Tíminn - 24.10.1976, Síða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 24. október 1976
BÆNDASKÓLARNIR á Islandi
hafa fyrir löngu öölazt ákveöinn
sess i menningarsögu þessarar
þjöðar og viðleitni hennar til þess
að veita börnum sinum þekkingu.
Þetta vita allir, og þarf ekki um
aö ræða. Og flestir, sem einhverja
þekkingu hafa á islenzkum land-
búnaði og sögu hans, munu vita
deili á Kristjáni Karlssyni, sem
var skólastjóri á Hólum i Hjalta-
dal um aldarfjóröungs skeið, —
og rösklega þó, — bjó ung bænda-
efni undir ævistarfiö, mótaði
verðandi bændur og kom þeim til
þroska.
„Hér leiðist aldrei
neinum”
Kristján Karlsson er nú horfinn
af sviðinu, en ekkja hans, Sigrún
Ingdlfsdóttir, er mitt á meöal
okkar. Hún leiðbeinir gestum,
sem koma á Þjóðminjasafn Is-
lands, og býr búi sinu i Reykja-
vik.
1 þessu greinarkorni munum
viö Sigrún ekki ræða eingöngu um
Hóla og veru hennar þar, heldur
einnig, — og ekki siður — um ræt-
ur hennar sjálfrar. Svo gott og
gagnlegt sem það er að þekkja
sem allra flesta einstaklinga til
þeirrar kynslóðar á Islandi, sem
hefur skilaö þjóöinni „til áfang-
ans þar sem viö stöndum”, þá er
ekki siður girnilegt til fróöleiks að
kunna skil á þeim jarðvegi, sem
þessir einstaklingar eru sprottnir
úr, þvi að vitanlega var hann með
ýmsu móti, og bar margt til þess.
Og þá eru það spurningarnar:
— Hvenær komst þú fyrst að
Hólum, Sigrún?
— Ég fluttist þangað voriö 1938,
en ég hafði einu sinni komið þar
áður, svo þetta var ekki alveg
fyrsta ferö min þangaö. Við
Kristján gengum I hjónaband á
Akureyri 3. júni og fluttumst að
Hólum daginn eftir. Þá var vor 1
lofti og ákaflega fallegt i Hjalta-
dal. Ég gleymi þvi ekki, þegar ég
kom suöur fyrir húsið, morguninn
eftir aö við komum á staðinn, og
sá suður eftir dalnum. Það var
fögur sjón, sem þá blasti við mér,
égkunni strax vel við mig, og það
hélzt alla þá stund, sem ég átti
þar heima. Gamall maður sagði
lika við mig, stuttu eftir að ég
kom að Hólum: „Hér er aldrei
strok i nokkurri skepnu, og hér
leiöist aldrei nokkrum manni”.
En hann hafði nú lika verið lengi
á Hólum og hafði mikiö dálæti á
staönum. Hólar eru einhvern veg-
inn þannig, aö það er eins og þeir
taki mann i fangið. Þaö liggur þar
eitthvaö gott i loftinu, sem ekki er
svo auövelt að útskýra, en annars
getur veöurfarið átt sinn þátt i
þessu, þvi það er framúrskarandi
gott. Staðviðri eru mikil, oft logn
langtimum saman, og dalurinn
liggur þannig, að venjulega
hreyfir þar ekki vind i noröanátt.
— Ég var óvön þessu úr heima-
högum minum i Þingeyjarsýslu,
þvi að þar geta komið snörp norð-
anveöur.
Ingólfur i Fjósatungu
— Já, þú ert Þingeyingur I húö
og hár?
— Já, ég fæddist og ólst upp i
Fnjóskadal, dóttir Ingólfs Bjarn-
arsonar, bónda og alþingismanns
i Fjósatungu, og Guöbjargar
Guðmundsdóttur. Hún var lika úr
Fnjóskadalnum. Pabbi fæddist
suður á landi, aö Haga I Hrepp-
um, þótt foreldrar hans væru úr
Þingeyjarsýslu. Þau voru vinnu-
hjú Asmundar á Stóruvöllum og
fluttust með honum suður i
Hreppa, — þaö var farinn
Sprengisandur.Þauhéldu siðan á-
fram að vera vinnuhjú Ásmundar
i Haga, og þegar þau höfðu verið
þar I fjögur ár, fæddist pabbi. En
þau gengu ekki i hjónaband, og
þegar pabbi var á öðru ári,
drukknaöi faðir hans, — suður i
Njarðvikum, minnig mig, — þvi
að þá var enn sá siöur að senda
vinnumenn i verið. Amma min
var áfram vinnukona hjá As-
mundi bónda, og Sigurlaugu konu
hans, sem var móðursystir henn-
ar, en þegar pabbi var orðinn sjö
ára gamail, fór amma með dreng
sinn noörur á æskustöðvarnar, og
Asmundur bóndi fylgdi þeim
myndarlega á leiö ásamt fleira
fólki. Ég hef þaö fyrir satt, að
hann hafi ekki snúið við fyrr en sá
til byggða i Þingeyjarsýslu og
„hallaöi norður af”. Hann hefur
viljað vera viss um að ekkert
amaði að snáðanum á leiðinni, og
nú voru örlög föður mins ráðin.
Upp frá þessu var hann bundinn
ættarslóðum sinum i Suöur-Þing-
eyjarsýslu órjúfandi böndum.
Pabbi ólst svo upp með móöur
sinni, fyrst á Fornastöðum, en
svo giftist hún manni sem Sigur-
jón hét og var frá Leifshúsum á
Svalbarðsströnd. Þau áttu heima
á ýmsum stöðum i Fnjóskadal, en
bjuggu litiö, þvi aðhann var mik-
ið til sjós. Ekki eignuðust þau
börn saman, en pabbi óist upp hjá
þeim, og þau kostuðu hann i
Mööruvallaskóla.
Siðar drukknaði Sigurjón, eins
og faðir pabba hafði lfka gert á
sinum tima, og þar með var
amma min búin að missa báða
menn sina i sjóinn, þótt að sönnu
væri hún ekki gift afa mlnum,
fööur pabba.
Faöir minn fór i Möðvuvalla-
skóla sextán ára gamall, og var
yngstur nemenda þar, Honum
þótti skólavistin skemmtileg og
notfærði sér hana vel. Eftir þetta
stundaði hann kennslu, verzlun-
arstörf og fleira. Hann var meöal
annars sýsluskrifari á Akureyri,
bæði hjá Guölaugi sýslumanni og
Klemenz landritara. A þeim ár-
um var hann oft settur sýslumað-
ur og bæjarfógeti um stundarsak-
ir.
Foreldrar minir áttu heima á
Akureyri, fyrstu búskaparár sin,
Kristján Karlsson.
en þegar afi minn, Guðmundur
Daviðsson, hætti að búa i Fjósa-
tungu, fiuttust ungu hjónin þang-
að, og bjuggu siðan allan sinn bú-
skap i Fjósatungu, og við þann bæ
er pabbi jáfnan kenndur.
Mér þykir vænt um, þegar ég
hugsa til þess nú að ég náði i
skottiö á gamla timanum, þegar
ég var aö alast upp. Ég man eftir
vinnukonum, vinnumönnum og
mörgu gömlu fólki, sem mér þótti
vænt um frá þvi ég man eftir, og
sem passaði okkur börnin að
mjög verulegu leyti, — og væri þó
synd aö segja að foreldrar okkar
heföu ekki sýnt okkur fyllstu um-
önnun og ástriki. Ég svaf fyrir of-
an ömmu mina, Ingibjörgu frá
Fornastöðum, hún las fyrir mig,
sagði mér sögur og lét mig lesa
bænir. Ég er ekki að halda þvi
fram, að ég hafi verið sérlega trú-
rækin i æsku, sumar bænir þóttu
mér leiðinlegar, aðrar ekki. En
hvað sem öllum trúarviðhorfum
liður, þá er það áreiðanlega ó-
metanlegt fyrir börn að sofna út
frá einhverju fallegu, — ein-
hverju góðu. Mig tekur sárt til
blessaðra barnanna, sem eru
núna að horfa á kúrekamyndir,
eða eitthvað annað verra, alveg
þangaö til þau fara að sofa, og
sofna svo með hugann fullan af
endurminningum um ofbeldi,
morð og alls konar byssuleiki.
Fólk veitekki hvaðþað eraðleiða
yfirbörnin sin með þvi að úthluta
þeim ööru eins.
Einsdæmi i
íslandssögunni?
— Dróst ekki faöir þinn
snemma inn i opinber afskipti og
umsýslan, sem hafði i för meö sér
feröalög og alls konar ónæði?
— Ekki held ég að það hafi ver-
ið teljandi, fyrr en pabbi og
mamma voru komin austur i
Fnjóskadal og farin að búa i
Fjósatungu, en að vísu var þaö
lika snemma á árum. Pabbi var
frá unga aldri mikill glimumaður
„Bláir
eru dalir
I , • 9:
þimr...
kvað Hannes Pétursson skáld um
„byggð sina í norðrinu\
Eins er Sigrúnu Ingólfsdóttur
innan brjósts, þegar hún
rekur minningar sínar frá Hólum
og úr Fnjóskadal í þessu viðtali
og hafði alltaf mikiö yndi af
glimu. Hann sagði mér, aö þegar
hann hefði verið á Fornastöðum,
hefði hann oft staðiö úti og gætt
að, hvort ekki kæmi einhver
strákur, sem hann gæti glimt við.
Jú.hann fórnokkuð snemma að
gefa sig að sveitarmálum, og
hann varð framkvæmdastjóri
Kaupfélags Svalbaröseyrar til
dauðadags. Þá var ekki neinn
sveitarsimi, heldur aðeins ein
simastöð i sveRinni, og þangað
fór hann oft, þvi að hann þurfti
viða að reka erindi. Ekki var bil-
unum til að dreifa, enda vorum
við börnin ærið oft send eftir hest-
um.
Fyrst ég minntist á kaupfélags-
skapinn, er rétt að geta þess um
leiö, að samvinnufélagsskapur-
inn var pabba alla tið mikið hjart-
ans mál. Hann var formaður
Sambands isl. samvinnufélaga
frá 1925-1936, og mikill vinur Hall-
grfms Kristinssonar og bræöra
hans, svo og annarra frumherja
samvinnuhreyfingarinnar á landi
hér.
Seinna varö faðir minn alþing-
ismaður, en um þingmennsku
hans veit ég ekki mjög mikiö, ut-
an aö hann mun lengst af hafa
verið formaður fjárveitinga-
nefndar Alþingis. Annars held ég
að hugur hans hafi ekki staðiö til
mikilla mannvirðinga. Ég man,
að einu sinni kom maður sunnan
úr Reykjavik til okkar i Fjósa-
tungu, og settist á tal við fööur
minn. Ég var hjá og heyröi allt.
Þá fór þessi maður að spyrja
pabba, hvort hann vildi ekki
verða bankastjóri i Reykjavik, en
maðurinn hafði veriö sendur
norður með fullu umboði gagn-
gert til þess að bjóöa pabba þessa
stöðu. En pabbi svaraöi neitandi
og sagöist ekki hafa neinn hug á
sliku. — Timarnir breytast, og
margt er nú ólikt þvi sem þá var.
Nú hygg ég að fáir myndu fúlsa
viö þvi að verða bankastjórar, ef
þeirættu þess kost, og ekki kæmi
mér á óvart, þótt ég væri eina
manneskjan á Islandi, sem hefur
hlustaö á föður sinn neita banka-
stjórastööu — i fullri alvöru.
Fé i krafstri er
fögur sjón
— Svo þú ólst upp i Fnjóska-
dalnum, og sannarlega er failegt
þar, einkum á sumrin. En hvað
fannst þér nú skemmtilegast,
þegar þú varst að slita barns-
skónum á þessum fögru stöðv-
um?
— Skepnurnar og útiveran. Ég
var alltaf að snúast I kringum
fjármennina, hvort sem þeir voru
i fjárhúsum og hlöðu eöa aö reka
fé til beitar. Fjármenn pabba
voru menn nokkuð viö aldur, á-
kaflega barngóðir, og leyfðu mér
að elta sig, svo að segja hvert sem
þeir fóru, Á kvöldin stóðum við
systkinin i kringum féð, þegar
verið var að hýsa það, — það var
alltaf kallað að „standa I kring”.
Á vorin hófst mikill dýröartimi,
Ég efast um aö ég hafi nokkurn
tima verið hamingjusamari á
uppvaxtarárum minum en þegar
ég var að ganga við lambærnar
og aö reka úr túni á vorin. Það
var fuglasöngur, skógarilmur og
lækjarniður, — með öörum oröum
islenzkt vor, eins og það getur
orðið dýrlegast. Umgengni við
skepnur er börnum ómetanlegt
hnoss. Ég hef oft hugsað um
sveitabörnin i gamla daga, sem
áttu ekki neitt sérlega gott, sum
hver, en þau höfðu þó alltaf
skepnurnar og gátu leitað til
þeirra, ef eitthvað bjátaði á. En i
bæjum er ekki i það skjólið að
flýja, ef maður lendir eitthvaö
upp á kant við tilveruna. Þaö er
alltaf verið að tala um það, hve
krakkar séu óþæg, skemmi
mikiö, og annaö eftir þessu, en ég
held að fólk átti sig ekki á þvi,
svona yfirleitt, að þetta stafar
mest af þvi, að börnin skortir við-
fangsefni. Hérgeta skólarnir ekki
leyst allan vanda. Fyrst og
fremst geta nú börnin ekki verið
öllum stundum innan veggja
skólans, og i öðru lagi eru þau alls
ekki öll gefin fyrir lærdóm og set-
ur á skólabekkjum langtimum
saman, Þau geta veriö greind og
á margan hátt ágæt fyrir þvi.
Skólanám hentarekki öllum, þótt
greindir séu.
— Já, það getur sjálfsagt verið
alveg eins þroskavænlegt aö snú-
ast við lambær norður i Fnjóska-
dal.
— Ég hafði aö minnsta kosti
gott af þvi. Mér fannst ég verða
eitt með landinu, — landinu
sjálfu. Það var eins og ég væri
hlutiaf þeirrijörö.semég gekk á.
Ég man ekki eftir þvi að hafa
fundið þessa tilfinningu eftir að
ég varð fulloröin, en mér hefur oft
orðið hugsað til hennar siöan.
— Og þér fannst Ilka gaman að
reka fé til beitar á veturna?
— Já, ekki sizt að horfa á það i
krafstri, þaö er falleg sjón að sjá
margt fé dreifa úr sér í góðum
krafstri og ryðja frá sér mjúkum,
þurrum snjó.
Seinast sá ég fé i krafstri I Vest-
ur-Húnavatnssýslu fyrir mörgum
árum. Við Kristján vorum þar á
ferð i bil fyrri part vetrar og sá-
um fjárhóp á beit álengdar, Við
stönzuðum og fórum út úr bflnum
til þess að horfa á féð. Þá hugsaði
ég með mér: Þetta verður nú i
seinasta skiptiö, sem ég sé kindur
i krafstri, og svo fór, að siðan hef
ég ekki séð þá sjón, og á þaö tæp-
lega eftir hér eftir. — En þetta
skilja vist ekki aörir en þeir, sem
einhvern tima hafa reynt eitthvað
þessu likt.
Öllum var hún góð
— Lifðir þú ekki mikið i heimi
sagna og ævintýra, þegar þú
varst barn?
— Jú, ég átti góöa og fróöa for-
eldra, en þó held ég að gamla
fólkið á bænum hafi talaö ennþá
meira við okkur börnin en for-
eldrar okkar. Þetta gamla fólk
las fyrir okkur ævintýri og sagði
okkur sögur, en það voru ekkert
endilega hefðbundnar og alkunn-
ar barnasögur, heldur engu siður
sögur úr þeirra eigin lífi. Þetta
varð ákaflega lifandi og eðlilegt,
og alltaf siðan hefur mér þótt svo
gaman að lesa um lif fólksins i
landinu, ég tek það gjarna fram
yfir að horfa á sjónvarp og hlusta
á útvarp, þótt þaö sé út af fyrir sig
gott og blessað, þegar þar er
vönduð dagskrá á annað borð.
Og gamla fólkið, sem ég var að
minnast á, gerði meira en að lesa
fyrir okkur og segja okkur sögur
úr lifi sinu. Það kenndi okkur
bænir og talaði við okkur um
gæzku Guðs, en allt var það i
frjálslyndum anda. Aldrei var
haldið að okkur neinum ákveðn-
um kennisetningum, og aldrei
heyrði ég minnzt á helviti. Ég
held, aö islenzkt alþýðufólk hafi
alltaf verið miklu frjálslyndari i
trúarefnum en grannar okkar á
hinum Norðurlöndunum.
Fjórar af þessum gömlu mann-
eskjum, sem voru á æskuheimili
minu, dóu heima I baðstoíu, innan
um okkur börnin. Liklega þætti
þetta ekki gott nú á dögum, en
enginn tók til þess þá, og þegar ég
hugsa um þetta núna, finnst mér
það hafa verið holl og góð
reynsla. Vist fannst okkur það
sorglegt, þegar fólkið var að
deyja, og við gengum hægt um og
vorum stillt, en þó var þetta allt
eins og eölilegt og sjálfsagt. Mér
er nær að halda aö ég sé og hafi
alltaf veriö minna hrædd við
dauðann, sökum þessarar
reynslu, en ég hefði annars oröið.
Mér er i minni eitt vor. Stjúpa
mömmu, seinni kona afa mins, —
ég kallaði hana „afa-ömmu”,
þegar ég var litil — var lögzt
banaleguna. Hún hét Guðfinna
Gisladóttir, og Skarða-GIsli var
afi hennar. Nú var ég einhverju
sinni send með mat til hennar, og
þá fór ég, eins og krökkum er tit-,
aö hafa orð á þvi, hve fagurt væri
úti, það væri alveg komið vor. Þá
sagöi Guðfinna: „Já, það er kom-
ið blessaö vor, en nú fer ég að
ganga inn i eilifðarvorið, Rúna
min”. Mér varð svo við þessi orö
hennar, að ég fór að brynna mús-
um, en þá sagði gamla konan:
„Blessuð vertu ekki að gráta út af
þessu. Það vor er miklu betra en
vorið úti, sem við höfum hérna”.
Hólar i Hjaltadal.
Sunnudagur 24. október 1976
TÍMINN
21
Ágætt starfsfólk—
góður heimilisbragur
En þetta gekk allt vel, ekki sizt
vegna þess, hve ágætu fólki við
höfðum á að skipa, alla tið. Það
voru svo margir hjá okkur á
Hólum, að mér er engin leið að
nefna þá alla með nöfnum. Þess
vegna ætla ég að gera alla jafna
og nefna hér engan meö nafni
nema bróður Kristjáns, Sigurö
Karlsson. Hann var ráösmaður á
Hólum i ein tuttugu ár, og alla
stund önnur hönd bróður sins,
enda voru þeir miklir vinir og
unnu vei saman. Siguröur var og
erfrábær hirðumaður, sem fylgd-
ist með öllu, smáu og stóru. Og
hann var svo mikill hirðir — i
bókstaflegri merkingu þess orðs
— aö annars eins má lengi leita,
Það var hrein unun að sjá hann
umgangast skepnur. Þegar hann
kom inn i hús til sauöfjár eða
hesta, þá hrukku skepnurnar ekki
i kút með hræöslusvip, enda var
ekki gengið hranalega um dyr,
þar sem Sigurður var á ferð. All-
ar skepnur vissu aö þær áttu vini
að mæta, þar sem Sigurður var,
og skepnur eru aö þvi leyti eins og
börn, að þær vita hvaö að þeim
snýr. Sigurður var lika frábær-
lega barngóöur maöur, og þetta
held ég að fari oft saman. Barn-
góðir menn eru oft einhverjir
beztu menn i allri umgengni við
skepnur.
Já, það var gott fólk á Hólum,
enda reyndum við hjónin mikið til
þess. Okkur var ekki nóg að menn
væru duglegir til verka, við vild-
um lika að þeir væru góðir
heimilismenn og að þeirsettu við-
felldin og menningarlegan svip á
staöinn. Heimilisbragurinn skipti
ákaflega miklu máli, ekki sizt
vegna þess, aö allir bjuggu i sama
húsinu, hjón meö börn, starfsfólk
og skólapiltar. Þannig var það
fyrstu tiu árin sem ég var á Hól-
um, þrettán ár af veru Kristjáns
þar, þvi að hann var búinn að
vera skólastjóri þar 1 þrjú ár,
þegar við giftumst.
Ég sagði stundum við Kristján,
að það skipti miklu meira máli
hvernig stúlkurnar minar væru,
sem unnu með mér innan húss,
heldur en karlmennirnir, sem
unnu meðhonum utan dyra. Þær
settu miklu meiri svip á heimilis-
braginn, sagði ég. Auðvitað var
þetta að sumu leyti striðni hjá
mér, en öllu gamni fylgir nokkur
alvara. Ég var lika ekki siður
heppin með mitt samstarfsfólk en
bóndi minn meö sitt. Starfsstúlk-
urnará Hólum voru bæði margar
og góðar, og ég hef oft hugsað
með þakklæti til þeirra. Ég get
ekki talið þær upp hér, þótt þær
ættu það meira en skilið, en mig
langar að senda þeim öllum hlýj-
ar kveðjur meö þessum linum.
Og það var ekki nóg með að
heimilisfólk á Hólum, konur og
karlar, legðu fram krafta sina i til
eflingar þessum stað. Fólkið i
dalnum var okkur ákaflega
hjálplegt og vinsamlegt, og ég
held mérsé óhætt að segja, að all-
ir Skagfirðingar hafi hugsað vel
til Hóla og viljað veg þeirra sem
mestan. Það er Skagfirðingum til
sóma, hvern hug þeir bera til
þessa forna menningarseturs.
Glaður barnahópur
— Var ekki lika mikið af börn-
um á Hólum og fleiri hjcn sem
voru að eignast börn en þið,
skólastjórahjónin?
— Jú, það má nú segja. Þar var
margt barna, og þau voru lika
mörg jafngömul. Viö vorum
þarna fern hjón, sem öll áttum
börn, og ef mig ekki misminnir,
þá munu hafa verið um skeið
fjórtán börn heimilisföst á Hól-
um, og ekkert þeirra eldra en tiu
eða tólf ára. Ég hef ekki kynnzt
öðrum hópi fólks, þar sem sam-
komulag hefur verið jafngott inn-
byrðis. Ég veit eiginlega ekki,
hverju það var að þakka, það var
að minnsta kosti ekki eingöngu
fyrir tilverknaö okkar, foreldr-
anna. Liklega hefur staðurinn
sjálfur átt mestan þátt i þvi, hve
vel þetta gekk. Börnin gátu veriö
hvar sem þau vildu, þau léku sér
saman eftir aldri, eldri börnin
gættu þeirra sem yngri voru, án
þessaðnokkur bæði þau þess, það
kom af sjálfu sér, — og þau fóru
snemma að hjálpa fulloröna fólk-
inu, utan bæjar og innan.
Eg minnist þessara barna með
gleði, og sömuleiðis foreldra
þeirra. Hjónin, sem áttu heima á
Hólum samtimis okkur Kristjáni,
voru öll mesta ágætisfólk. Börnin
fengu að ganga á milli heimil-
anna eins og þeim sýndist, enginn
klagaði eða bar sögúr á milli,
enda þurfti þess ekki, — og hefði
enda ekki þýtt, á slikt hefði ekki
verið hlustaö. Börnin á Hólum
höföu sinn eigin dómstól, þar sem
þau gerðu út um miskliðarefni
sin, ef einhver voru, en slikt og
þvilikt var fátitt — jafnvel undar-
lega fágætt, þar sem svo mörg
böm áttu hlut aö máli.
— Og fleira ungt fólk var á Hól-
um en börnin sem voru að vaxa úr
grasi. Þar hafa ófáir bændur
dvalizt á unglingsárum sinum og
mótazt um leið og þeir bjuggu sig
undir ævistarf sitt?
— Já, já, og margt ungt fólk
yfirleitt. Ég er óminnug á tölur,
en ég hygg, aö um fimm hundruð
bændaefni hafi stundað nám á
Hólum þau tuttugu og sex ár, sem
Kristján var skólastjóri þar.
Þegar Kristján kom aö Hólum
sem skóiastjóri, var hann ekki
nema tuttugu og sex ára. Á þeim
árum fóru ungir menn yfirleitt
ekki eins snemma i skóla og
seinna varð, og fyrstu árin var
ekki ýkjamikill aldursmunur á
honum og nemendum hans. En
það átti eftir að breytast mikiö,
þvi að Kristján eltist vitanlega
eins og aðrir menn, en aftur á
móti uröu nemendurnir alltaf
yngri og yngri. Nú eru margir af
nemendum fyrstu áranna orðnir
sextugir menn, eða þaðan af
eldri, en ég á óksöp bágt með að
hugsa mér þá sem roskna bænd-
ur. Mér finnast þeir alltaf vera
ungir og upprennandi, jafnvel
unglingar, þvi að þannig kynntist
ég þeim, Þetta er einkennilegt:
ég get einhvern veginn aldrei sætt
mig við að þeir eldist. Sama er að
segja um stúlkurnar „mfnar”,
sem hjá mér voru. Mér finnast
þær alltaf vera ungar. Margar
þeirra urðu eiginkonur skólapilt-
anna, og ég held að það hafi allt
saman fariö vel. Það var að
minnsta kosti sérlega ánægjulegt
að vita það gerast, og vonandi
hefur gæfan fylgt þeim öllum.
Þetta voru allt ágætismanneskj-
ur.
Seinasta kveðja hans
til nemenda sinna
— Nú hafa nemendur skólans
vitaskuld dreifzt um allt tsland.
Héldust tengsl með þeim og
Kristjáni — eöa ykkur hjónunum,
— eftir að leiðir skildi á Hólum að
námi loknu?
— Já, já. Sumir þeirra héldu á-
fram að vera kunnugir okkur,
Kristján frétti alltaf frá þeim
annað slagið og hafði vakandi
auga á hvernig þeim gengi i lif-
inu, hvort sem þeir áttu heima i
sveitum eða bæjum, þvi auðvitað
urðu þeir ekki allir bændur, og
sizt ævilangt. Það var eittmesta
áhugamál Kristjáns að vita
hvernig þessum mönnum reiddi
af, þvi að honum þótti svo vænt
um þá alla, „drengina sina”, eins
og hann kallaði þá.
Mig langar aö segja hér aö lok-
um eina sögu. Hún sýnir vel, hvað
það er, sem i raun og veru er
aðalatriðið, þegar öllu er á botn-
inn hvolft.
Eftir að við Kristján vorum
flutt hingað til Reykjavikur, ferð-
aðisthann mikið meðal bænda, og
ég var oft með honum á þessum
ferðum. Svo var þaöeinu sinni, að
við komum til bónda, langt frá
Reykjavik sem endur fyrir löngu
hafði verið nemandi á Hólum.
Þetta var skömmu áður en Krist-
ján dó. Á þessum bæ var bersýni-
lega prýðisvel búið, snyrti-
mennskan alger, bæði utan bæjar
og innan, mikil ræktun, og fallegt
um að litast, hvort sem horft var
nær sér eða fjær. Auðvitað þarf
ekki að spyrja að viðtökunum,
enda varauðséö, aðhérleið öllum
vel, mönnum og málleysingjum.
Þegar við Kristján vorum kom-
in út fyrir túnhliðið, sneri ég mér
við, horfði heim að bænum og
sagði: „Það má þó segja, aö hér
er myndarlegt, bæði úti og inni.”
Þá svaraði Kristján, á sinn hóg-
væra og hlýlega hátt, sem honum
var svo laginn, — og það finnst
mér mega vera siðasta kveðja
hans til nemenda sinna:
„Já, þeir búa margir vel,
drengirnir minir.” —VS
algengast var á hverjum tima.
Lengi vel voru um fimm hundruö
fjár á fóðrum, og á siðari árum
sex hundruð. Fyrstu árin voru um
tuttugu mjólkandi kýr, en svo var
fjósið stækkað, og eftir það voru
kýrnareitthvað á milli þrjátiu og
fjörutiu, þær sem i mjólk voru, og
svo geldneyti og kálfar þar að
auki. Hestar voru alltaf margir,
en ekki veit ég nákvæmlega
hversu margir þeir voru, enda
var það misjafnt. Oftast voru þeir
á milli fimmtiu og sextiu. A Hól-
um var hestakynbótabú.
Sigrún Ingílfsdóttir.
Svo fór hún að tala eitthvað meira
við mig, þvi aö hún var enn ekki
neitt m jög langt leidd þegar þetta
var. Jú, ég hlustaði, eins og vant
var, og lét huggast. Svona voru
uppeldisár min. Vor og vetur, líf
og dauði, voru sjálfsögð og eðli-
leg, og mótuðu hugi okkar barn-
anna. Þetta var einfaldlega sá
skóli, sem náttúran hefur sjálf
komið á fót.
Mig langar að ljúka þessu
spjalli um æskuheimili mitt meö
þvi að minnast á móður mina.
Blessuð sé minning hennar. Hún
var hin styrka stoð heimilisins.
Hún hjúkraði gamla fólkinu til
hinztu stundar, og hún annaðist
okkur börnin með allri þeirri ást-
úð og kostgæfni, sem góö móðir á
til. Hjá okkur voru lika aðkom-
andi unglingar, og sumir heilsu-
litlir. Þá annaðist hún eins og sin
eigin börn, enda urðu þeir eins og
fóstursystkin okkar, barnanna á
bænum. Ég hef lika veitt þvi eftir-
tekt, að fólk minnist móöur minn-
ar með hlýju og þakklæti. Hún
mátti ekkert aumt sjá, hvorki
menn né málleysingja. öllum var
hún góð og þeim bezt, sem minnst
máttu sin.
Einn langur og
glaður starfsdagur
— Næst langar mig aö vikja
talinu aö veru þinni á Hólum. Þú
segist fijótt hafa kunnað vel við
þig þar?
— Já, ég kunni strax vel við
mig þar, en starfiö sjálft fannst
mér erfitt, einkum fyrst i stað.
Mér hefur alltaf þótt gaman að
búa i sveit og njóta sambýlis við
náttúru og skepnur. Það fylgir þvi
sérkennileg öryggistilfinning að
vita þeim skepnum liða vel, sem
maður hefur undir höndum. Og
svo eru það „kaflaskiptin” i nátt-
úrunni, vetur, sumar, vor og
haust, kvöld og morgunn, nótt og
dagur. Allt þetta verða menn
miklu meira varir við i sveit en
borg, þótt auðvitaö komi vor eftir
vetur og haust eftir sumar i bæj-
unum lika. En fólk skynjar þær
breytingar allt öðru visi i borg en
sveit.
— Var ekki alltaf stórt bú á
Hólum, lika á fyrstu árúm þinum
þar?
— Jú, það held ég verði að telj
ast, þegar miðað er við það sem
— Var ekki líka unnið með
hestum, að minnsta kosti framan
af árum?
— Jú, en það stóð nú samt ekki
lengi eftir að ég kom i Hóla. Ég
man eftir þvi að heyi var ekið
heim á vagni sem þrfr hestar
drógu, og gaman þótti mér að
taka þátt i heyskap, þar sem
margtfólk og hestar unnu samán.
Það er einkennilegt, hve samstarf
manna — margra i senn — getur
orðiö náið viö slikar aðstæöur.
Þaö er allt annað en þegar stór-
virkar véiar vinna aöalverkiö.
Þegar ég haföi aöeins verið fá
ár á Hólum, komu þar tvær
Farmal-dráttarvélár, báðar
rauðar aö lit. Þá breyttist margt,
og svo var vélaöldin gengin i
garð, eiginlega áður en nokkur
vissi af. Það var rás timans, og
auðvitað ekkert við því að segja.
En eitt hef ég oft undrazt, þegar
églit um öxl til þessara ára: Þaö
er, að aldrei skyldi verða neitt
stórslys á Hólum öll þessi ár, svo
margir sem unnu þar, og bæði
með hestaverkfærum og dráttar-
vélum. Auðvitað voru ekki allir
jafn gætnir, hvorki i meðferð
hesta né véla, en það var eins og
ýfir þessu væri einhver hlifð. Það
var eins og hvert annað „guðs til-
lag”, eins og gamla fólkið sagöi
stundum.
— Þú sagðir, að þér hefði fund-
izt starf þitt á Hólum erfitt, eink-
um fyrst i stað. En var ekki alltaf
ákaflega mikið að gera þar, bæði
utan bæjar og innan?
— Jú, enginn þurfti aö kvarta
undan atvinnuleysi þar á bæ. En
maðurinn minn, Kristján Karls-
son, var ákaflega duglegur mað-
ur. Hann fór fyrstur á fætur á
morgnana og seinastur i rúmið á
kvöldin, og hann kenndi sjálfur
fyrstu kennslustundirnar i skól-
anum. Um hannmátti segja, eins
og stendur i einni af smásögum
Einars Kvarans, að hann hafði
yndi af allri áreynslu. Þá var
hann glaöastur, þegar mest var
að gera og allir unnu, samtaka og
ánægðir. — Þegar ég hugsa til
þessara daga nú finnast mér þeir
allir hafa verið einn langur og
glaður starfsdagur. Já, langur
var dagurinn oft, og sjálfsagt hef
ég verið eins og Marta forðum,
sem var áhyggjufull, mæddist i
mörgu og gerði sér vafalaust
stundum áhyggjur að óþörfu.