Fréttablaðið - 29.04.2005, Blaðsíða 24

LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA
Hún er fræg sagan um Jón þjóf,
sem fékk viðurnefni sitt af því að
það var stolið frá honum. Öryrkjar
landsins virðast vera að lenda í
svipuðu heilkenni og Jón þjófur.
Ný skýrsla Tryggva Herbertssonar
hjá Hagfræðistofnun Háskólans
um íslenska öryrkja sýnir ótrúlega
fjölgun þeirra á síðustu árum og þá
sérstaklega í hópi ungra öryrkja.
Svo virðist af fréttamati fjölmiðla
og viðbrögðum sérfræðinga og
stjórnmálamanna sem þessi fjölg-
un komi bæði mjög á óvart og þyki
óeðlileg. Í því felst yfirlýsing um
að eitthvað sé bogið við hana. Fólk
sé á bótum, sem ekki eigi að vera
það. Allt er þetta ugglaust rétt, svo
langt sem það nær. Hins vegar er
mjög mikilvægt að gæta vel að
þeim ályktunum sem eru dregnar
af þessu. Strax heyrist í umræð-
unni sú krafa – og sumir virðast
telja hana óumflýjanlega – að þessi
óeðlilega fjölgun muni leiða til þess
að örorkubætur þurfi að lækka.
Með því móti væri í raun verið að
stela hluta af bótunum frá öryrkj-
um, en um leið væru þeir sjálfir
kallaðir þjófar. Öryrkjar væru
komnir í fótspor Jóns þjófs – þjóf-
kenndir fyrir að láta stela frá sér!
Þótt hótunin um þjófkenningu
vofi stöðugt yfir eru sem betur fer
fleiri hugmyndir uppi varðandi
viðbrögð við þessum nýju tíðind-
um, sem þó hafa legið í aðalatrið-
um fyrir um talsvert langt skeið.
Þannig er haft eftir yfirtrygginga-
lækni hér í blaðinu í gær að herða
eigi eftirlit með því að örorkubóta-
kerfið sé misnotað, sem vissulega
er sjálfsagt að gera. Hins vegar er
ótrúlegt að sú mikla fjölgun og sú
breyting á örorkumynstri sem
fram kemur í skýrslu Tryggva
Þórs stafi nema að örlitlu leyti af
einhverju svindli eða raunveruleg-
um „þjófum“. Hins vegar er því
ekki að neita að hún er lífseig al-
menningstrúin á að stórir hópar ör-
yrkja séu á einhvers konar gervi-
örorku og þess vegna mun það
gagnast öryrkjum sjálfum og sam-
úð með málstað þeirra vel ef
Tryggingastofnun tekst að slá á þá
trú að svindl sé mikið stundað.
En það hafa jafnframt komið
ábendingar sem snúa einmitt að
kjarna málsins. Þannig bendir yfir-
tryggingalæknir á það aftast í fyrr-
nefndri frétt gærdagsins að hluti
skýringarinnar á fjölgun öryrkja
séu vaxandi kröfur um arðsemi á
vinnumarkaði og að þeir sem hefðu
skerta færni á einhvern hátt, jafn-
vel tímabundið, gæfust frekar upp
eða væru látnir fara. Rannsóknir á
Íslandi bentu til tölfræðilegs sam-
bands milli atvinnuleysis og ný-
gengis örorku. Á þetta hefur Jón
Kristjánsson líka bent og dregið at-
hygli manna jafnframt að því að at-
vinnuleysisbætur séu lægri en ör-
orkubætur þannig að hugsanlega
sæki fólk því frekar í örorkubæt-
urnar. Þó Jón hafi farið varlega í
yfirlýsingar um aðgerðir, sem
kannski er skiljanlegt á þessu stigi,
er ljóst að hann virðist gera sér
grein fyrir að vandamálið tengist
fleiri kerfum og fleiri sviðum þjóð-
félagsins en bara örorkubóta- eða
örorkumatskerfinu. Það eitt að
taka þannig til orða – eins og hvert
stórmennið á fætur öðru gerir – að
fólk sé að „festast á örorkubótum“
eftir tímabundin vandræði bendir
til að það sé eitthvað að því um-
hverfi sem ekki getur tekið við
þessu fólki.
Á Íslandi hafa menn verið í mik-
illi afneitun undanfarin ár varð-
andi umfang og eðli félagslegra
vandamála. Einn fylgifiskur þeirr-
ar afneitunar er að úrræði eða að-
gerðir til að mæta félagslegum
vandamálum hafa verið takmörk-
uð. Það er ólíklegt að boðin séu
fram úrræði eða viðbrögð við
vandamálum sem menn viður-
kenna ekki að séu til. Þess vegna
hefur á Íslandi átt sér stað gríðar-
lega umfangsmikil endurskilgrein-
ing á því sem erlendis eru talin al-
geng og vel þekkt félagsleg vanda-
mál. Þessi vandamál verða nefni-
lega að heilbrigðisvandamálum á
Íslandi. Heilbrigðiskerfið er látið
taka við bráðasta félagslega vanda
og best þykir ef hægt er að takast á
við málin með einföldum en áhrifa-
ríkum lausnum eins og t.d. lyfja-
gjöf. Erfiðleikarnir verða ekki að
viðurkenndum vanda fyrr en búið
er að framvísa læknisvottorði.
Vandinn er hins vegar til staðar
og vissulega er mikilvæg skörun í
nútímasamfélagi milli félagslegra
vandamála og heilbrigðisvanda-
mála. Hins vegar er bæði skynsam-
legra og árangursríkara að viður-
kenna félagslegu vandamálin sem
félagsleg vandamál og gera ráð-
stafanir til að mæta þeim sem slík-
um, en skilgreina síðan heilbrigðis-
vandamál sem heilbrigðisvanda-
mál. Skýrsla Tryggva Þórs Her-
bertssonar er því ekki endilega
áfellisdómur yfir örorkubótakerf-
inu og því síður er hún tilefni til að
búa til Jón þjóf úr öryrkjum.
Skýrslan er hins vegar skjalfestur
vitnisburður um séríslenska end-
urskilgreiningu á félagslegum
vandamálum sem heilbrigðis-
vandamálum.
Okkar vandi er afneitunin.
Fyrsta skrefið er að viðurkenna að
við eigum við umfangsmikinn fé-
lagslegan vanda að glíma, sem ekki
verður leystur með lyfseðli eða
læknisvottorði. ■
Þ að var þungt yfir fréttatímum ljósvakamiðlanna ígærkvöldi. Í gær barst önnur fréttin á stuttum tíma afgrófum ofbeldisglæp á Akureyri. Í báðum málum
komu ungir menn við sögu og í báðum tilfellum sýndu þeir
óvenju einbeittan brotavilja gagnvart fórnarlömbum sínum.
Í gær vildi líka svo til að Hæstiréttur úrskurðaði í tveim-
ur umtöluðum glæpamálum, annars vegar voru staðfestir
dómar yfir sakborningunum í líkfundarmálinu svokallaða
og hins vegar voru þyngdir dómar frá því í héraði yfir
tveimur handrukkurum sem keyptir voru til að ganga í
skrokk á manni sem þeir áttu ekkert sökótt við.
Á hvaða leið er þetta þjóðfélag? Þetta er eflaust spurning
sem margir spyrja sig, ekki síst vegna þess að undanfarna
mánuði, og reyndar vel rúmlega það, hafa dunið á okkur lát-
lausar fréttir af glæpum og ofbeldi. Svarið við þessari
spurningu kemur því kannski einhverjum á óvart; íslenskt
þjóðfélag er hreint ekkert að fara fjandans til.
Þegar tölfræðiupplýsingar lögreglunnar eru skoðaðar
sést svart á hvítu að ofbeldisglæpum hefur ekki fjölgað und-
anfarin ár og reyndar benda nýjustu tölur til þess að heldur
hafi dregið úr þeim ef eitthvað er.
En hvernig stendur þá á því að ofbeldi er nánast eins og
daglegt brauð í umhverfi okkar? Þar eigum við fjölmiðlar
stærsta sök. Fréttum af glæpamálum hefur fjölgað mikið og
tónninn í fréttunum hefur harðnað; það er ekkert dregið
undan í lýsingum á voðaverkunum.
Nú er ekkert að því að fjalla um slík mál, því umfjöllunin
getur fengið fólk til þess að rísa upp gegn ofbeldi og þar með
dregið úr því. En skefjalaus fréttaflutningur af ofbeldis-
glæpum getur magnað upp algörlega tilefnislausan ótta hjá
fólki sem er í nánast engri hættu fyrir mönnunum sem fjall-
að er um.
Í langflestum tilfellum er verið að segja fréttir af inn-
byrðis átökum ógæfumanna sem eru að handrukka og mis-
þyrma hver öðrum, Venulegt fólk kemur þar hvergi nærri.
Venjulegt fólk er líka heima hjá sér í fastasvefni milli fimm
og sjö á morgana þegar níu af hverjum tíu meiriháttar lík-
amsárásum eiga sér stað.
Margir játa það fúslega að þora ekki að heimsækja mið-
borg Reykjavíkur eftir að skyggja tekur, enda á hún að vera
eins og löglaus vígvöllur um helgar. Þetta ástand er stórlega
ýkt ef ekki hreint fals. Það eru örugglega hlutfallslega meiri
líkur á því að fá á kjaftinn á sveitaballi en á Laugaveginum
aðfaranótt laugardags.
Í könnun sem var gerð meðal landsmanna fyrir fáeinum
árum kom í ljós að því fjær sem fólk bjó miðbænum, þeim
mun hræddara var það við hann, enda hafði það fólk ekki
aðra mynd af honum en þá sem það las eða heyrði um í fjöl-
miðlum. En ekki vera hrædd. Við Íslendingar erum svo
gæfusamir að búa í einhverju öruggasta samfélagi í heimi.
Ekki láta neinn telja ykkur trú um annað. ■
29. apríl 2005 FÖSTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
JÓN KALDAL
Sögur af ofbeldi og glæpum fá muna meira pláss í
fjölmiðlum en tilefni gefur til.
Við búum í
öruggu samfélagi
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
UM UMRÆÐUR ÖRYRKJA
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
Á Íslandi hafa menn
verið í mikilli afneit-
un undanfarin ár varðandi
umfang og eðli félagslegra
vandamála.
,,
Jón þjófur
Slagur fyrrverandi formanna
Sighvatur Björgvinsson fyrrverandi for-
maður Aþýðuflokksins og Jón Baldvin
Hannibalsson fyrrverandi formaður Al-
þýðuflokksins hafa báðir stungið niður
penna til stuðnings frambjóðendum í for-
mannsslag Samfylkingar-
innar. Sighvatur skrifar
langt mál á stuðn-
ingsmannasíðu Öss-
urar Skarphéðins-
sonar en Jón Bald-
vin á heimasíðu
Ingibjargar Sól-
rúnar Gísla-
dóttur. Því skal
til haga haldið,
að báðir eru
Jón Baldvin og
Sighvatur þjón-
ar íslensku þjóðarinnar í utanríkisþjónust-
unni.
Sighvatur varð fyrri til og hefur nokkrar
áhyggjur af átökum og sundrungarhneigð
sem ævinlega fylgir miklum flokkadrátt-
um. Hann þakkar Össuri að Samfylkingin
er orðinn næst stærstur krataflokka á
Norðurlöndum. Hann hafi vikið fyrir Ingi-
björgu Sólrúnu fyrir síðustu alþingiskosn-
ingar þegar fullreynt var að enginn annar
vildi gera það innan Samfylkingarinnar.
Sighvatur lýkur máli sínu á þessa leið:
„Þær staðreyndir, sem taldar eru upp hér
að framan, tala hins vegar sínu máli. Öss-
ur Skarphéðinsson hefur til þess unnið
að honum gefist tækifæri á því að leiða
Samfylkinguna í kosningum. Þrátt fyrir
góðan árangur hans sem formaður
flokksins hefur hann aldrei fengið það
tækifæri. Hann á það inni hjá okkur.”
Þá reynir á
Jón Baldvin Hannibalsson tæpir á stuðn-
ingi sínum við Ingibjörgu Sólrúnu á
heimasíðu hennar og segir: „Ég tek eftir
því, að vinur minn Sighvatur Björgvinsson,
birtir grein á heimasíðu formanns Sam-
fylkingarinnar honum til stuðnings í yfir-
standandi formannskjöri. Þar með þykir
það ekki tiltökumál, þótt sendiherra fjalli
opinberlega um formannskjör í flokki sín-
um – ef þeir styðja Össur. Þá hlýtur það
að gilda jafnt um aðra formannsfram-
bjóðendur.” Jón Baldvin hefur ekki miklar
áhyggjur af átökum, en spyr: „Og spurn-
ingin til frambjóðendanna er bara ein:
Hafa þeir manndóm til að hlíta dómi
kjósenda án eftirmála og að starfa saman
af fullum heilindum fyrir málefnunum
sjálfum, eins og ekkert hafi í skorist.“
johannh@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871