Fréttablaðið - 02.12.2005, Blaðsíða 80

2. desember 2005 FÖSTUDAGUR64
Í desember 1995 féll svokallað-
ur Bosman-dómur sem reyndist
mikill örlagavaldur fyrir knatt-
spyrnuna í Evrópu. Frjálst flæði
leikmanna innan Evrópusam-
bandsins gerði það að verkum að
félög töpuðu „eignarréttinum“ á
leikmönnunum og þegar samning-
ar runnu út gátu þeir farið án allra
skuldbindinga. Þeir voru ekki
lengur þrælar félaganna og gátu
um frjálst höfuð strokið.
Forsaga málsins er sú að belg-
íski leikmaðurinn Jean Marc Bos-
man vildi komast frá belgíska lið-
inu Standard Liege til fransks liðs
árið 1990. Samningur Bosmans
við Standard Liege var útrunninn
og vildi félagið fá upphæð fyrir
leikmanninn sem franska félagið
var ekki tilbúið að greiða. Bos-
man fór í mál við belgíska liðið
og fimm árum síðar úrskurðaði
dómstóll Evrópusambandsins að
honum hefði verið frjálst að fara
því það samrýmdist reglum um
frjálst flæði vinnuafls. Með öðrum
orðum voru íþróttir skilgreindar
eins og hver önnur atvinnustarf-
semi innan Evrópusambandsins.
Forráðamenn félaga fóru á
límingunum og þeir svartsýnustu
héldu því fram að þetta hefði í för
með sér endalok fótboltans. Hins
vegar fögnuðu leikmenn um alla
Evrópu. Þeir voru ekki lengur
þrælar félaganna.
En knattspyrnuheimurinn var
ótrúlega fljótur að aðlagast þessu
nýja umhverfi sem varð til á einni
nóttu. Félögin áttuðu sig strax
á því að það borgaði sig að gera
lengri samninga við leikmenn og
greiða þeim hærri laun. Í kjölfarið
kom launaskrið sem enn sér ekki
fyrir endann á.
Ísland fer eigin leiðir
Áhrif Bosman-dómsins á Íslandi
voru mikil. Geir Þorsteinsson,
framkvæmdastjóri KSÍ, segir
helstu afleiðinguna hafa verið
atgervisflótta íslenskra knatt-
spyrnumanna.
„Við lok síns samningstíma
gátu íslenskir leikmenn farið til
útlendra félaga án greiðslu og þeir
eru margir sem hafa nýtt sér það.
Svo langt gekk þetta að íslenskir
leikmenn fengu leiðbeiningar frá
erlendum umboðsmönnum þess
efnis að láta samningana renna út
því þá ættu þeir meiri möguleika
á að komast í atvinnumennsku.
Þarna voru íslensk félög hlunnfar-
in um eðlilegar bætur. Þetta var
mikil breyting og kom sér illa hér
sem annars staðar, félögin stóðu
algjörlega berskjölduð enda kom
Bosman-dómurinn öllum á óvart.
Eftir þetta ákvað UEFA að fylgj-
ast betur með dómsmálum Evr-
ópusambandsins,“ segir Geir.
Þar sem íslenski knattspyrnu-
m a r k a ð u r i n n
er agnarsmár á
alþjóðlegan mæli-
kvarða ákvað
k n a t t s p y r n u -
hreyfingin að
fara eigin leiðir.
Í þeim tilfellum
þar sem samning-
ar knattspyrnu-
manna renna
út og þeir fara í
kjölfarið á milli
liða var ákveðið
að taka upp „bóta-
kerfi“ þar sem
félög fá greiðslur
fyrir leikmenn
sem þau missa.
Leikmenn falla
undir stuðla sem
lúta ákveðnum reglum. Hæsta
greiðsla fyrir leikmann, sem er
með stuðulinn 10, er 700.000 kr.
Þá þarf leikmaður að vera 29 ára
eða yngri, hafa leikið helming af
A-landsleikjum Íslands undanfar-
in fjögur ár eða að minnsta kosti
tuttugu A-landsleiki. Lægsti stuð-
ull gefur 70.000 kr.
„Þótt stuðlakerfið sé ekki í takt
við Bosman-dóminn er sátt um það
í knattspyrnuhreyfingunni. Þetta
kerfi er séríslenskt fyrirbrigði
og þekkist hvergi annars staðar,“
segir Geir.
Neikvæð umræða um Bosman-leik-
menn
Eftir að Bosman-dómurinn féll
var ótrúlega neikvæð umræða um
þá leikmenn sem notfærðu sér
rétt sinn þegar samningar runnu
út og fóru til annarra liða. Þeir
voru svartmálaðir í fjölmiðlum.
Á sumum vígstöðvum voru við-
brögðin afar hörð.
„Allir leikmenn sem stinga af
til útlanda og misnota þannig kerf-
ið á að setja á svartan lista,“ var
haft eftir einum stjórnarformanni
í sænsku úrvalsdeildarfélagi á
sínum tíma.
Svíinn Christer Fursth var sá
fyrsti í Svþjóð sem notfærði sér
Bosman-dóminn þegar hann yfir-
gaf Helsingborg í janúar 1997 og
fór til Köln í Þýskalandi. Sænskt
dagblað setti mynd af Fursth á
forsíðuna undir fyrisögninni „Á
svörtum lista“. Fursth fékk að
heyra að hann hefði selt sig eins
og hóra. Bosman varð eins konar
skammaryrði og leikmenn sem
„léku á kerfið“ voru litnir horn-
auga.
En með árunum hefur þetta
viðhorf breyst og samningslausir
leikmenn eru hluti af tilverunni.
Nýjasta dæmið er Valsmaðurinn
Baldur Aðalsteinsson. Hann nýtti
sér uppsagnarákvæði í samningi
við Val í þeim tilgangi einum að
reyna fyrir sér í atvinnumennsku.
Samningslausir íslenskir leikmenn
virðast eiga auðveldara með það.
Bosman-dómurinn hefur vissu-
lega gert smærri liðum erfiðara
fyrir því þeim gengur mun verr
að halda leikmönnum. Hins vegar
hafa minni félögin notið góðs af
því að fá „ókeypis“ samningslausa
leikmenn. Góðir samningslausir
leikmenn kosta hins vegar sitt því
þeir fá oftar en ekki væna fúlgu
við undirritun samnings.
Eitt þekktasta dæmið um „Bos-
man-tilfelli“ er Sol Campbell,
varnarmaður Arsenal. Samning-
ur hans við Tottenham rann út
vorið 2001 en um sumarið samdi
hann við Arsenal án þess að félag-
ið þyrfti að borga krónu fyrir
hann. Stuðningsmenn Tottenham
kölluðu hann Júdas og Campbell
varð fyrir aðkasti. Annað dæmi:
Steve McManaman frá Liverpool
til Real Madrid 1. júlí 1999. Stuðn-
ingsmönnum Liverpool varð ansi
heitt í hamsi þegar gulldrengur-
inn yfirgaf Anfield.
Leikmenn sem eru á síðasta ári
samnings standa vel að vígi því séu
þeir virkilega góðir teygja félögin
sig ansi langt í nýrri samningsgerð.
Útistandandi kröfur vegna þjálfun-
arbóta
Knattspyrnusamband Evrópu
hefur komið til móts við svokölluð
uppeldisfélög leikmanna. Frá 1.
september 2001 fá félög þjálfunar-
og samstöðubætur fyrir leikmenn
sem eru samningslausir en halda
að þeim tíma loknum í atvinnu-
mennsku. Í stuttu máli eiga upp-
eldisbætur að virka þannig að
leikmaður sem alist hefur upp
hjá sama félaginu til 23 ára ald-
urs og fer að þeim tíma í atvinnu-
mennsku mun skila „uppeldisliði“
sínu allt að 300 þúsund evrum eða
rétt tæpum 25 milljónum króna.
En hefur þetta verið raunin?
„Það hefur að minnsta kosti
þurft þrautsegju og þolinmæði
til að innheimta þessar bætur og
gengið á ýmsu. Bæturnar hafa
virkað fyrir íslensk félagslið en
þeim hefur gengið illa að sækja
þær og kostað töluverða vinna.
Nokkuð hefur verið um útistand-
andi kröfur. Í dag eru eitt eða tvö
félög sem bíða eftir bótum,“ segir
Geir.
Þegar Grétar Rafn Steinsson
fór fyrst til Sviss og var svo seld-
ur til Hollands í haust fengu ÍA og
móðurfélagið KS samstöðubætur.
Geir segir að í þessu tilfelli hafi
þjálfunar- og samstöðubótakerfið
virkað vel og bæturnar skilað sér
óvenju fljótt til félaganna.
Ein afleiðing Bosman-dómsins
er uppgangur umboðsmanna sem
eru sakaðir um að maka krókinn
og græða á tá og fingri því leik-
menn ganga kaupum og sölum
sem aldrei fyrr og upphæðirnar
eru nánast orðnar stjarnfræðileg-
ar. Áður fyrr sömdu félögin sín í
milli um söluverð, nú hafa allir
leikmenn eigin umboðsmenn.
Sænski landsliðsmaðurinn Zlat-
an Ibrahimovic setti umboðsmenn
í ákveðið samhengi þegar hann lét
hafa eftir sér þegar hann fór til
Juventus á síðasta ári að „umboðs-
menn eru til að selja lélega knatt-
spyrnumenn. Stóru félögin hafa
beint samband við mig.“
NÆST:
MEISTARADEILDIN
UMDEILD GULLNÁMA
Heimildir:
Guardian, Göteborgs-Posten,
Independent, Dagens Nyheter, BBC,
Reuters, DN, Sky News o.fl.
Bosman-dómurinn
afnam þrælahald
Bosman-dómurinn árið 1995 gjörbreytti landslaginu í Evrópuboltanum. Leik-
menn höfðu verið þrælar og eign félaganna en voru nú lausir allra mála þegar
samningar runnu út. Íslensk knattspyrnuhreyfing fór eigin leiðir og tók upp
bótakerfi sem á enga hliðstæðu í Evrópu.
MAÐURINN SEM LEIKMENN EIGA MIKIÐ AÐ ÞAKKA Jean Marc Bosman réðst gegn kerfinu
og hafði sigur. Um leið breyttist landslagið í knattspyrnuheiminum algjörlega og leikmenn
í dag geta gert hagstæðari samninga en ella þökk sé þessum manni sem aldrei var
sérstakur knattspyrnumaður sjálfur. Það að ráðast gegn kerfinu gerði hann gjaldþrota en
knattspyrnumenn komu honum til bjargar með styrkjum og góðgerðarleik.
FRÉTTABLAÐIÐ/BONGARTS
UPPELDISFÉLÖGIN GRÆDDU Á GRÉTARI Þegar Grétar Rafn
Steinsson var seldur til AZ Alkmaar í Hollandi fengu bæði KS og
ÍA uppeldisbætur fyrir strákinn. FRÉTTABLAÐIÐ/AP
GRÆDDI VEGNA BOSMAN-DÓMSINS Sol Campbell ákvað að klára samning sinn við Tottenham og fara til annars félags án greiðslu. Fyrir
vikið fékk hann mun betri laun en ef hann hefði verið seldur frá Spurs. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY IMAGES
ÍÞRÓTTIR
ÞORSTEINN GUNNARSSON
Knattspyrna í nýju ljósi – 4. hluti