Fréttablaðið - 17.12.2005, Blaðsíða 35

þó eiga það, að hún sagði nýlega
lausu sæti sínu í bankaráði Seðla-
bankans, enda fer ekki vel á því,
að flokksformenn sitji þar. Og
hún má einnig eiga það, að hún er
fyrsti flutningsmaður frumvarps,
sem er nú til umfjöllunar í efna-
hags- og viðskiptanefnd Alþingis
og gerir ráð fyrir því, að gerðar
séu tilteknar kröfur til þekkingar
seðlabankastjóra á efnahags- og
peningamálum, að embætti seðla-
bankastjóra sé auglýst, að stofnuð
verði sérstök peningastefnunefnd,
hún fundi a.m.k. átta sinnum á ári
á fyrir fram ákveðnum dögum og
birti opinberlega fundargerðir
sínar, þar sem rökstuðningur henn-
ar fyrir vaxtaákvörðunum kemur
fram. Þetta frumvarp rímar vel
við seðlabankalöggjöfina eins og
hún er nú í ýmsum nálægum lönd-
um. Það verður fróðlegt að fylgjast
með afdrifum þess á Alþingi.
Hagstjórn
Seðlabankar gegna mikilvægu hlut-
verki í hagstjórn, þar sem þeim er
nú orðið uppálagt skv. lögum að sjá
til þess með tiltækum ráðum, að
verðlag haldist sæmilega stöðugt.
Peningamálin, gengismálin og vaxta-
málin í verkahring seðlabankans eru
þó annars eðlis en ríkisfjármálin á
könnu fjármálaráðherrans. Peninga-
málin eru í eðli sínu ópólitísk eða
eiga a.m.k. að vera það, en ríkisfjár-
málin eru á hinn bóginn óaðskiljan-
leg frá öðrum viðfangsefnum stjórn-
málamanna, m.a. vegna þess hversu
nátengd þau eru tekju- og eigna-
skiptingu milli ólíkra þjóðfélagshópa
og þá um leið beinharðri pólitík. Ein-
mitt þess vegna miðar nútímalöggjöf
um bankamál að auknu sjálfstæði
seðlabanka, sjálfstæði með ábyrgð.
Engum dytti samt til hugar að reyna
að gerilsneyða ríkisfjármálin með
því að aftengja þau frá stjórnmál-
um, þótt afmarkaðir hlutar þeirra
kynnu að henta til slíkrar aftenging-
ar (þessu sjónarmiði er lýst í grein
minni „Hagstjórn, fjármál og hag-
vöxtur“ í Fjármálatíðindum, fyrra
hefti, 2005).
Störf seðlabankastjóra á okkar
dögum krefjast í þessu ljósi mikillar
og traustrar þekkingar á hagfræði
og efnahagsmálum, þess konar þekk-
ingar, sem menn hafa yfirleitt engin
tök á að afla sér nema með ströngu
námi og starfi á þeim vettvangi. Það
er engin tilviljun, að vel menntað-
ir og reyndir hagfræðingar stýra
flestum seðlabönkum heims. Bush
Bandaríkjaforseti kallar að sönnu
ekki allt ömmu sína í embættaveit-
ingum, en hann er samt nýbúinn að
tilnefna virtan hagfræðiprófessor
frá Princeton í stöðu seðlabanka-
stjóra fyrir vestan, mann, sem hefur
aldrei látið stjórnmál til sín taka, og
flaug í gegnum smásjá Bandaríkja-
þings. Seðlabankastjóri Bretlands
er einnig óflokksbundinn hagfræð-
ingur og fyrrverandi prófessor í
London School of Economics, og
þannig er hægt að færa sig land úr
landi. Þannig á þetta að vera. Þetta
er heilbrigt.
Það er í mínum huga jafnsjálf-
sagt, að reyndir kunnáttumenn
stjórni seðlabönkum og að vel
menntaðir og reyndir flugstjórar
stýri farþegavélum. Í flugheim-
inum þætti sú málsvörn ekki mik-
ils virði, að yfirflugfreyjan viti,
hvar neyðarbylgjuna er að finna
á talstöðinni í stjórnklefanum.
Það þætti ekki heldur góð latína
að leyfa afdönkuðum stjórnmála-
manni í hvítum sloppi að stjórna
skurðaðgerð í trausti þess, að
hjúkrunarfólkið viti, hvar milt-
að er og brisið. Þess vegna eru
ítrekaðar pólitískar ráðningar í
bankastjórn Seðlabanka Íslands
veikleikamerki á okkar unga lýð-
veldi: vinir mínir í Afríku byrja
að flissa, þegar ég lýsi þessu fyrir
þeim, því að þeir eru flestir búnir
að venja sig af þessum ósið. Seðla-
bankastjóri, sem hefur alið allan
sinn aldur í pólitík og kann ekki
hagfræði, er eins og peysufata-
kona undir stýri í breiðþotu: hvaða
farþegi með fullu viti myndi stíga
um borð í slíka vél? Stjórn seðla-
banka í nútímanum er í aðra
röndina tæknilegt viðfangsefni
með sama hætti og staða forsæt-
isráðherra er augljóslega pólitísk
í eðli sínu. Þarna á ekki að vera
innangengt á milli, enda tíðkast
það nánast hvergi annars staðar,
þótt eitt og eitt dæmi megi nefna,
t.d. frá Finnlandi, og þá rifja menn
þau upp sem víti til varnaðar.
Höfundur er prófessor í hagfræði
í Háskóla Íslands. Seinni hluti
greinarinnar birtist á morgun.
Átökin um ráðningu hans
í Seðlabankann urðu
til þess ásamt öðru
að kljúfa Alþýðuflokk-
inn sáluga og skáka
honum út úr ríkisstjórn.
Þáverandi formaður
bankaráðs Seðlabank-
ans sá ástæðu til
að saka yfirboðara
bankans um
spillingu, sagði
sig úr ráðinu við
annan mann, gekk til liðs við andstæð-
inga Alþýðuflokksins í alþingiskosningun-
um 1995 og var kjörinn á þing. Bankinn
var dreginn sundur og saman í háði:
hundruð framhaldsskólanema sóttu um
bankastjórastarf, sem var auglýst laust
til umsóknar. Með þessu ráðslagi auk
annars tefldi Alþýðuflokkurinn lands-
stjórninni upp í hendurnar á Sjálfstæð-
isflokknum og Framsóknarflokknum,
sem hafa stjórnað landinu í sameiningu
síðan 1995. Alþýðuflokkurinn lagði upp
laupana og rann inn í Samfylkinguna.
Seðlabankastjóri,
sem hefur alið
allan sinn aldur í
pólitík og kann
ekki hagfræði, er
eins og peysu-
fatakona undir stýri
í breiðþotu:
hvaða farþegi
með fullu viti
myndi stíga um
borð í slíka vél?
Það þætti ekki heldur góð latína að leyfa
afdönkuðum stjórnmálamanni í hvítum
sloppi að stjórna skurðaðgerð í trausti
þess, að hjúkrunarfólkið viti, hvar miltað
er og brisið. Þess vegna eru ítrekaðar
pólitískar ráðningar í bankastjórn Seðla-
banka Íslands veikleikamerki á okkar
unga lýðveldi.
Gegndi formennsku
í bankastjórn á
undan Davíð
Oddssyni. Birgir
er fyrrverandi
menntamálaráð-
herra Sjálfstæð-
isflokksins, sem
flokkurinn
þurfti á sínum
tíma að koma
fyrir í bankan-
um, þótt hann
hefði aldrei
látið efnahagsmál eða fjármál til sín taka.
Hann hafði áður um alllangt skeið skrifað
reglulega dálka í Morgunblaðið um
stjórnmál án þess að sýna efnahags-
málum nokkurn sérstakan áhuga eða
skilning, enda er maðurinn lögfræðingur
að mennt.
Gaf þá skýringu á
vistaskiptunum úr
viðskiptaráðuneytinu í
Seðlabankann, að hann
væri orðinn þreyttur
á linnulausri gagnrýni
á embættisverk hans í
ráðuneytinu. Hann
tók nokkru síðar að
sér ásamt öðrum
milligöngu við einkavæðingu Búnaðar-
bankans og gerðist einn ríkasti maður
landsins án þess að vekja teljandi eftir-
tekt eða andúð, að því er séð verður.
BIRGIR ÍSLEIFUR GUNNARSSON
FYRRVERANDI SEÐLABANKASTJÓRI
STEINGRÍMUR HERMANNSSON
FYRRVERANDI SEÐLABANKASTJÓRI
FINNUR INGÓLFSSON
FYRRVERANDI SEÐLABANKASTJÓRI
DAVÍÐ ODDSSON
NÝRÁÐINN SEÐLABANKASTJÓRI