Tíminn - 08.06.1975, Side 19

Sunnudagur 8. júni 1975
TÍMINN
19
ÍJtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri: Helgi H.
Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur I Edduhúsinu viö Lindargötu, simar
Í8300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500 — af-
greiðslusimi 12323 — auglýsingasími 19523. Verð I lausa-
sölu kr. 40.00. Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuði.
Biaðaprenth.f.
v______________________________________________J
Rödd páfa ns
„Boðberar kirkjunnar verða að brýna raustina
og þrýsta þvi inn i vitund manna, að friðsamlegt
og mannúðlegt alþjóðakerfi vérður ekki grund-
vallað á valdinu einberu. Sannsýni og skilningur
á rétti og þörfum allra þjóða verða að vera
burðarstoðir sliks kerfis.”
Þannig mæltist Páli páfa i ræðu, sem hann
flutti fyrir skemmstu og viða hefur vakið athygli.
Fyrr á árum hafði kaþólska kirkjan ekki á sér
gott orð fyrir afstöðu sina i mannfélagsmálum,
þar eð hún þótti höll undir afturhaldssamar
valdastéttir og jafnvel stundum hin óhugnanleg-
ustu og grimmustu einræðisöfl. Hún var sökuð
um að loka augunum fyrir þvi, að i kaþólskum
löndum væri örbirgð mest, ranglæti djúpstæðast
og fráfræði fjölmennum stéttum þyngstur fjötur
um fót. í seinni tið hefur orðið á þessu mikil
breyting. Innan kaþólsku kirkjunnar, bæði i Suð-
ur-Evrópu og Suður-Ameriku, hafa risið upp hinir
dugmestu og hugprúðustu baráttumenn, sem
helgað hafa sig réttlætismálum hinna fátækustu
og kúguðustu trúbræðra sinna, og af páfastóli
hefur hvað eftir annað verið tekið i þann streng-
inn, sem betur gegndi. í stað þess að skeyta
um eilifðarvonina eina hefur kaþólska kirkjan
tekið að gefa jarðnesku réttlæti og jarðneskri far-
sæld meiri og meiri gaum.
Páll páfi beindi orðum sinum á dögunum til
stórveldanna, sem sifellt hafa tilhneigingu til
ihlutunar og valdbeitingar utan landamæra sinna
og hervæðingar heima og erlendis. Eins og dæm-
in hafa sannað um okkar daga hefur slikt ekki
reynzt vegur til friðar og mannúðar, sannsýni og
skilnings á rétti og þörfum annarra. Að visu hefur
ekki verið meira um styrjaldir á þessum tima,
þrátt fyrir langvinnan ófrið i Asiulöndum, marg-
ar styrjaldir i Afriku og sifellt striðsástand við
botn Miðjarðarhafs, heldur en verið hefur áður
oft og einatt. En hervæðing hefur alltaf i sér
fólgna þá hættu, að hergögnin, sem hrúgast upp,
verði einhvern tima notuð, og hin geigvænlega
nýlunda á siðustu áratugum er sá háttur stór-
velda að birgja striðandi aðila að vopnum og
hernaðarráðunautum og sjá þeim fyrir hernaðar-
þjálfun, svo að ekki sé nefnd bein styrjaldarþátt-
taka eins og i Viet-nam, og gera þeim þannig
kleift að halda uppi ófriði og ófriðarástandi ára-
tugum saman. Af þessu hafa flotið miklar og
langvinnar hörmungar i sumum hlutum heims,
og fyrir þetta hefur verið fórnað framtiðarhags-
munum alls mannkyns með sóun á orku og
málmum, sem þrjóta kunna á dögum næstu kyn-
slóða.
Engum þarf að blandast hugur um það, að unnt
hefði verið að finna upp mikilvirkar aðferðir til
þess að eima sjó og breyta eyðimörkum fyrir
botni Miðjarðarhafs i áveitulönd og aldingarða,
ef öllu þvi fé, sem stórveldin hafa ausið i hergögn
handa Gyðingum og Aröbum, hefði verið varið til
sliks, og með þvi hefði verið brotinn sárasti
broddur deiluefnanna og komið i veg fyrir si-
endurteknar styrjaldir og endalaus mannvig og
hermdarverk. Ekki getur heldur neinn gengið
þess dulinn, að hungri og vesöld i heiminum yfir-
leitt hefði mátt útrýma, ef mynduð hefðu verið
jafnvoldug bandalög i þvi skyni og vigð hafa verið
herbúnaði, og fjárráð þeirra verið jafnmikil. Hér
hrópar örbjarga mannkyn á siðabót.
. *,-• , -jh
Charles W. Yost, íyrrum sendiherra hjá S.Þ.:
Hvert ná varnir
Bandaríkjanna?
Erfit er að ákveða nákvæm varnarmörk
Schlesinger varnarmálaráöherra Bandarikjanna
ÉG kom snemma i mal i
einn af herskólunum i Banda-
rikjunum og var þar spurður
hvar ytri mörk varnarsvæðis
Bandarikjamanna á vestan-
verðu Kyrrahafi ættu nú að
vera, þegar Bandarikjamenn
væru á burt frá Vietnam og
styrjöldinni þar lokið. Hvaða
skuldbindingar munu Banda-
rlkjaþing og bandariska þjóð-
in viðurkenna?
Svarið við þessari spurningu
hlýtur að fara að nokkru leyti
eftir þvi, hvernig hún er tekin.
Hvað felst til dæmis i hug-
takinu „ytri mörk varnar-
svæðis”? Hve viðáttumikils
vamarsvæðis krefjast banda-
riskir hagsmunir og hve
viðáttumikils varnarsvæðis
þarfnast bandariskur
hemaðarmáttur til varna, eða
hvaða viðáttu leyfir hann?
ÞEIR sem vilja lita á
Bandarikin sem virki, kynnu
að vilja takmarka varnar-
svæðið við strendur fylkjanna
fimmtiu. Þá væri treyst á það,
að úthafið sjálft væri okkur
vörn, eins og gert var fyrir
fjörutiu árum.
Trumankenningin felur i sér
öfgarnar á hinn veginn. Sam-
kvæmt henni á það skilyrðis-
laust að vera „stefna Banda-
rikjanna að styðja allar
frjálsar þjóðir, sem veita
viönám gegn tilraunum til
undirokunar”. Sama má
raunar segja um yfirlýsingu
Kennedys forseta á sinni tið:
„Við munum leggja allt i
sölurnar, axla hvaða byrði
sem, er styðja sérhvern vin og
snúast gegn sérhverjum and-
stæðingi til þess að tryggja
varðveizlu og farsælan
viðgang frelsisins.”
Ósennilegt er, að margir
Bandarikjamenn vildu
aðhyllast þessar öfga-
kenningar eins og nú standa
sakir. Kenningin um Banda-
rlkin sem virki féll við Peari
Harbor. Það skamma timabil,
sem Bandarikjamenn virtust
vilja teygja varnarsvæði sitt
að landamærum Sovét-
rikjanna og Kina er einnig
horfiö veg allrar veraldar.
SPURNINGIN um, hvar
„ytri mörk” varnarsvæðis
Bandarikjanna eigi að vera,
er sprottin af eðlilegri löngun
herstjórnarmanna til vit-
neskju um, hvaðþeim sé ætlað
að búa sig undir að verja
þegar Vietnamstyrjöldin er
um garð gengin.
Mikilvægt er að vita vissu
sina i þessu efni, þegar svo
stendur á, að sumar banda-
þjóðir Bandarikjamanna, að
minnsta kosti, sjá ástæðu til
aö brjóta heilann um, hve
áreiðanlegar skuldbindingar
þeirra séu i raun og veru. Hins
vegar má ekki gleyma þeim
vandræðum, sem Dean
Acheson lenti i fyrir 25 árum,
þegar hann sagði ytri mörk
vamarsvæðis Bandarikjanna
á vestanverðu Kyrrahafi, og
þau ummæli voru skilin á
þann veg, að Bandarikjamenn
teldu öllum frjálst að athafna
sig utan jjeirra marka eins og
þeim sjálfum sýndist.
NOKKUR kviði rikir um
framvindu alþjóðamála og
veriðer að endurmeta margt
á þvi sviði. Þegar þannig
stendur á,sýnist liggja beinast
við, að Bandarlkjamenn tækju
af öll tvimæli um þær skuld-
bindingar, sem þeir hafa
undirgengist að eðlilegum
stjórnarfarsleiðum, eða með
samþykki öldungadeildar
þingsins og vitund bandarisku
þjóðarinnar. Þetta á við um
Atlantshafssáttmálann og
samninga við Japani, Suður-
Kóreumenn, Filippseyinga,
Astraliumenn, Nýsjálendinga
og Samtök Ameríkurikja.
Vera má, að nærvera
bandariskra hervarna sé orðin
miður velkomin sumsstaðar
meðal þeirra samningsaðila,
sem taldir voru hér á undan.
Marcos forseti á Filippseyjum
segir til dæmis, að hann hafi i
hyggju að endurskoða sam-
skiptin við Bandarikjamenn.
Sumir aðilar að Samtökum
Amerikurikja hafa haft
opinskátt á orði, að samtökin
yrðu ef til vill mannlegri og i
meira jafnvægi, ef ofurþunga
Bandarikjanna hætti að gæta.
Vist ættu Bandarikjamenn að
varast að halda áfram
hernaðarsamskiptum við
nokkurn þann, sem hættur er
að óska eftir þeim.
AUK þess, sem talið var hér
að framan, eru Bandarikja-
menn aðilar að öðrum skuld-
bindingum sem ýmist eru laus
ari i reipunum eða farnar að
fyrnast. Sáttmáli Suðaustur-
Asiubandaiagsins skuldbatt
Bandarikjamenn einungis til
samráðs, en bandalagið er þar
á ofan á fallanda fæti. Banda-
rlkjamenn hafa gert varnar-
samninga við tran, en ekki átt
bindandi aðild að öðrum sam-
tökum þar um slóðir.
Afstaðan til tsraels er alveg
sérstaks eðlis. Um formlegan
samning eða sáttmála er ekki
að ræða, enda hafa tsraels-
monn ekki óskað eftir þvi. Þó
|2fí|? oáðar þjóðir út frá þvi
sem gefnu, að Bandarikja-
menn muni hlaupa undir
bagga með Israelsmönnum, ef
öryggi þeirra væri ógnað, og
myndu ef nauðsyn krefði taka
þátt i að verja tilvist tsraels,
ef henni væri alvarlega
ógnað. Taiwan er önnur
undantekning frá'aðalreglum,
enda þótt öðru máli gegni um
hana en tsrael. Bandarikja-
menn hafa gert sérstakan
vamarsamning við stjórn ey-
rikisins, en hafa eigi að siður
viðurkennt, að eyjan Taiwan
sé óaðskiljanlegur hiuti Kina-
veldis, eins og báðar kin-
versku rikisstjórnirnar standa
á fastar en fótunum. Banda-
rikjamenn hafa stjórnmála-
samband við rikisstjórnirnar i
báðum kinversku höfuð-
borgunum. Það væri vissulega
afbrigðilegt og óþægilegt að
halda fram um Taiwan, að sá
smámoli af gengnu stórveldi
sé mikilvægur hluti af varnar-
svæði Bandarikjamanna.
ÞETTAyfirlit sýnir mætavel,
hve flókið það getur verið og
jafnvel áhættusamt að reyna
að fara að eins og herstjóm
Bandarikjanna helzt vildi, eða
að ákveða og afmarka ná-
kvæmlega hvar varnarmörk
Bandarikjamanna séu hvar-
vetna á jarðarkringlunni.
Sums staðar eru engin tvimæli
á og mega ekki vera Viða
annars staðar eru óneitanlega
og óumflýjanlega tvimæli á,
enda miklu hagfelldari
Bandarikjamönnum, en
bindandi og órjúfanlegar
skuldbindingar við óáreiðan-
legar rikisstjórnir, sem ekki
er unnt að hafa hemil á.
Sums staðar em hernaðar-
skuldbindingar Bandarfkja-
manna ótviræðar og eiga að
vera, eins og áður er sagt, en
annars staðar er allt á huldu i
þessum efnum. Þó er um að
ræða afar mikilvægar undan-
tekningar frá þeirri reglu og
Lincoln Blomfield háskóla-
kennari hefir i þvi sambandi
talað um „svæði, sem beri að
forðast”.
Þetta á við um þau svæði,
sem Bandarikjamenn og
Sovétmenn- og jafnvel
Kinverjar i sumum tilfellum
— em sammála um að liggi
utan „varnarmarka” beggja
— eða allra. — Þar ættu bæði
Bandarikjamenn og aðrir að
forðast hernaðarnærveru,
hvað þá afskipti.
INDL ANDSHAF er eitt
þeirra svæða, sem æskilegt
væri ,,að forðast” og gera þar
með að eins konar friðarsvæði
eins og talsmenn Indlands og
annarra strandrikja þar hafa
mælt árangurslaust með um
nokkurra ára skeið. Ekki
spillti, að Persaflói flokkaðist
undir þessi svæði.
Ef takast mætti að fjölga
slikum svæðum smátt og
smátt og stækka þau „gætu
„ytri mörk” varnarsvæðanna
hægt og sigandi nálgast landa-
mæri risaveldanna og nanustu
bandalagsrikja þeirra. Slikt
yrði ómetanleg efling öryggis
þeirra sjálfra og allra annarra
um leið.