Tíminn - 31.08.1975, Blaðsíða 28

28
TÍMINN
Sunnudagur 31. ágúst 1975.
LÖNGUNIN TIL AÐ LIFA -
LÖNGUNIN TIL AÐ DEYJA
Lyndon Johnson fyrrum forseti dó úr hjartaslagi i janúar 1973, 64 ára
gamall. Siðustu mánuði ævi sinnar lifði hann i nær algerri einangrun á
búgarði sinum í Texas. Hann var mjög þunglyndur, sem algengt er I
kjölfar hjartaáfalls.
DAG EINN 1944 þegar brezki her-
inn tók Burma, var komið með
japanskan liðsforingja á her-
sjúkrahúsið i Sylhet i Austur-
Pakistan. Hann var fyrsti
japanski liösforinginn, sem tek-
inn var til fanga á þessu svæði, og
Bretar vonuðust til að hann gæti
gefiö þeim mikilvægar upplýsing-
ar. Það var mjög óvenjulegt að
tækist að taka Japana til fanga,
einkum og sér i lagi liðsforingja.
Flestir þeirra frömdu heldur
sjálfsmorð, sprengdu sig i loft
upp.
Japanski liðsforinginn neitaði
að borða og drekka og ungur her-
læknir fékk það verkefni að halda
i honum lifinu með þvi að gefa
honum næringu I æð. Fræðilega
séð hefði átt að vera unnt að halda
i honum lifinu óendanlega þvi
maðurinn var hvorki særður né
veikur. En eftir nitjan daga dó
hann. Enginn læknanna gat út-
skýrt hvers vegna. En það að
hafa verið tekinn til fanga var slik
auðmýking fyrir Japanann, og
læknarnir gátu ekki gefið honum
lifslöngunina aftur.
Nixon fyrrum forseti. Er llfsvilji
hans brostinn? Það sem mestu
skiptir fyrir heilsu hans er að lifs-
löngunin kvikni á nýjan leik.
Læknavisindin viðurkenndu ekki
til skamms tima að fólk gæti dáiö
af hræðslu, eða af þvi það vildi
ckki lifa lengur. t þessari grein er
sagt frá hvernig visindamenn
færa nú sönnur á sambandið milli
heilans og hjartáns. Allt bendir til
að streita geti oröið banvæn.
Menn geta glatað lifslönguninni
og þeim getur fundizt þeir horn-
rekur i samfélaginu, en þeir geta
lifað vikum og mánúðum saman
niðurdregnir og örvinglaðir.
Lyndon Johnson og Neville
Chamberlain dóu báðir eftir að
hafa séð að stjórnmálastefna
beirra var mistök. Svo virtist sem
lifsneystinn i þeim hefði slokkn-
að. Richard Nixon, sem sviptur
var forsetaembætti, hefur mátt
þola mikinn heilsubrest. Læknar
sögðust hafa komið honum til
góðrar heilsu, en þó virtist sem
hann hefði misst alla lifslöngun.
Alþýðuskáldin hafa fjallað um
hve mikilvægur lifsviljinn er, og
þetta viðfangsefni ber einnig oft á
góma i siðari tima fagurbók-
menntum, en fram til þessa var
þaö staöreynd, sem læknavi'sind-
in reiknuðu ekki með.
Smátt og smátt hafa verið færð-
ar sönnur á hve mikilvæg lifs-
löngunin er og hvernig menn geta
dáið úr hræðslu, hjartasorg eða
vegna þess að þeir eru andlega
niðurbrotnir. Aðalorsök þessara
fyrirbæra er andlegt álag. Það
vex að þvi marki þegar likaminn
þolir það ekki lengur, og endalok-
in verða hjartaslag, eða hröö lik-
amleg hrörnun.
Beztu dæmin um að menn missi
lifslöngunina er að finna hjá
frumstæðum þjóðfélögum, þegar
töframaðurinn bendir með kjöt-
beini á einhvern i hópnum, sem
þá fer inn i kofa sinn og er dáinn
innan fárra daga. Fyrirbæri þetta
er kallað „Voodoo-dauði”, og er
svo velþekkt að ekki verður geng-
ið fram hjá þvi lengur.
Eina von manns, sem hefur
verið bannfærður, er sú að töfra-
maöurinn aflétti bannfæringunni
eða að annar gefi út ennþá áhrifa-
meira bann. Mannfræðingurinn
Arthur B. Cannon hefur skráð
slikt tilfelli.
Nebo, voldugur töfralæknir i
Norður Queensland i Ástraliu,
benti á Rob aðalaðstoðarmann
trúboðsstöðvarinnar með beini.
Rob varð þegar i stað alvarlega
veikur og mjög veikburða, en
þegar læknir skoðaði hann, fann
hann engin sjúkdómseinkenni.
Þegar læknirinn fékk að heyra
um bannfæringuna sendi hann
eftir töfralækninum og hótaði að
stöðva matvæladreifingu og reka
kynþáttinn burt ef eitthvað kæmi
fyrir Rob. Nebo sagði þá við Rob
að allt saman heRii verið mis-
skilningur, hann hefði ekki I raun
og veru bent á hann með beini.
Rob hresstist þá fljótlega aftur.
í okkar þjóðskipulagi getur af-
hending gullúrs og heiðursræða
haft svipub áhrif og beinið hjá
frumstæðu þjóðflokkunum. Fólki,
sem fer á eftirlaun er sagt kurt-
eislega að nú sé þeirra ekki óskað
lengur. Og ef það hefur ekki gert
áætlanir um hvernig það ætli að
eyöa lifinu eftir það, deyr það
stundum innan fárra mánaða eða
jafnvel vikna.
Bezta lyf Nixons
Richard Nixon er settur enn
meira hjá sem leiðtogi, er sviptur
hefur verið völdum. Það eina sem
getur hjálpað honum til að finna
sér sess i lifinu er sú staðreynd að
nýi þjóðhöfðinginn er honum hlið-
hollur. Ford forseti gaf honum
bezta meðalið — náðun. Þessi
náðun hefði kannski getað læknað
Nixon, ef hún hefði ekki verið for-
dæmd svo mjög af almenningi. 1
nóvemberbyrjun i fyrra heimsótti
Ford Nixon og beitti meðali sinu.
Nixon virtist hressast . við heim-
sóknina, en ekkert meðal er nógu
sterkt til að gefa honum lifslöng-
unina aftur til langframa.
t okkar samfélagi á það sér
sjaldan stað að fólk deyi vegna
bannfæringa töframanna, en aðr-
ir jafnsterkir orsakavaldar eru
þar sem orsaka sálrænt og lfkam-
legt álag, sem lýkur með skyndi-
legum dauða. George L. Engel,
sem er sálfræðingur við Rochest-
erháskóla i New York hefur rann-
sakað sérstaklega aðstæður fólks
sem dáið hefur snögglega. Hann
safnaði saman 170 dæmum, sem
greint var frá I dagblaði bæjarins
á sex ára timabili.
TIu af þessu fólki dó á þvi tima-
bili i lifinu, sem þjóðfélagsstaða
þess hafði beðið hnekki eða það
skorti mjög sjálfstraust.
„Kunnur 41 árs gamall iþrótta-
maður var sannfærður um að
hann yrði útnefndur fram-
kvæmdastjóri atvinnukeppnis-
liðs, og hafði þegar gefið i skyn
sjálfur við fjölmiðla, að það stæði
til. Hann og fjölskyldan biðu út-
nefningarinnar þegar vonbrigðin
komu. Fas hans bar vott um
kjarkleysi þegar hann gekk út úr
húsinu ásamt mági sinum. A þvi
augnabliki stökk ókunnur maður
upp I bifreið mágsins og ók af
staö. tþróttahetjan hélt að þarna
væri þjófur á ferð og hljóp að sin-
um bil og elti. Hann fannst látinn
við stýrið spölkorn frá húsinu.”
„57 ára gamall maður lézt
tveim vikum áður en rifa átti
hóteliö þar sem hann hafði unniö I
þrjátiu ár.”
,,56 ára maður lézt viku áður en
fyrirtækið sem hann og bróðir
hans höfðu stofnað 32 árum áður
var leyst upp.”
Dr. Engel kom með yfir 36
dæmi um að fólk hefði dáið eftir
að hafa fengið fregnir um lát ná-
ins vandamanns. 1 flestum tilfell-
anna var um að ræða eiginmann
eða eiginkonu. Flestaf þessu fólki
var roskið en tvennt voru þó ung-
lingar. Fjórtán ára gömul stúlka
datt niður dauð þegar hún frétti
um lát sautján ára bróður sins, og
átján ára stúlka dó, þegar hún
heyrði að áttræður afi hennar
væri dáinn. Sumt af þessu fólki dó
eftir að hafa lýst þvi yfir að það
gæti ekki lifað án hins aðilans.
Dauðsföll ári eftir
andlát vandamanna
í 36 tilfellum dó fólkið allt frá
fáum klukkutimum upp I sextán
dögum eftir að það hafði orðið
fyrir áfalli. Flestir af þessum 36
dóu úr hjartaslagi. Þrir voru með
krabbamein, sem ekki var komið
á lokastig, þegar þeim skyndilega
versnaði og þeir dóu. 21 dó þegar
nánir ættingjar eða vinir voru i
lifshættu eða ári eftir lát einhvers
náins vandamanns.
56 af fólkinu, sem dr. Engel
sagði frá, dóu úr hræðslu — það
lézt skyndilega þegar hætta eða
ógn steðjaði að. Tvær konur sem
lentu I sjávarháska gáfust upp og
dóu þegar þær fengu að vita aö
börnum þeirra hafði skolað fyrir
borð. „35 ára gamall maður á-
kærður fyrir rán, sagði við verj-
anda sinn: Ég er dauðhræddur!,
siðan brotnaði hann saman og dó
samstundis. Þriggja ára gamalt
barn dó þegar það lenti i steypi-
regni, og fjögurra ára snáði dó i
tannlæknastólnum þegar verið
var að draga úr honum tönn.”
Maður getur misst alla lifslöng-
un þegar hann stendur augliti til
uaglitis við atburði sem ekki sést
fyrir endann á og fylla viðkom-
andi skelfingu og kviða.
Harmleikir meðal dýra
Dr. Engel álitur, að dýr geti
einnig dáið af völdum tilfinninga-
legra áfalla.
Hann segir frá lamadýrum,
sem kölluð voru Charlie og Jose-
fina, og voru óaðskiljanlegir vinir
i þrettán ár. 1 hrlðarbyl flýðu þau
úr girðingu sinni. Eftir flóttann
gerðist Charlie mjög uppreisnar-
gjam, og lögreglan taldi tryggast
að svipta hann lifi. Josefina, sem
var nærri, gekk hægt til hans og
lét sig falla niður á hnén. Hún
De Gaulle hershöfðingi lét af
störfum sem forseti I mai 1969
eftir að hafa beðið ósigur i þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Hann lézt rúmu
ári siðar, ekki af elli heldur heila-
blóöfalli.
lagöi höfuðið niður á blóðugan lik-
amann og vildi ekki hreyfa sig.
Greinilegt var að hún var slegin
takmarkalausum harmi.
Fimmtán minútum siðar var hún
dáin.
Lifslöngun er sjúklingi, sem á
að fara i uppskurð, mjög nauð-
synlegur. Sjúklingar, sem eru
mjög hræddir róast venjulega, en
greinilega getur ekkert breytt af-
stööu þeirra fáu sjúklinga, sem
raunverulega halda að þeir muni
deyja. Geðlæknarnir dr. Avery
Weisman við Læknaskólann i
Harward og dr. Thomas Hackett
við Massachusetts General
Hospital hafa grandskoðað fimm
slik tilfelli.
Þeir segja frá 61 árs gömlum
innflytjanda, skraddara, sem
fékk taugaáfall þegar hann komst
til meövitundar eftir meinlausa
skuröaðgerð vegna bólgins eista.
Skurðlæknirinn skildi ekkert i
þessu. Þegar konu sjúklingsins
var sagt frá heilsufari mannsins
sagði hún: „Spákonan hafði sem
sagt rétt fyrir sér, hann deyr.”
Fjörutiu árum áður hafði spá-
kona sagt skraddaranum að hann
myndi deyja á sextugasta aldurs-
ári. Hann uppgötvaði bólguna i
eistanu rétt eftir afmælið, en dró
uppskurðinn á langinn alveg
þangað til líftryggingafélag hans
var farið að hóta að segja upp lif-
tryggingunni hans. Þegar
skraddarinn hresstist eftir tauga-
áfallið, sagði hann geðlæknunum,
að hann hefði verið viss um að
hann myndi deyja, en eftir á hló
hann að öllu saman.
Þeir; sem snúa sér til
veggjar
Læknir, sem segir manni að
hann sé með krabba, getur orðið
til þess að hann deyi um aidur
fram.Flestum léttir þegar þeir fá
að heyra sannleikann og gleðjast
yfir að þeim skuli gefið ráðrúm til
að ganga frá málum sinum,enda
þótt þeir eigi kannski mörg ár eft-
ir. En sumir bregðast við eins og
kveöinn hafi verið upp yfir þeim
dauðadómur, sem þegar i stað
skuli framfylgt, og þeir deyja
fljótlega, áður en að versta skeiði
sjúkdómsins kemur.
Krabbameinssjúklingar. sem
finnst að enginn geti gert neitt
fyrir þá,missa auðveldlega lffs-
löngunina. Ef sjúklingar, sem
þannig er ástatt fyrir eru fluttir á
annað sjúkrahús, þar sem lækn-
amir sýna þeim aukinn áhuga, fá
þeir venjulega endurnýjaða lifs-
löngun, jafnvel þótt ekki hafi tek-
izt að stöðva sjúkdóminn.
Flestir sem deyja skyndilega á
aldrinum 20-64 árá, deyja úr
hjartasjúkdómum. Menn hafa
taliö að þeir sem deyja úr hjarta-
slagi geri það af þvi að blóðtappi
stifli kransæðarnar og hindri súr-
efnið I að komast að sjálfum
hjartavöðvanum. Margir sem
verða bráðkvaddir eru með
kransæðar sem eru þröngar eða
stiflaðar, en 20% þeirra sem
deyja af hjartaslagi eru með ný-
myndaöa blóðtappa i kransæðun-
um.
Engu að siður er flest þetta fólk
með hjartavöðva, sem eru slitnir
á ákveðnum stöðum. En jafnvel
þessi skaði nægir ekki til að verða
þeim að bana. Svo virðist sem
eitthvað annað en blóðtappi eða
skemmd I hjartavöðva, sé megin-
dánarorsökin I þessum tilfellum.
Sennilega orsakast andlát fólks-
ins af þvi að hjartan fer skyndi-
lega aö slá ójafnt. Ef komið er að
manni með slikt áfall er strax
hægt að lífga hann við, hann getur
lifað lengi og jafngóðu lifi og
áður.
Heilinn kemur þessu af
stað
Hjartasjúkdómar eru algeng-
asta dánarorsökin i Evrópu og
Norður-Ameriku. Skyndileg áhrif
andlegs Alags sem breyta hjart-
slættinum eru sennilega bein or-
sök margra, já kannski flestra
þessara dauðsfalla. Fólk, sem
þegar hefur veilt hjarta — e.t.v.
vegna stöðugrar spennu og álags,
sem valdið hefur æðaþrengslum
— er i mestri hættu, en skyndileg
dauðsföll vegna óreglulegs hjart-
sláttar koma fyrir hjá alls konar
fólki, burtséð frá hvernig það er á
sig komið likamlega.
Dr. Bernard Lown, sem er leið-
togi vlsindamanna við Harvard-
háskóla, sem vinna að rannsókn-
um á hjartanu, hefur verið braut-
ryðjandium mikilvægustu atriðin
Imeðferð hjartasjúklinga sem nú
tiðkast, og hann hefur komizt að
áðurnefndum niðurstöðum eftir
miklar tilraunir með hunda. Dr.
Lown og dr. Richard Ferrier og
dr. Ramon Corballon komust að
þvi að þrjú minniháttar raf-
magnsstuð i röð gerðu það að
verkum að hundshjartað varð
viðkvæmt fyrir ójöfnum hjart-
slætti — þ.e.a.s. óreglulegum
samdrætti neðri hjartahólfanna,
sem stöðvar blóðrásina. Venju-
lega þarf öflugt rafmagnssjokk til
að koma af stað óreglulegum
hjartslætti. „Aðalvaldur ójafns
hjartsláttar i mörgum alvarleg-
um og óeðl’ilegum tilfellum er að
öllum likindum ekki sjálft hjartað
heldur heilinn og miðtaugakerf-
ið.” segir dr . Lown.
Dr. Lown og starfsbræður hans
komust einnig að þvi að bein áhrif
á heila hundsins, geta orsakað
ójafnan hjartslátt. Þeir uppgötv-
uðu að ef þeir hengdu hundana i
snörur — á hinn sigilda hátt, sem
Pavlov fyrstur notaði — þurfti
mun minni straum en ella til að
framkalla hjartaslag. Þessar til-
raunir sýndu að streita, sem

Neville Chamberlain var að falla
saman I samningunum við Hitler,
sem lauk með Munchenarsamn-
ingunum. Hann lét af embætti 10.
mai 1940 og dó 9. nóvember sama
ár. Striðið batt endi á allar vonir
hans.