Tíminn - 14.09.1975, Síða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 14. september 1975.
Geim-
ferjan
Allt frá þvi að geim-
ferðaáætlun Bandarikj-
anna hófst fyrir alvöru
þ.e. i byrjun sjöunda
áratugsins hafa verið
skiptar skoðanir um
hana, ekki einungis þar i
landi heldur um heim
allan. Margvislegar
spurningar hafa vakn-
að: Hvers vegna er ver-
ið að varpa öllum þess-
um fjármunum út i
geiminn? Hvaða erindi
eiga menn þangað á
meðan ótal vandamál
biða óleyst hér á jörðu
niðri? Af hverju eru
þessir peningar ekki
notaðir til rannsókna á
tæknisviðinu, i þágu
læknisfræðinnar eða
annarra visindagreina,
sem geta orðið mann-
kyninu til góðs?
Sannleikurinn er raunar sá, að
ekki grænum eyri hefur verið
,,varpaö” út i geiminn. beir pen-
ingar sem hafa verið notaðir til
þess að hrinda þessari áætlun i
framkvæmd hafa verið notaðir
hér á jörðunni. Allir þeir fjár-
munir, sem hafa verið notaðir til
rannsókna á geimnum hafa til
þessa fyllilega skilað sér, en hvað
framtiöin ber i skauti sér er erfitt
að segja fyrir um.
Fyrstu geimferðaáætluninni er
nú senn lokið og næst liggur fyrir
að framkvæma annan kapitula
geimferðasögunnar. Hann mun
hefjast áriö 1979, þegar geimferj-
an „Space Shuttle”, verður send
út i geiminn búin fullkomnustu
rannsóknartækjum og um borð
verða hæfustu visindamenn, sem
völ verður á. Upp frá því mun
ávallt verða ein slik ferja úti i
geimnum. begar einni slikri ferð
er lokiö, kemur ferjan inn til lend-
ingarrétteins og hver önnur flug-
vél og eftir umhleðslu er hún send
aftur á loft. bað sem hægt er að
framkvæma með aðstoð slikrar
ferju er ævintýri likast, en fyrst
er þó rétt að lýsa sjálfri ferjunni
litils háttar.
Fréttamönnum var gefinn kost-
ur á að skoða geimferjuna, þar
sem hún stendur i flugskýli Rock-
well Internationals i Downey i
Kaliforniu. Hún er ekki ósvipuð
venjulegri DC-9 farþegaflugvél,
ef frá eru taldir vængirnir og aft-
urhlutinn, en þar eru þrir geysi-
stórir eldflaugahreyflar. Lengd
ferjunnar er 37 metrar, vænghaf-
iö 24 metrar og þar sem hún gnæf-
ir hæst þ.e. fyrir ofan stýrisút-
búnaðinn er hún 17 metrar. 1
sjálfu geymslurýminu er hægt að
koma fyrir fullbúinni rannsókn-
arstofu og fjórum mönnum elleg-
ar þremur gervihnöttum. bað er
18 metrar á lengd og 5 metrar i
þvermál.
Möguleikar framtiðarinner eru
næstum óendanlegir, en til þess
að byrja með er ætlunin að nota
geimferjuna sem rannsóknar-
stofu úti i geimnum i framhaldi af
Skylab. Auk þess verður ferjan
Termel
RAFMAGNSOFNAR
Barnið finnur — og reynslan staðfestir —
að Finnsku TERMEL olíufylltir rafmagns-
ofnarnir — gefa þægilegasta hitann í
íbúðina
Leitið upplýsinga
um verð og kjör
Kjölur sf
Tjarnargata 35 — Keflavik
Simar: 92-2121 & 92-2041
9
'% m* >1»
Bandariskir geimfarar hafa hringsólað um jörðina....
notuð til þess að koma veðurat-
hugunar- og öðrum gervihnöttum
á sporbraut umhverfis jöröu,
annast viðgerðir á þeim ef eitt-
hvað fer úrskeiðis eöa koma þeim
til viðgerðar niðri á jörðu og siðan
aftur út i geiminn. Suma gervi-
hnetti þarf að senda i allt að 36.000
km hæö. begar ferjan er á spor-
braut er hægt að nota hana sem
skotpall til þess að koma gervi-
hnetti I fyrrgreinda hæð og nægja
þá minnstu og ódýrustu eldflaug-
ar.
Ferjan getur farið eftir fýrir-
fram ákveðinni braut umhverfis
jörðu og hægt er að lenda henni á
venjulegum flugvelli. Eftir 24
tima er hún svo aftur tilbúin til
flugtaks.
bessi ferja verður fyrst reynd
áriö 1979, en þegar áætlunin er
komin vel á rekspöl þ.e. árið 1980
veröa fimm ferjur i notkun, þann-
ig að ávallt verða ein eða tvær á
lofti samtimis. Geimferðastofnun
Bandarikjanna hefur þegar ráð-
gert 750 slikar ferðir á niunda
áratugnum, svo að þessar fimm
ferjur munu áreiöanlega ekki
standa ónotaðar. Hver ferð mun
taka 7—14 daga og sumar allt að
30 daga. Sérhver ferja á aö geta
farið 100 slikar ferðir, áður en hún
þarf aö fara i gagngera skoðun.
betta þýðir að þessi geimferðaá-
ætlun verður mun ódýrari en sú
fyrri.
En þá liggur beinast við að
spyrja, hvað svona fyrirtæki
muni kosta? Jú, ein geimferja
kostar 10,5 milljónir dollara mið-
að við gengi ársins 1971. Hún
verður útbúin tveimur hjálpar-
eldflaugum og stórum geymi meö
eldsneyti fyrir eldflaugahreyfla
sjálfrar ferjunnar. Hjálpareld-
flaugarnar verða látnar falla til
jarðar eftir að ferjan er komin
upp i 50 km. hæð. bær m unu lenda
i fallhlifum og skip látin sækja
þær, en siðan verða þær notaðar
aftur.
Til þess að koma Appollogeim-
fari á braut þarf að notast við
Satúrnuseldflaug, sem kostar 58
milljónir dollara (1971), en hana
er einungis hægt að nota einu
sinni. Venjulegum gervihnetti er
hægt að skj.óta á loft meö Atlas-
flugskeyti, sem kostar 18 milljón-
ir dollara eða Titan, en hún kostar
30milljónir. bessar eldflaugar er
heldur ekki hægt að nota aftur og
ef eitthvað kemur fyrir sjálfan
gervihnöttinn, er hann þar með úr
sögunni. t framtiðinni verður
hægt að gera við hann.
Hvað snertir mönnun geimferj-
unnar, þá verða þrfr menn um
borö, en auk þess pláss fyrir fjóra
farþega, sem ekki þurfa endilega
að vera sérstaklega þjálfaðir
geimfarar. í rannsóknarstöðinni
veröur þrýstingurinn jafn, þannig
að visindamaðurinn getur unnið
viö sömu skilyrði og á jörðu niðri,
nema hvað hann þarf auövitað að
venjast þyngdarleysinu. í sér-
stökum tilvikum getur ferjan tek-
ið allt aö tíu manns. Ef eitthvaö
kemur fyrir um borð i ferjunni, er
hægtaðsenda aðra upp til þess að
sækja mennina.
Fleiri spurningar eru óneitan-
lega áleitnar. Hver er eiginlega
tilgangurinn með þvi að láta
svona geimferju hringsóla þarna
uppi? Við getum þegar státaö
okkur af raunhæfum sigrum á
sviði geimvisinda. Fyrst og
fremst skal nefna veður- og fjar-
skiptahnettina, sem senda upp-
lýsingar dag hvern um viða ver-
öld. Fyrir nokkrum árum bárust
fréttir af fellibylnum „Camille”
það fljótt, að það reyndist unnt að
bjarga ótal mannslifum og verð-
mætum, sem skiptu milljónum.
Samt er þróunin á þessu sviði ein-
ungis á byrjunarstigi. 1 dag geta
veöurfræðingar aðeins spáð i tvo
eöa þrjá sólarhringa fram í tim-
ann. Eftir nokkur ár munu þeir
geta sagt fyrir um veöur i allt að
þrjár vikur.
bótt mikið sé rætt um krabba-
mein og hjartasjúkdóma, þá er
það þrátt fyrir allt hungrið, sem
hrjáir mannkynið mest. Til þess
að finna lausn á þvi vandamáli,
veröur að skoða jörðina utan úr
geimnum. Fjöldi mynda hafa
þegar verið teknar úr „Skylab”
rannsóknarstöðinni. bess má
geta aö öll lifræn efni innihalda
klórsambönd, sem í okkar augum
virðast vera græn á litinn, en á
þessum myndum koma þau fram
sem ýmis blæbrigði af rauðu.
Ein myndin er t.d. af Imperial
Valley, sem er nálægt landamær-
um Suður-Kaliforníu. Hin frjó-
samari héruð eru dökkrauð og lit-
brigðin ein segja nákvæmlega til
um það, hvar landamæri Mexikó
liggja. Sérfræðingar geta sagt
okkur ótal hluti bera með því einu
að skoða hin ýmsu afbrigði rauða
litarins. beir geta ekki einungis
séð, hvað er ræktað á hverju ein-
asta bóndabýli, heldur lika hvort
gróðurinn er nýr eða gamall og
hvort hann er lifvænlegur eða
haldinn einhverjum plöntusjúk-
lent á tunglinu