Fréttablaðið - 31.08.2005, Blaðsíða 46

Í mati greiningardeildar Lands-
bankans á kaupum Bakkavarar á
Geest hækkar virði Bakkavarar
um hátt í ellefu milljarða vegna
samlegðaráhrifa. Heildarvirði
sameinaðs félags var metið á 66
milljarða króna og nema því sam-
legðaráhrifin sautján prósent af
verðmætinu.
Kaup Bakkavarar á Geest var
einn af stærstu samrunum tengd-
um íslensku viðskiptalífi. Því
stærri sem fyrirtækin verða því
hærri geta samlegðaráhrifin ver-
ið.
Í verðmatinu segir að gera
megi ráð fyrir því að samlegðar-
áhrif Bakkavarar og Geest geti
verið töluverð enda séu félögin í
mjög líkum rekstri. Í tilfelli
Bakkavarar og Geest næst meðal
annars fram samlegð í innkaup-
um, betri nýtingu framleiðslulína
og hagræðingu í vinnuafli. Í
verðmatinu er gert ráð fyrir að
samlegðaráhrifin á Bakkavarar-
hlutanum séu einu prósenti
hærri rekstrarhagnaðarframlegð
en ella hefði orðið. Í Geest-hlut-
anum er gert ráð fyrir 0,5 pró-
senta hærra rekstrarhagnaðar-
hlutfalli. Hækka þessi samlegð-
aráhrif verðmat sameinaðs fé-
lags um ellefu milljarða króna.
MIÐVIKUDAGUR 31. ÁGÚST 2005 MARKAÐURINN22
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Mikið hefur verið um að fyrirtæki hafi sameinast
undanfarið og í tengslum við sameiningar ber orðið
samlegðaráhrif oft á góma. Samlegðaráhrif er sparn-
aðurinn sem sameining tveggja fyrirtækja getur leitt
til. En hvernig er hægt að leggja saman tvo og tvo og
fá út þrjá í kostnaði og fimm í tekjum? Að minnsta
kosti eru samlegðaráhrif einn af meginþáttunum
þegar kemur að því að meta virði sameininga.
Með samlegðaráhrifum er átt við það þegar einn
þáttur í tiltekinni starfsemi styður annan. Sem dæmi
má nefna þegar tvö fyrirtæki sem starfa á hvort á
sínu sviðinu sameinast og við það annaðhvort lækkar
heildarkostnaður eða heildartekjur aukast.
Það góða við samlegðaráhrif er að þau eru í raun
viðvarandi því að þegar rekstrarkostnaður lækkar
vegna sameiningar, til að mynda tveggja fjármála-
deilda, verður sá kostnaður ávallt lægri en rekstrar-
kostnaður tveggja deilda. Því aukast í
raun samlegðaráhrifin hægt og hægt
með hverju ári og er hægt að reikna þau
til framtíðar. Það er samt gert með þeim
fyrirvara að allt annað verði óbreytt
sem er óraunhæft.
MCDONALDS
Gott dæmi um samlegðaráhrif er McDonalds sem
getur bæði framleitt hamborgara og franskar kart-
öflur með lægri meðalkostnaði en það myndi kosta
tvö mismunandi fyrirtæki að framleiða sömu vörur.
Ástæðan felst í því að hamborgararnir og frönsku
kartöflurnar er hægt að geyma á sama stað, flytja á
sama tíma og steikja samhliða afgreiðslu. Einnig eru
McDonalds-staðir gæddir þeim kostum að mjög ein-
falt og ódýrt er fyrir þá að breikka vöruúrval sitt því
brauð, sósur og grænmeti er hægt að nýta á ham-
borgara, fiskborgara sem og kjúklingaborgara.
Á MÖRGUM SVIÐUM
Samlegðaráhrif geta birst á ýmsum stöðum innan
veggja fyrirtækja og utan. Innan fyrirtækjanna er
hægt að sameina ýmsar deildir rekstrarins sem ekki
eru beint í framleiðslunni. Sölu- og markaðsdeildir
er hægt að sameina, sem og fjármáladeild og tölvu-
deild.
Utan fyrirtækisins birtast samlegðaráhrifin í inn-
kaupum, flutningum og verður hver eining ódýrari
fyrir vikið. Þarna er einnig um svonefnda stærðar-
hagkvæmni að ræða.
Sameining fyrirtækja í svipuðum rekstri getur
skapað mikil samlegðaráhrif en fyrirtæki í ólíkum
rekstri hafa oft minni samlegðaráhrif. Stoðdeildir á
borð við fjármáladeild og upplýsingatæknideild er
þó hægt að samnýta í flestum rekstri.
AUKAST MEÐ TÍMANUM
Hvatinn að baki samruna eða yfirtöku til skamms
tíma er sá að stjórnendur sjá fram á talsverða hag-
ræðingu í rekstri og umtalsverðan sparnað til að
auka arðsemi hins sameinaða félags. Hvatinn til
lengri tíma er hins vegar að langmestu
leyti fólginn í sameinaðri þekkingu,
færni, vörum og mörkuðum sem leggur
grunninn að frekari vexti fyrirtækisins
til að auka verðmæti þess.
Margir velta því fyrir sér hvort hægt
sé að auka hagnað fyrirtækja endalaust
með sameiningum. Sífellt er verið að leitast við að ná
fram meiri samlegðaráhrifum í rekstri fyrirtækja,
sérstaklega í ljósi þess hversu hratt mörg fyrirtæki
hafa vaxið.
Visst ofmat á sér vafalaust stað á sparnaði og
samlegðaráhrifum við yfirtökur og kaup en á móti
kemur að samlegðaráhrifin vara til lengri tíma og
ættu að aukast með tímanum. Ákveðnar væntingar
skapast oft sem erfitt er að standa undir og veldur
þarafleiðandi vonbrigðum meðal hluthafa. Það getur
leitt til þess að sameiningar skili ekki því sem til var
ætlast.
Stærðarhagkvæmni er náskyld samlegðaráhrif-
um. Stærðarhagkvæmni lýsir sér í því að meðal-
kostnaður lækkar við það að umsvif aukast. Þannig
gæti stærðarhagkvæmni skilað ávinningi ef tvö
fyrirtæki í sömu atvinnugrein sameinast eins og í
tilviki Bakkavarar og Geest.
M Á L I Ð E R
Samlegðar-
áhrif
Hvað eru samlegðaráhrif?
Yfirleitt vísa þau til hins aukna
árangurs sem ná má þegar fyr-
irtæki eða rekstrareiningar
sameina krafta sína. Heildin
verður stærri en summa ein-
stakra hluta þannig að með ein-
hverjum hætti verða 2 + 2
stærri en fjórir, sem kann að
hljóma sérkenni-
lega. Í rekstrar-
samhengi er sem
sagt um að ræða
að einhverjar að-
gerðir, staða eða
ferli styðji hvert
annað með þeim
hætti að áhrif
eða árangur
þeirra er meiri
en hvers í sínu
lagi.
Samlegð getur
verið af ýmsum
toga. Algengt er
að orðinu bregði
fyrir þegar menn
telja sig geta náð
fram samlegð
með því að til-
teknir kostnaðar-
liðir verði lægri
eftir að kraftar
hafa verið sameinaðir, t.d. í
sameinuðu fyrirtæki. Af öðrum
meiði má nefna betri nýtingu
þekkingar, aukið og fjölbreytt-
ara framboð vöru eða þjónustu,
betri nýtingu dreifileiða eða
betri samningsaðstöðu gagn-
vart birgjum svo fátt eitt sé
nefnt.
Reyndar má segja að orðið
samlegð hafi fengið sess tísku-
orðs í umræðu um rekstur og
stundum verði varla þverfótað
fyrir samlegðinni. Á öðrum víg-
stöðvum hefur samlegð verið
notuð lengi, t.d. í lyfjafræði til
að lýsa sameiginlegum áhrifum
tveggja eða fleiri lyfja.
Eru samlegðaráhrif mikilvæg
ástæða sameininga?
Vonir um samlegð eru oft ein af
meginástæðum þess að fyrir-
tæki kjósa að sameinast þó að
oft séu þær vonir ekki í önd-
vegi heldur eitt af mörgum at-
riðum sem menn vilja ná fram.
Hér er ítrekað að samlegð get-
ur tekið á sig margar myndir,
og ekki er einungis um að ræða
lækkun tiltekinna og auðgrein-
anlegra kostnaðarliða. Hvaða
tegund samlegðar er reynt að
ná fram, ef svo má að orði kom-
ast, getur verið háð mörgum
þáttum. Í fjárfrekri atvinnu-
grein sem er í mjög litlum
vexti en afkastageta er yfrin er
mikilvægt að lækka heildar-
kostnað og í þeim tilvikum get-
ur meginmarkmið samruna
verið að lækka kostnað og ná
þannig fram samlegð. Í at-
vinnugrein sem er í meiri vexti
getur áherslan varðandi sam-
legð verið á að auka sóknar-
þunga á markaði, útvíkka
og/eða fjölþætta starfsemi eða
bregðast við breytingum sem
hafa orðið eða eru að vera á
markaði, t.d. hjá viðskiptavin-
um.
Það er svo önnur saga að
reynslurök samruna þar sem
leita á samlegðar sem aldrei
fyrr gefa ekki alltaf sannfær-
andi mynd. Samlegðin hefur
stundum reynst eins og fljúgj-
andi furðuhlutir, margir telja
sig hafa séð þá en fáir geta
bent á þá.
Eru meiri samlegðaráhrif í
stærri sameiningum?
Ekki er hægt með afgerandi
hætti að segja að von um sam-
legð sé meiri þegar stór fyrir-
tæki sameinast, þó að yfirlýs-
ingar um slíkt geti verið kraft-
miklar. Ef um flókinn og um-
fangsmikinn rekstur er að ræða
eru fjölmörg viðfangsefni í
sameinuðu fyrirtæki sem erfitt
getur verið að ná tökum á. Ein-
stökum hlutum rekstrar kann
að hraka um tíma, erfitt getur
verið að leggja
mat á rekstrar-
ávinning, ef svo
má að orði kom-
ast, þegar t.d. við-
skiptavinir hætta
viðskiptum við
fyrirtækið og
starfsandi kann að
versna.
Í einum af stærri
samrunum síðari
ári þegar samruni
Hewlett Packard
og Compaq stóð til
vonaðist Michael
Dell, þáverandi
forstjóri Dell, til
þess að af sam-
runanum yrði.
Hann taldi mikil
tækifæri felast í
samrunanum fyrir
sitt fyrirtæki og
var greinilega ekki jafnsann-
færður um samlegðina. En til
að sanngirni sé gætt eru einnig
dæmi um stóra samruna þar
sem ágæt samlegð hefur náðst.
Eru samlegðaráhrif mælanleg?
Erfitt er að gefa einhlítt svar
við spurningunni og líklega er
skynsamlegast að segja að þau
séu mismælanleg. Ef dæmi er
tekið af fyrirtækjum í fullkom-
lega sambærilegum rekstri
sem sameinast, loka verksmiðj-
um í kjölfarið og öll starfsemi
og aðstæður eru að öðru leyti
óbreyttar er ekki erfitt um vik
að mæla samlegðina. Í öðrum
tilvikum getur viðfangsefnið
verið vandasamt. eins og gæti
verið í tilvikum lyfjafyrirtækja
sem sameinast í því augnamiði
að nýta betur það fé sem varið
er í rannsóknir og lyfjaþróun.
Tekjur skila sér gjarnan ekki
fyrr en eftir langan tíma og
eins er ekki vitað hver hefði
verið árangur fyrirtækjanna ef
þau hefðu starfað áfram hvort í
sínu lagi.
Hvernig tengist stærðarhag-
kvæmni samlegðaráhrifum?
Stærðarhagkvæmni og samlegð
tengist t.d. með þeim hætti að
aukin hagkvæmni í rekstri
vegna umfangsmeiri rekstrar
gæti um leið verið samlegð sem
menn hefðu náð fram t.d. með
fækkun og stækkun deilda eða
verksmiðja og lækkað þannig
einingakostnað.
Samlegð tengist ekki síður auk-
inni rekstrarhagkvæmni vegna
fjölþættingar í rekstri, t.d. þeg-
ar fyrirtæki kaupir eða samein-
ast fyrirtæki í skyldum rekstri.
Er sífellt hægt að ná fram meiri
stærðarhagkvæmni með samein-
ingum?
Á pappír má e.t.v. segja að
lengi sé hægt að ná fram auk-
inni stærðarhagkvæmni með
sameiningum svo lengi sem
kostnaður fer hlutfallslega
lækkandi. Þessi rós er þó ekki
án þyrna frekar en aðrar. Stór
fyrirtæki geta misst snerpu,
flækst inn í margvíslegan og
óskyldan rekstur sem þau ráða
ekki við á endanum og í mörg-
um greinum þar sem reynir á
hugmyndaauðgi og frumkvæði
er stærðin ekki sérstakur kost-
ur. Stærðinni getur m.ö.o. á
endanum fylgt óhagkvæmni.
Vonir um samlegð eru oft ein af
meginástæðum þess að fyrirtæki
kjósa að sameinast
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Lofts
Ólafssonar
lektors við Viðskiptadeild
Háskólans í Reykjavik
LÍKUR REKSTUR SKAPAR MEIRI SAM-
LEGÐARÁHRIF Ágúst og Lýður Guð-
mundssynir, stjórnendur Bakkavarar.
Tveir plús tveir
verða fimm
Samlegðaráhrif eru þegar þættir starfsemi fyrirtækja sem sameinast styðja
hver annan og leiða til lægri kostnaðar en oft á sama tíma til hærri tekna.
Dögg Hjaltalín kynnti sér málið.
LEGÓKUBBAR Þegar legókubbarnir þrír eru lagðir saman taka þeir minna pláss en geta náð hærra upp í loftið.
Hvatinn til lengri tíma er hinsvegar að langmestu leyti fólginn í sameinaðri
þekkingu, færni, vörum og mörkuðum sem leggur grunninn að frekari vexti
fyrirtækisins til að auka verðmæti þess.
Um ellefu milljarðar í samlegðaráhrif
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/G
VA