Fréttablaðið


Fréttablaðið - 17.12.2005, Qupperneq 34

Fréttablaðið - 17.12.2005, Qupperneq 34
Seðlabanki Íslands var stofn-aður með lögum 1961. Hann heyrði frá upphafi eins og viðskiptabankarnir undir við- skiptaráðuneytið (nú iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið), sem var og er fagráðuneyti með tiltölulega þröngt verksvið. Þetta var eðli- leg og æskileg skipan og stuðlaði að sínu leyti að faglegri stefnu- mótun og fagmannlegum vinnu- brögðum í bankanum. Formaður bankastjórnarinnar var lengst af reyndur og vel menntaður hag- fræðingur og hafði aldrei komið nálægt stjórnmálastarfi. Ég er að tala um dr. Jóhannes Nordal, sem var aðalbankastjóri Seðlabankans 1961-1993. Ísland var að vísu gagn- sýrt af stjórnmálum öll þessi ár eins og löngum fyrr og síðar langt umfram eðlilega heilbrigðisstaðla, og það lýsti sér m.a. annars í því, að gömlu helmingaskiptaflokkarn- ir áskildu sér rétt til að hafa menn úr eigin röðum í bankastjórninni við hlið Jóhannesar til eftirlits. Af því er mikil saga, sem Jóhannes þyrfti helzt að segja sjálfur. Hann hélt sig alla tíð í hæfilegri fjarlægð frá hringiðu stjórnmálanna og naut fyrir vikið trausts og virðingar, enda þótt meðvirkni peningastefn- unnar í hans tíð væri of mikil og þá um leið verðbólgan og seta hans samtímis í stjórn Landsvirkjunar sætti gagnrýni með þeim rökum, að sami maður ætti helzt ekki að vera með annan fótinn á bremsunni í Seðlabankanum og hinn á bensín- gjöfinni í gegnum erlendar lántök- ur Landsvirkjunar. Viðskiptaráð- herra Alþýðuflokksins hafði skipað Jóhannes í bankastjórnina. Upprifjun Fyrir fáeinum árum var Seðlabank- inn fluttur úr umsjá fagráðuneyt- isins yfir til forsætisráðuneytisins, sem er á hverjum tíma höfuðaflstöð og taugamiðja stjórnmálalífsins. Þessi tilfærsla var lögfest í kjölfar mikilla átaka um bankann. Átökin kviknuðu m.a. af því fjaðrafoki, sem varð í kringum skipun Stein- gríms Hermannssonar fyrrverandi forsætisráðherra í bankastjórnina. Það var viðskiptaráðherra Alþýðu- flokksins, sem skipaði Steingrím í bankastjórnina, gegn háværum mótmælum, og hann gerði það að því er virtist til að ganga ekki gegn óskráðum helmingaskipta- reglum Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins. Ráðherrann varði skipunina með því, að Stein- grímur væri vinsælasti stjórn- málamaður landsins. Steingrímur varði skipun sína í stöðuna m.a. með þeim rökum, að nokkurra ára seta á Alþingi jafngilti doktors- prófi í hagfræði. Átökin um málið drógu dilk á eftir sér: þau urðu til þess ásamt öðru að kljúfa Alþýðu- flokkinn sáluga og skáka honum út úr ríkisstjórn. Þáverandi formaður bankaráðs Seðlabankans sá ástæðu til að saka yfirboðara bankans um spillingu og sagði sig úr ráðinu við annan mann og gekk til liðs við andstæðinga Alþýðuflokksins í alþingiskosningunum 1995 og var kjörinn á þing. Bankinn var dreg- inn sundur og saman í háði: hundr- uð framhaldsskólanema sóttu um bankastjórastarf, sem var auglýst laust til umsóknar. Með þessu ráðslagi auk annars tefldi Alþýðu- flokkurinn landsstjórninni upp í hendurnar á Sjálfstæðisflokknum og Framsóknarflokknum, sem hafa stjórnað landinu í sameiningu síðan 1995. Alþýðuflokkurinn lagði upp laupana og rann inn í Samfylk- inguna. Tilfærslan á Seðlabanka Íslands til forsætisráðuneytisins gekk þvert á það sjónarmið, sem nýju lögunum var þó í orði kveðnu ætlað að virða, að Seðlabankinn ætti eftirleiðis að njóta og neyta aukins sjálfstæðis gagnvart öðrum stjórnvöldum eins og hefur færzt í vöxt í öðrum löndum. Það hefur sýnt sig, að yfirbragð Seðla- bankans hefur síðustu ár verið pólitískara en nokkru sinni fyrr, enda hafa stjórnmálamenn flutt sig úr baksætinu fram í formanns- sætið í bankastjórninni. Andrúms- loftið á vettvangi stjórnmálanna er að ýmsu leyti harðskeyttara og heitara en oft áður, svo sem marka má m.a. af yfirstandandi og aðsteðjandi deilum fyrir dóm- stólum með ýmislegu stjórnmála- ívafi (Baugsmál, olíumál o.fl.). Og nú hefur fyrrverandi forsætisráð- herra tekið sér sæti sem formað- ur bankastjórnarinnar, beint úr orrahríð stjórnmálanna - og hefur auk þess fengið sektardóm fyrir meiðyrði, ekki fyrir einhverja slysni, heldur fyrir samantekin ráð um róg að því er virðist (sjá t.d. Jónsbók Einars Kárasonar), en það mun vera einsdæmi um seðla- bankastjóra í okkar heimshluta og þótt víðar væri leitað. Orð eru dýr í seðlabönkum, og þess vegna m.a. henta stjórnmálamenn, sem hafa verið dæmdir fyrir meiðyrði, öðrum síður til setu í seðlabanka- stjórnum. Sjálfsráðning hans til bankans er þó rökrétt framhald úr nýliðinni fortíð, enda hafa ekki færri en tveir fyrrverandi viðskiptaráðherrar „tekið bank- ann“ síðustu ár án þess að vekja umtalsverða andúð. Annar þeirra gaf þá skýringu á vistaskiptunum, að hann væri orðinn þreyttur á linnulausri gagnrýni á embættis- verk hans í ráðuneytinu. Hann tók nokkru síðar að sér ásamt öðrum milligöngu við einkavæðingu Búnaðarbankans og gerðist einn ríkasti maður landsins án þess að vekja teljandi eftirtekt eða andúð, að því er séð verður. Á undan nýja bankastjóranum nú gegndi formennsku í banka- stjórninni fyrrverandi mennta- málaráðherra Sjálfstæðisflokks- ins, sem flokkurinn þurfti á sínum tíma að koma fyrir í bankanum, þótt hann hefði aldrei látið efna- hagsmál eða fjármál til sín taka. Hann hafði áður um alllangt skeið skrifað reglulega dálka í Morg- unblaðið um stjórnmál án þess að sýna efnahagsmálum nokkurn sérstakan áhuga eða skilning, enda er maðurinn lögfræðing- ur að mennt. Þessi bankastjóri var um tólf ára skeið ritstjóri Fjármálatíðinda, sem var eina hagfræðitímarit landsmanna, og hann virtist ekki sjá neitt athuga- vert við að ritstýra tímaritinu, þótt hann væri ekki læs á mikinn hluta þess, sem þar stóð. Það er þó þakkarvert, að hann skuli ekki einnig hafa tekið að sér að ritstýra Læknablaðinu. Sjálfstæði Seðlabankar þurfa að njóta sjálf- stæðis gegn ásælni stjórnmála- manna, og í þá átt hafa menn einmitt verið að færa seðlabanka- löggjöfina undangengin ár í öðrum löndum nær og fjær. Stjórnmála- menn fóru ekki vel á fyrri tíð með það áhrifavald, sem þeir höfðu yfir seðlabönkum. Þeir neyttu lags til að skikka seðlabankana til að veita óréttmæta fyrirgreiðslu með því t.d. að prenta peninga eða lækka vexti fyrir kosningar til að kaupa sér atkvæði með annarra fé, og afleiðingin var verðbólga og olli efnahagslífinu miklum og langvinnum skaða. Þess vegna reið á því að reisa lagalegar skorð- ur við slíkri misnotkun, og það var gert. Seðlabankar eru í aðra röndina eins og dómstólar og fjöl- miðlar: þeir þurfa að vera hafnir yfir grunsemdir um pólitíska hlut- drægni, því að ella geta þeir ekki gert fullt gagn. Seðlabankar eiga ekki að vera í kallfæri frá stjórn- málamönnum, ekki frekar en við- skiptabankar eða dómstólar. Pólit- ískir seðlabankar eru tímaskekkja eins og ríkisviðskiptabankar og flokksblöð, að ekki sé nú minnzt á hlutdræga dómstóla eða lögreglu. Þetta grundvallarsjónarmið hafa menn í reyndinni ekki virt hér heima þrátt fyrir seðlabankalögin frá 2001 eins og ítrekuð misnotkun stjórnmálastéttarinnar á banka- stjórn Seðlabankans í eiginhags- munaskyni vitnar um. Viðskipta- bankar og sjóðir eru að vísu ekki lengur í ríkiseigu, en einkavæð- ingu þeirra nýlega var eigi að síður ábótavant í ýmsum greinum, og um það má hafa margt til marks. Ein- dregin afskipti stjórnmálamanna af einkavæðingarferlinu, útilok- un erlendra keppinauta (nema til skrauts), auðgun vel tengdra einkavina og áframhaldandi seta hátt settra erindreka stjórnmála- flokkanna í bankaráðum tveggja stærstu bankanna eftir einkavæð- ingu segja í rauninni allt, sem segja þarf um það mál. Ítrekaðar árásir stjórnmálamanna á Hæstarétt, t.d. vegna úrskurðar réttarins um fiskveiðistjórnina 1998 og aftur um öryrkjamál 2000, eru angi á þess- um sama meiði og vitna um ónóga virðingu stjórnmálamannanna fyrir aðgreiningu valds í nútíma- lýðræðisríki; það bætir ekki úr skák, að Hæstiréttur sneri við blað- inu í báðum málunum eftir þungar ákúrur stjórnmálamannanna. Íhlutun Vandinn tekur á sig ýmsar aðrar myndir. Eftir vaxtahækkun Seðla- bankans í desember 2005 lýstu for- menn beggja ríkisstjórnarflokka efasemdum um réttmæti hækkun- arinnar og túlkuðu hana jafnframt sem stefnubreytingu bankans, væntanlega að höfðu samráði við nýja bankastjórann, sem var nán- asti samverkamaður þeirra í rík- isstjórn. Eða hættu þessir menn skyndilega að bera saman bækur sínar eftir bankastjóraskiptin? Gagnrýni beggja oddvita ríkis- stjórnarflokkanna á vaxtaákvörð- un Seðlabankans jaðrar við íhlutun í landi, þar sem sjálfstæði bankans er enn jafnveikt og raun ber vitni um. Leiðtogi stærsta stjórnarand- stöðuflokksins lagði á hinn bóginn blessun sína yfir gjörninginn. Allir flokksformennirnir þrír virðast líta á það sem sjálfsagðan hlut, að þeir úttali sig um vaxtaákvarðanir Seðlabankans. Þeir mættu gjarnan leiða hugann að því, hvers vegna t.d. forsætisráðherra Bretlands eða fjármálaráðherra skipta sér ekki af vaxtaákvörðunum Englandsbanka. Enginn flokksformannanna þriggja virðist sjá neitt athugavert við það, að oddvitar stjórnmálaflokkanna haldi áfram að braska sín á milli með bankastjórastöðurnar í Seðla- bankanum í blóra við anda og efni laganna frá 2001. Það var Davíð Oddsson, þáverandi forsætisráð- herra, sem bauð Steingrími Her- mannssyni bankastjórastöðuna á sínum tíma, væntanlega til að gera „hefð“ úr skipun Geirs Hallgríms- sonar, fyrrverandi forsætisráð- herra, í embætti seðlabankastjóra. Formaður Samfylkingarinnar má Pólitískari en nokkru sinni fyrr [ SEÐLABANKASÖGUR I ] SEÐLABANKI ÍSLANDS Tilfærslan á Seðlabanka Íslands til forsætisráðuneytisins gekk þvert á það sjónarmið, sem nýju lögunum var þó í orði kveðnu ætlað að virða, að Seðlabankinn ætti eftirleiðis að njóta og neyta aukins sjálfstæðis gagnvart öðrum stjórnvöldum eins og hefur færzt í vöxt í öðrum löndum. „Pólitískir seðlabankar eru tímaskekkja eins og ríkisviðskiptabankar og flokksblöð, að ekki sé nú minnzt á hlutdræga dómstóla eða lögreglu.“ Þorvaldur Gylfason hagfræðiprófessor tók þenn- an texta upphaflega saman í þrem hlutum handa vikuritinu Vísbendingu. Þegar upp var staðið, þótti fara betur á því, að efnið kæmi fyrir sjónir breiðari lesendahóps, svo að úr ráði varð að birta það heldur í tvennu lagi hér í Fréttablaðinu. Síðari hlutinn birtist á morgun. Komdu í spennandi heim afþreyingar og upplýsinga Smelltu þér á www.ogvodafone.is, farðu í næstu verslun Og Vodafone eða hringdu í 1414 fyrir nánari upplýsingar. ÍS LE N SK A A U G LÝ SI N G A ST O FA N /S IA .I S O G V 3 06 37 12 /2 00 5 26.900 kr. NOKIA 6230i SÍMI KOMDU Í SPENNANDI HEIM AFÞREYINGAR OG UPPLÝSINGA
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97

x

Fréttablaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.