruleg áhrif á það, að samið var
um óhæfilega mikla
grunnkaupshækkun, að
samningsaðilar gerðu sér vonir
um að enn myndu viðskiptakjörin
halda áfram að batna. Þvi er
hægt að segja nú, vegna þeirrar
reynslu sem fengizt hefur á þvi
ári, sem liðið er síðan kjara-
samningamir voru gerðir, að þeir
voru aö þessu leyti gerðir á eins
óheppilegum tima og hugsazt gat.
sréan á fyrsta ársfjórðungi
ársins 1974 hefur næstum allt I
sambandi við viðskiptakjörin
snúizt á hinn verri veg.
Samkvæmt útreikningi Þjóðhags-
stofnunarinnar nam vlsitala
viðskiptakjaranna á fyrsta árs-
fjórðungi ársins 1974 123,3 stigum.
Slðan hefur hún farið silækkandi,
eins og sést vel á þvl, að meðal-
visitalan fyrir allt árið var 102,6
stig. Eins og horfur eru nú er hún
hinsvegarkominniðuri 86,7 stig.
Hún hefur sem sagt lækkað úr
123,3 stigum i 86,7 stig á þessu
eina ári, sem liðið er siðan núgild-
andi kjarasamningar voru gerðir.
Þetta þýðir, að kaupmáttur
útflutningsteknanna hefur rýrnað
um 30% á þessum tíma. Sú rýrn-
un stafar jöfnum höndum af þvi,
að verðlag á útflutningsafurðum
okkar hefur lækkað og verðlag á
innfluttum vörum hækkað.
Ohjákvæmileg
aðgerð
Þaö var strax ljóst, að
grunnkaupshækkanir þær, sem
fólust I kjarasamningunum, sem
geröir voru I febrúarmánuði I
fyrra, voru miklu meiri en
útflutningsframleiðslan gat risið
undir. Þess vegna flutti vinstri
stjórnin frumvarp á Alþingi I
malbyrjun I fyrra, þar sem lagt
var til aö grunnkaupshækkunin
yrði bundin viö 20% og frekari
vfsitölubætur jafnfrmt bannaðar.
Þessar tillögur hlutu ekki
samþykki Alþingis, eins og
kunnugt er. Þegar hafizt var
handa um aðgeröir eftir alþingis-
kosningarnar höfðu viðskipta-
kjörin enn versnað og voru allir
flokkar þá sammála um, að
gengislækkun yröi ekki umflúin.
Þá tölu sérfræðingar, að 15-17%
gengislækkun væri nægileg, ef
kaupgjaldsvisitalan yrði bundin
áfram, eins og vinstrí stjórnin
hafi gert með bráðabirgða-
lögum um nokkurra mánaöa
skeið. Nú er hins vegar komið á
daginn, að þessi aðgerð var ekki
nægileg. Viðskiptakjörin hafa enn
versnað og hallarekstur orðið
meiri hjá útflutningsatvinnuveg-
unum á siðastliðnu ári en áætlað
hafði verið. Nýjar aðgerðir hafa
þvi reynzt óhjákvæmilegar, ef
ekki átti að láta útflutningsat-
vinnuvegina stöðvast og aðrar at-
vinnugreinar i kjölfarið. Slikt
heföi hæglega getað endað með
algerri uppgjöf og þjóðar-
gjaldþroti.
Kjara-
skerðingin
Hin mikla kaupmáttarrýrnun
útflutningsteknanna, sem nemur
orðiö 30% á einu ári, gerir það
óhjákvæmilegt, að þjóðin verður
að breyta lifsvenjum sinum um
stund og taka upp aukinn
sparnað.
Það tjáir ekki annað en að
horfast i augu við það, að gengis-
fellingunni hlýtur að fylgja veru-
leg kjaraskerðing. Þar skiptir'
mestu máli, að reynt sé að verja
hag þeirra, sem lægst hafa
launin, en byrðar hinna verði
hlutfallslega auknar. A þennan
hátt er hægt að sigrast á vandan-
um réttlátlega og búa i haginn
fyrir framtiðina.
I þessum anda verður að vinna
að lausn þeirra erfiðleika, sem að
okkur steðja á þessu sviði, og við
það verða þeir, sem meira hafa
boriö úr býtum að undanförnu, að
sætta sig. Allir verða að skilja, að
við eigum ekki annarra kosta völ,
ef við eigum ekki að leiða yfir
okkur ennþá meiri örðugleika, og
fyrir þeirri staðreynd verður að
beygja sig. Það er að sjálfsögðu
mannlegt að vilja bera sem mest
frá borði og hafa sem rýmstan
hag. En kjör manna hljóta að tak-
markast af þvi, hvað til skiptanna
er, og þegar skerða verður kjör
einhverra, er eðlilegt að fyrst sé
að þvi gætt að tryggja hag þeirra,
sem minnst bera úr bý.tum.
Víti til
varnaðar
Það þarf ekki að taka fram, að
gengislækkun er alltaf neyðarúr-
ræði, sem gripið er til i þeim
tilgangi að afstýra öðru verra.
Þetta gildir ekki siður um þá
gengisfellingu sem nú hefur verið
ákveðin, en hinar fyrri.
Það er sérstakur óhugur I
mörgum i sambandi við gengis-
fellingar, vegna þeirrar reynslu
sem fékkst af gengisfellingunni
1967 og 1968. Þeim fylgdi stórfellt
atvinnuleysi og mikil kjara-
skerðing hjá láglaunafólki. Þetta
er þó ekki rétt aö skrifa á reikning
gengisfellinganna sjálfra, heldur
að sumu leyti á reikning rangra
hliöarráðstafana, og að öðru leyti
á reikning hliðarráðstafana, sem
ekki voru gerðar. Þannig má t.d.
rekja hið mikla atvinnuleysi, sem
rlkti á þessu tlmabili, að verulegu
leyti til alltof mikils samdráttar I
opinberum framkvæmdum, of
mikils samdráttar I útlánum f jár-
festingarsjóðanna og of mikillar
takmörkunar á rekstrarlánum til
iönaöarins og fleiri atvinnu-
greina. Það voru þessar óheppi-
legu samdráttaraðgerðir, sem
voru gerðar samhliða gengis-
fellingunum, sem áttu verulegan
þátt I hinu mikla atvinnuleysi
umræddra ára, landflóttanum og
vaxandi vantrú á framtlð lands
og þjóöar. Hin óbærilega kjara-
skerðing hjá láglaunastéttunum
stafarði svo að verulegu leyti af
þvl, pg nauðsynlegar hliðarráð-
stafanir höfðu ekki verið gerðar
til að tryggja kjör þeirra. Af hinni
bitru reynslu þessara ára er
vissulega hægt að læra margt um
það, hvað beri að varast og hvað
beri að gera I sambandi við
gengisfellingar.
Meginverkefni
Það er yfirlýst stefna núver-
andi rlkisstjórnar, að hún telji
^að meginverkefni sitt I efna-
hagsmálunum að tryggja atvinn-
uöryggið og hlut þeirra, sem
minnst bera úr býtum. Við þetta
tvennt munu þær hliöar-
ráðstafanir, sem nú eru undir-
búnar I framhaldi af gengis-
fellingunni, fyrst og fremst
miðast Þessar ráðstafanir
verður að vanda vel og reynt að
tryggja sem bezt, að þær nái
umræddum tilgangi. Það ætti að
vera til mikils stuðnings I þessum
efnum að verkalýðshreyfingin
hefur lýst yfir þvi, aö hún hafi
þetta tvennt einnig efst á blaði.
Meginkrafa hennar er að at-
vinnuöryggið verði tryggt, en þar
næst að hlutur láglaunastéttanna
verði tryggður sem bezt.
Allir munu sammála um, að
nauösynlegt sé að halda opinber-
um útgjöldum sem mest I hófi.
Nauösynlegt er aö gæta þar
sparnaðar og hagsýni, eins og
frekast er unnt. En sá sparnaður
sem dregur úr atvinnuörygginu
og leiöir til atvinnuleysis, er of
dýru verði keyptur. Þeir sem
muna eftir atvinnuleysinu á
heimskreppuárunum og árunum
1967-1969, gera sér þetta áreiðan-
lega ljóst. Dómarnir um núver-
andi stjórn munu áreiðanlega
fara mjög eftir þvi, hvernig henni
tekst að tryggja atvinnuöryggið á
þeim miklu erfiðleikatimum, sem
nú eru.
Umskiptingar
Ekki er hægt að hugsa sér öm-
urlegri umskipti en þau, sem hafa
orðið hjá Alþ.bandalaginu
slðan óróamenn þess fengu þvi
framgent, að það færi I stjðrnar-
andstööu öll iðja þess beinist nú
að þvi að halda fram gagnstæðri
stefnu við þá, sem bandalagiö
fylgdi meðan það var I vinstri
stjórninni. Þá voru þeir Lúðvik
Jósefsson og Magnús Kjartans-
son, Ragnar Arnalds og aðrir
leiðtogar þess reiðubúnir að
fylgja kauplækkun eða gengis-
lækkun, ef það þótti nauðsynlegt
til að tryggja atvinnuöryggið.
Erfiðleikarnir voru þó margfallt
minni þá en nú. Eftir að
erfiðleikarnir hafa margfaldazt,
hafa þeir alveg snúið við blaðinu
og látizt ekki vilja heyra neitt
slíkt nefnt. í staðinn benda þeir á
kuklaðgerðir, sem engin áhrif
myndu hafa i þá átt að tryggja at-
vinnuöryggið og rekstur atvinnu-
veganna. Umskiptin stafa
eingöngu af þvi, að nú eru þeir
ekki lengur I stjórn. óróamenn
flokksins réðu þvi, að flokkurinn
fór I stjórnarandstöðu, þegar þeir
sáu fram á vaxandi erfiðleika.
Það mun rétt, sem Magnús
Kjartansson sagði nýlega i
Þjóðviljanum, að hann og Lúðvik-
vildu vera I stjórn áfram. Þeir
voru hinsvegar kúgaðir af óróa-
mönnunum, alveg eins og
Magnús var kúgaður I járn-
blendisverksmiöjumálinu.
Alþýðubandalagsmenn eiga
áreiöanlega eftir að reyna, að
þjóðin dáist ekki að sliku
ábyrgðarleysi og umskiptings-
hætti á erfiðleikatimum. Hún
ætlast til annars af forráðamönn-
um sinum.
Ómakleg
árás
1 umræðum, sem nýlega fóru
fram á Alþingi, deildi annar af
þingmönnum Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna á fyrr-
verandi stjóm og ásakaði hana
um, að hún hefði ekki látiö leggja
neitt til hliðar á árinu 1973, þegar
góðæriðhefði verið mikið. Ef það
hefði verið gert væri vandinn nú
auðveldari úrlausnar en
ella. ólafur Jóhannesson dóms-
málaráðherra hnekkti þessum
fullyrðingum rækilega. Hann
nefndi I fyrsta lagi, að vinstri
stjórnin hefði hækkað gengið 1973
en gengishækkun hefði þá ekki
veriö gerð á íslandi um 50 ára
skeið. Þessi ráðstöfun hefði
stuðlað að þvi aö draga úr
verðbólgunni. Þá hefði miklu fé
verið varið til skipakaupa og
endurnýjunar á hraðfrystihúsum
og þannig búið i haginn varðandi
framtiðina. Þá hefði gjaldeyris-
varasjóðurinn aukizt meira en
nokkru sinni fyrr og numið 9
milljöröum kr. I árslokin. Siðast,
en ekki sizt, er svo ástæða ástæða
til að benda á, að afkoma at-
vinnuveganna varð yfirleitt góð á
árinu 1973, einkum þó sjávarút-
vegsins. Þannig voru atvinnuveg-
imir betur búnir undir það en ella
að mæta erfiðleikum.
Staða þjóðarbúsins og atvinnu-
rekstursins var þannig mjög hag-
stæö i ársbyrjun 1974. En þá
hófust erfiðleikarnir, sem fólust
i versnandi viðskipta kjörum og
hóflausri grunnkaupshækkun. En
þessu hefði þó mátt verjast, ef
strax hefði verið brugðizt við
vandanum. Það gerði lika vinstri
stjórnin undir forustu Ólafs
Jóhannessonar með efnahagstil-
lögum, sem voru bornar fram á
siðastliðnu vori.
Þegar mest
reið á
Það var á þessum örlagariku
timamótum, sem Samtök frjáls-
lyndra og vinstri manna
brugðust. Af fimm þingmönnum
Samtakanna snerust fjórir gegn
vinstri stjórninni og gengu til liðs
við stjórnarandstöðuna og
hjálpuðu henni til að stöðva
framgang efnahagstillagnanna.
Fyrir vinstri stjórnina var þá
ekki um annað að gera en að rjúfa
þing og leggja málin i hendur
kjósenda. Slikt tafði hins vegar
framgang aðkallandi efnahags-
aögerða i marga mánuði og var
vandinn þá orðinn miklu meiri og
erfiðari viðfangs, en hann hafði
veriö á siðastliðnu vori.
Það er af ýmsum ástæðum
þakkarvert að annar af þing-
mönnum Samtaka frjálslyndra
og vinstri manna hefur gefið
tækifæri til að rifja þessa sögu
upp. Hún sýnir svo glöggt, að ekki
er hægt fyrir athafnasama og
róttæka rlkisstjórn að byggja
tilveru sina á klofningsliði, þar
sem safnazt hafa saman sér-
vitringar úr ýmsum áttum, eins
og Samtökin voru og eru. Slikt lið
sundrast jafnan og verður ekki að
neinu gagni, þegar mest riður á.
Hin eftirminnilega saga frá
siðastliðnu vori, þegar Samtökin
felldu raunverulega vinstri
stjórnina, er stöðug og alvarleg
áminning um, að umbótamenn
láta ekki blekkjast til fylgsis viö
sllkan sundrungarhóp. Það er að-
eins vatn á myllu afturhaldsafla.
Kaupið
íslenzkar
iðnaðarvörur
Einar Agústson utan-
rlkisráðherra benti nýlega á það I
sjónvarpsþætti, að eitt bezta
ráðið til gjaldeyrissparnaðar
væri að kaupa fslenzkar iðnaðar-
vörur I stað erlendra. Að undan-
förnu hefur aukizt verulega
innflutningur á iðnaðarvörum, og
eiga samningar um friverzlun,
sem við höfum gert við erlend
riki, meginþátt i þvl. Hér er
komiö I ljós, eins og Framsóknar-
menn héldu fram á sfnum tima,
að ekki var gætt nægrar aðgætni
við þá samningagerð. Hin auknu
kaup á erlendum iöanðarvörum
stafa oftast ekki af þvi að þar séu
um neitt betri vörur eða ódýrari
að ræöa. íslenzkur iðnaður hefur
náð þeim þroska á mörgum
sviðum, að framleiðsla hans
stendur alveg jafnfætis erlendri
framleiðslu að gæðum og
verðlagi. Það, sem ræður þvi, að
fólk kaupir oft heldur erlendar
iönaðarvörur er hrein nýjunga-
girni. En hún getur oft ráðið
miklu I þessum efnum. Sú skoðun
er llka nokkuð landlæg hér, að er-
lend vara sé betri og finni en sú
innlenda Þetta kann að hafa haft
nokkiíó til sins máls áður fyrr, en
nú eru ástæður tvlmælalaust
mjög breyttar I þessum efnum.
Þess ber svo að gæta, að með
þvl að kaupa heldur islenzkar
iðnvörur en útlendar, eru menn
ekki aðeins að spara erlendan
gjaldeyri. Menn eru jafnframt að
tryggja og treysta atvinnuna I
landinu. Iðnaðurinn veitir nú
þúsundum manna atvinnu. Ef
iðnfyrirtækin standast ekki sam-
keppnina við hina erlendu aðila,
missir þetta fólk atvinnuna, og I
kjölfar þess myndi fylgja sam-
dráttur og atvinnuleysi á öörum
sviðum.
Með þvi að kaupa islenzkar
iönaöarvörur gera menn tvennt I
senn, spara erlendan gjaldeyri og
treysta atvinnugrundvöllinn.
Viðhald og efling iðnaðarins er
einn mikilvægasti þáttur þess, að
þjóðin geti sigrazt á efnahags-
erfiöleikunum, sem nú er glimt
við. Þ.Þ.