Fréttablaðið - 02.12.2005, Blaðsíða 26

2. desember 2005 FÖSTUDAGUR26
Hann var bara 14 ára þegar
hann fékk fyrstu einkenni
átröskunar sem átti eftir
að umturna lífi hans. Hann
hræddist að verða fyrir ein-
elti í skólanum ef hann yrði
feitur. Nú hefur hann verið
á góðum batavegi í um það
bil ár. Reykvískur piltur
segir ótrúlega sögu sína af
einlægni.
Átröskunarsjúkdómar eru við-
urkennt þjóðfélagsmein, og geta
hæglega dregið fólk til dauða.
Oftast er fjallað um sjúkdómana í
tengslum við konur en ekki karl-
menn. Þeir fá illvígustu tegundir
þessara sjúkdóma engu að síður og
þurfa að kljást við þá. En það ber
miklu minna á þeim í umræðunni.
Viðmælandi blaðsins er 18
ára piltur. Hann féllst á að segja
lesendum sögu sína. Hann bíður
blaðamanns á Kringlukránni,
myndarlegur og snyrtilegur strák-
ur, greinilega ögn óstyrkur í fyrstu
en það lagast fljótt. Hann vill ekki
koma fram undir nafni í litlu
samfélagi, enda hefur hann náð
umtalsverðum bata eftir hetjulega
baráttu við sjúkdóminn og er nú
kominn í stjórnunarstöðu á sínum
vinnustað. Hann talar hægt og
íhugandi þegar hann hefur frásögn
sína, eilítið hikandi í fyrstu, en
fljótlega einbeittur í að koma sögu
sinni til skila, öðrum til fræðslu og
viðvörunar.
„Ég var 14 ára, þá í 9. bekk,
þegar þetta hófst, á þeim aldri
þegar útlitið skiptir rosalega miklu
máli,“ segir hann. „Ég hafði aldrei
verið feitur. Svo fór ég skyndilega
að pæla í því að ef ég yrði feitari
yrði ég áreiðanlega lagður í ein-
elti. Ástæðan var sú, að í bekknum
mínum var strákur sem var feitur.
Hann var lagður í einelti út af því.
Ég var meðvitaður um eineltið, tók
ekki beinan þátt í því en gerði ekk-
ert til að stöðva það. Mér leið alveg
hræðilega illa með það, en hélt mig
til hlés.
Þessi fituhugsun var að gerjast
í kollinum á mér í um það bil tvo
mánuði áður en sjúkdómurinn byrj-
aði að koma í ljós. Ég fór að borða
minna og minna. Ég fékk mér bara
einu sinni á diskinn minn, setti
minna á hann og hætti að borða á
morgnana. Ég borðaði bara skyr í
skólanum. Smám saman fór ég að
lengja sveltitímann.“
Hann rifjar upp að hann hafi
verið stoltur af því hvað hann borð-
aði lítið. Það hefði ekki hvarflað að
sér að þetta mataræði væri óhollt.
Hann segist hafa litið á það sem
sigur að borða ekki heilan dag.
Yfir þröskuldinn
„Ég vissi ekkert um þennan sjúk-
dóm,“ segir hann. „Það var engin
fræðsla, sem er svo nauðsynleg
einmitt á þessum aldri, 13 - 15
ára. Einhverju sinni hafði ég ekk-
ert borðað í tvo daga. Ég var orð-
inn algerlega orkulaus, ótrúlega
þreyttur og nístandi svangur.
Fjölskyldan mín var farin að taka
eftir því hve ég borðaði lítið, því
hluti af þessu var að ég vildi ekki
sýna henni að ég væri að borða.
Eftir tveggja daga svelti lædd-
ist ég fram seint að kvöldi, þegar
allir voru farnir að sofa og reif í
mig leifarnar af kvöldmatnum og
sætindi sem ég fann, þar til ég stóð
á blístri. Strax eftir átið fékk ég
hræðilegt samviskubit. Nú væri ég
búinn að skemma planið mitt. Mér
hafa alltaf fundist uppköst ógeðs-
leg, en þarna datt mér í hug að losa
mig við matinn. Ég fór inn á klósett
og reyndi að kúgast. Það var við-
bjóðslegt. Ég gat ekki kastað upp
og fékk svo mikið þunglyndiskast
að ég fór að hágráta. Mamma mín
vaknaði, kom fram og spurði hvað
væri að mér. Ég sagðist sakna afa
míns svo mikið, en hann hafði dáið
nokkru áður. Hún tók það trúan-
legt. Því næst fór ég að sofa, þjak-
aður af samviskubiti.“
Daginn eftir hugsaði hann
með sér að hann skyldi passa sig
á þessu næst. Fólk var nú farið að
tala um hvað hann hefði grennst
og það fannst honum „alveg frá-
bært.“ Hann segist hafa viljað
heyra meira af því tagi.
„Fræðsla hefði drepið þennan
hugsunarhátt í fæðingu, ég veit
það núna,“ segir hann ákveðinn.
„Hugsun mín á þessum tíma var
sú, að heimurinn vildi að ég væri
grannur. Grönnu fólki vegnaði
betur.
Næsta kvöld borðaði ég og kast-
aði upp. Ég áttaði mig á því að ef
ég drykki lítra af vatni eftir að ég
hafði borðað var miklu auðveldara
að losa sig við matinn. Þegar hér
var komið vissi ég að þetta var
ekki eðlilegt, en þetta var orðinn
lífstíll hjá mér. Svelta mig vel,
troða mig út af mat, kasta honum
upp og byrja á nýrri hringferð.“
Þegar hann var búinn að vera
með búlimíu eða lotugræðgi í tvo
mánuði fór móðir hans að taka
eftir því að eitthvað óeðlilegt var á
seyði. Hann var að heiman á mat-
málstímum, var duglegur í hreyfi-
íþrótt sem hann hafði náð langt
í, en reyndi með öllum ráðum að
komast undan því að borða. Hann
segist hafa rifist mikið við móður
sína á þessum tíma. Hann hefði
orðið brjálaður þegar hún reyndi
að koma mat ofan í hann. Á þess-
um tímapunkti byrjaði hann að
reykja og segir að sígarettan hafi
að miklu leyti komið í staðinn fyrir
mat.
Fékk krampa af orkuleysi
„Eftir eitt ár fór ég að fá krampa í
líkamann af orkuleysi ef ég reyndi
á mig. Líkaminn var orðinn svo
veikburða. Maðurinn sem sá um
að þjálfa mig tók eftir þessu og
sagðist vilja hitta mig og mömmu.
Ég varð að hlíta því, en sagði ekki
aukatekið orð meðan þau ræddu
saman. Síðan bað hann mömmu
að fara, snéri sér að mér og spurði
hvort ég væri með átröskun eða
lystarstol. Ég vissi ekki einu sinni
hvað það var. „Ef þú heldur svona
áfram geturðu dáið á morgun,“
sagði hann þá. Þessi orð voru upp-
hafið að því að ég færi að leita
mér hjálpar. Um kvöldið fór ég á
vigtina og var þá 36 kíló, en 1,74 á
hæð. Þarna var ég aðeins 6 kílóum
þyngri heldur en þegar ég var sjö
ára. Mér fannst þetta hrikalegt, en
á sama tíma rosalega „kúl“.“
Nú verður að fara hratt yfir
sögu. Þarna varð hann í fyrska
skipti háður vigtinni. Hann vildi
ekki fara yfir 40 kíló, hvað sem
í boði væri. Á þessum tíma fór
hann í framhaldsskóla og þar leið
honum mjög vel. Hann fór nú að
langa til að lifa eðlilegu lífi og fór,
með aðstoð mömmu sinnar, til sál-
fræðings.
„Ég hitti hann vikulega og þá fór
ég að komast á rétta braut. Í fyrstu
borðaði ég alltaf uppi í skólastofu,
en færði mig síðan niður í mötu-
neyti skólans. Það var alveg hroða-
lega erfitt að láta aðra sjá sig borða
til að byrja með, en svo vandist það
smátt og smátt.“
En hver er staðan núna?
„Nú hef ég lifað eðlilegu lífi
í eitt ár. Ég hái mína baráttu við
sjúkdóminn á hverjum degi en
hef betur. Ég er alltaf með þenn-
an stimpil í kollinum, sem ég verð
að lifa við og vinna með á hverjum
degi. Ég segi að þessi sjúkdómur
sé nú í fortíðinni og þegar ég sé
myndir af mér sem teknar voru
á þessum tíma þá finnst mér þær
ógeðslegar.“
Erfitt að láta aðra sjá sig borða
Yngstu krakkarnir sem hafa
komið inn á Barna- og unglinga-
geðdeild Landspítala - háskóla-
sjúkrahúss vegna átröskunar
eða skyldra einkenna hafa verið
um 11 ára, að sögn Helgu Jörg-
ensdóttur, geðhjúkrunarfræð-
ings og teymisstjóra átraskana-
teymis BUGL. Átraskanateymið
vinnur að greiningu og meðferð
átraskana barna og unglinga upp
að 18 ára.
Helga segir að átröskunartilfell-
um hafi fjölgað á Bugl á síðari
árum. Borist hafi á áttunda tug
tilvísana til teymisins vegna átr-
askana frá árinu 2002. Fyrir þann
tíma hafi tilvikin verið um 6 til 8
á ári, en séu nú orðin tæplega 20
á ári. Aðeins örfáir leggist inn en
flestir fá meðferð á göngudeild
BUGL.
„Líklegar ástæður fyrir þessu
eru að mínu mati tvær,“ segir
hún. „Annars vegar er farveg-
urinn að beinast hingað. Hins
vegar að um beina aukningu sé
að ræða.“
Helga segir talið að lystarstol
geti hafist upp úr átta ára aldri
en lotugræðgi síðar eða um 12
ára aldur. Spurð um hvernig þessi
hegðun lýsi sér hjá yngstu börn-
unum segir Helga að þau skeri
niður í mataræði, hætti að borða
sælgæti, dragi úr fæðutegundum
sem þau telji að séu fitandi og
hamist við að hreyfa sig. Þetta
fari fljótlega að bitna á þeim lík-
amlega, andlega og félagslega.
Hvað varðar hlutfall milli drengja
og stúlkna var fyrir nokkrum
árum talað um einn strák á móti
20 stelpum. Nú sé talað um einn
dreng á móti 10 stúlkum.
Barna- og unglingageðdeild:
Ellefu ára börn með
átröskunarsjúkdóma
HELGA JÖRGENSDÓTTIR Fjórir þættir eru
taldir leiða til átröskunar: Lífeðlisfræðileg-
ir þættir, fjölskyldulegir, umhverfislegir og
samfélagslegir.
EINS OG LÍK Það eru margir með átröskun, sérstaklega stelpur, segir þessi ungi piltur sem
þekkir sjúkdóminn af eigin raun. „Ég sé það á þeim eins og skot. Þær eru mjög, mjög
grannar, hljóðlátar og sjást aldrei borða í matsalnum. Þær eru ýmis rosalega öruggar, til að
breiða yfir sjúkdóminn, eða mjög óöruggar. Þær eru með útstæð augu, sérstaklega þær
sem eru með lystarstol. Þær eru eins og lík.“ FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
„Það eru oftar aðstandendur
átröskunarsjúklinga sem leita
eftir hjálp heldur en hinir sem
eru með sjúkdóminn,“ segir
Margrét Gísladóttir, hjúkr-
unar- og fjölskyldufræðing-
ur. Hún rekur ásamt þremur
öðrum fagmönnum þverfag-
lega miðstöð fyrir átraskanir,
Prismu, þar sem boðið er upp
á margþætt meðferðarpró-
gram. Ásamt Margréti starfa
hjá Prismu listmeðferðarfræð-
ingur, næringarfræðingur og
geðhjúkrunarfræðingur. Auk
BUGL og Prismu getur fólk
leitað til geðlækna og sálfræð-
inga.
Markmið Prismu er að bjóða
fræðslu, stuðning og meðferð
við átröskun, að sögn Margrét-
ar. Leitast er við að efla sjálfs-
traust, sjálfsvitund og færni
einstaklingsins til að vinna á
sjúkdómnum. Einnig er unnið
á afleiðingum átröskunar svo
sem kvíða og vanlíðan. Lögð er
rík áhersla á að vinna með fjöl-
skyldum og aðstandendum.
Í Prismu er boðið upp á ein-
staklingsviðtöl. Þá er hægt að
panta símaviðtöl. Boðið er upp
á almenna meðferðarhópa,
aðstandenda- og fjölskylduhópa
og hópa fyrir fólk í yfirþyngd.
Jafnframt sjálfstyrkingarhópa
með listrænni tjáningu og
umræðum. Loks er boðið upp á
hóp í tilfinningavinnu í gegn-
um slökun og listtjáningu.
Aðstandendur
í leit að hjálp
FRÉTTASKÝRING
JÓHANNA SIGÞÓRSDÓTTIR
jss@frettabladid.is
TILVÍSANIR VEGNA ÁTRASKANA
Barna- og unglingageðdeild
20
2002 2003 2004 2005
jan-nóv
16 17 24
Hvað gerist þegar
maðurinn deyr?
Hér eru 27 frásagnir
vina og ættingja,
þjóðkunnra presta og
einkasonar, sem fórst í
bílslysi, af því hvernig
var að „deyja“ og
hvað við hafi tekið.
Þar segir Runólfur,
stjórnandi Hafsteins
miðils, ítarlega frá
sinni reynslu og sagt
er frá stórmerkum
sýnum Bjargar S.
Ólafsdóttur miðils
við dánarbeð.
Þá er sagt frá enska miðlinum Horace S. Hambling
og stórmerkum fyrirbærum.
Árnesútgáfan
Sími: 482 1567
GUÐMUNDUR KR
ISTINSSON
Framliðnir segja frá
andláti sínu
og lífinu fyrir handa
n
TIL
ÆÐRI HEIMA
Gerð er grein fyrir mismunandi boðskap þjóðkirkj-
unnar um dauðann og annað líf á síðustu öld og
áhrifum spíritismans á trúarskoðanir þjóðarinnar.