Tíminn - 05.12.1976, Síða 20

20
Sunnudagur 5. desember 1976
Sunnudagur 5. desember 1976
21
EKKI ALLS FYRIR LÖNGU
heimsótti blaðamaöur á Tlman-
um hjónin Helgu Jónsdóttur og
Erlend Jónsson að Hátúni 10B i
Reykjavik. Erindiö var að fá að
taka viðtal við Erlend, hann tók
þvl vel, og taliö barst fljótt vestur
á Mýrar, þar sem Egill Skalla-
grimsson geröi garðinn frægan á
sinni tið.
Afkomendur
Egils
Skallagrimssonar?
— Þú munt vera ættaöur af
Mýrum, Erlendur?
— Já, rétt er það. Ég fæddist
28. september 1896, á Jarðlangs-
stöðum á Mýrum. Þorgeir jarð-
langur var landseti Skallagrims
gamla og þeirra feðga, og þaðan
mun nafniö á bænum komiö. Ég
hef mikiövelt þvifyrir mér, hvað
þetta nafn muni þýða, en ekki
getaö fundið neina viðhlitandi
skýringu á þvi. Eg átti einu sinni
tal um þetta við séra Einar heit-
inn á Borg, sem var fræöimaður
og hann lét sér helzt detta i hug,
aö Þorgeir hefði verið mikill jarð-
eigandi í Noregi, og aö hann hefði
þess vegna veriö kallaður jarð-
langur. Þessa tilgátu sel ég ekki
dýrara en ég keypti hana, en
þetta er nú það sem séra Einari á
Borg datt helzt I hug.
— Er nokkurt svipmót meö
samtiöarmönnum þinum á Mýr-
um og Agli Skallagrímssyni og
frændum hans, eins og þeim er
lýst i Egilssögu?
— Ekki er ég frá þvi, að Guð-
mundur, afabróðir minn, i Stang-
arholti, hafi verið sviplikur Borg-
armönnumhinumfornu, þótt ekki
hafi ég aörar lýsingar á þeim, en
þær, sem lesa má i sögum. Ég sá
Guðmund á seinustu ævidögum
hans, og hann kom mér þannig
fyrir sjónir, að verulegur svipur
hefur getað verið með honum og
Agli Skallagrimssyni, eins og
honum hefur verið lýst. Einkum
fannst mér þetta geta átt við
brúnasvipinn. Ekki er ég heldur
frá þvi, aö skapgerðin hafi veriö
keimlik. Guömundur þótti skap-
harður og óvæginn nokkuö, þótt
hins vegar hefði hann lika marga
góða kosti.
Eftirminnilegt bónorö.
— Getur þú ekki sagt lesendum
okkar eitthvaö af forfeörum þln-
um? — Og þá á ég ekki viö Egii
Skallagrlmsson.
— Jú, það get ég. Ég get til
dæmis sagt frá langafa mlnum,
Guðmundi Erlendssyni, sem bjó á
Jarölangsstöðum. Hann var son-
ur Erlendar rika á Anabrekku og
bjó þar eitthvað á fyrstu búskap-
arárum sinum. Hann bað sér
konu með dálitiö sérkennilegum
hætti, og bezt er, að ég segi þá
sögu hér.
A þeim tima var sá prestur á
Borg á Mýrum, sem Jón hét og
var Magnússon. Hjá honum voru
vinnuhjú, sem henti það að
eignást dóttur i lausaleik, og var
hún alin upp á Borg, enda lá það
orö á, að prestur væri ekki ólik-
legri faðir að henni en vinnumað-
urinn, sem við henni gekkst. Nú
óx stúlkan upp, og þegar hún var
gjafvaxta, lagöi Guðmundur Er-
lendsson, langafi minn, hug á
hana. Svo var það einhvern tima
við messu á Borg, að Guömundur
stóð upp I kirkjunni og sagði upp
yfirallansöfnuöinn: „Olllágmæli
komast I hámæli, viltu eiga mig,
Jóhanna?” Stelpan svaraöi:
,,Já”, og þar með var það útkljáð
mál. En grunur margra var sá,
að Guðmundur hefði áður verið
búinn aö hafa uppi kvonbænir viö
Jóhönnu, en klerkur verið sliku
andvigur, og svo hafi Guðmundur
brugðiö á það ráð að láta stúlkuna
játast sér I margra votta viður-
vist, svo að prestur kæmi ekki
neinum vörnum viö. Aftur á móti
voru menn þvi ekki vanir, að bón-
orð færi fram með þessum hætti,
og þvi var þetta lengi i minnum
haft.
— Veizt þú, nokkurn veginn, á
hvaöa árum þetta hefur gerzt?
— Já, nokkurn veginn, en ekki
upp á ár. Mér þykir ekki óllklegt,
að bónoröið hafi fariö fram um
1815-1820, liklega þó nær fyrra ár-
talinu. Afi minn, sonur þeirra
Guðmundar og Jóhönnu, var
fædduráriðl826,enhannvar ekki
elztur barnanna. Þegar afi fædd-
ist, voru foreldrar hans á Kára-
stöðum, en ekki komin I Jarð-
langsstaði.
— Þau Jóhanna og Guðmundur
hafa auövitaö oröiö mestu mynd-
ar- og sæmdarhjón, cftir aö hann
haföi beöiö hennar meö svo vel
sannanlegum hætti?
— Jú, mikil ósköp, það vantaði
yist ekkert á það. Þau bjuggu
fyrstu búskaparár sin á Brekku,
svo fluttust þau að Kárastöðum
og loks að Jarölangsstöðum árið
1832, og þar bjuggu þau ef tir það,
eða til 1855, þegar Erlendur afi
minn tók þar við jörð og búi. Afi
bjó svo á JarNangsstöðum i
meira en þrjá áratugi, mig minn-
ir þaö vera 1889, sem hann hætti
og foreidrar mlnir tóku við af
honum.
— Náöu þessir forfeöir þinir
háum aldri?
— Já, yfirleitt gerðu þeir þaö.
Afa minn vantaði aöeins eitt ár i
áttrætt, þegar hann lézt. Veturinn
áður skrifaði hann þaö dóttur
sinni, sem var búsett austur á
Seyðisfirði, aö hann myndi lifa
næsta afmæliö sitt, — og þaö líka
varð. Hann var fæddur 18. april,
en dó 19. april. Þarna munaði að
visu ekki nema einum sólarhring,
en það var nóg til þess að spá
hans rættist.
,,Ég horfi á ljósið”
— Þú kannt vist ekki jafn-
snjalla sögu af afa þinum eins og
bónorösför langafans?
— Það hafa ýmsar sögur
gengið um afa minn, en þvi miður
kann ég alltof fáar þeirra. Hins
vegar finnst mér ekki nema sjálf-
sagt, að ég segi hér þaö, sem ég
veit um hann. Við eigum að halda
til haga sögnum um gengnar kyn-
slóðir, og ekki láta það á okkur fá,
þótt viðkomandi persóna sé for-
► faðir okkar. Hvernig i ósköpunum
ættum við að geta borið ábyrgð á
orðum þeirra og gerðum? Ætli við
eigum ekki fullt I fangi meö aö
bera ábyrgö á sjálfum okkur?
Það held ég endilega.
Ein sagan um afa minn er á þá
leið, að hann á að hafa verið
staddur i Borgarnesi, einu sinni
sem oftar, skömmu fyrir jói. Þá á
kaupmaðurinn að hafa komið til
hans og spurt, hvort hann hafi nú
fengið allt, sem hugur hans girnt-
ist. Já, afi minn hélt það. Kaup-
maður spyr þá, hvort hann vanti
ekki kerti. Nei, ekki hélt afi það,
og bætti þvi við, að þau væru öll
búin til heima. „Já, en þessi kerti
eru sérstaklega falleg,” sagöi
kaupmaður, en þá mun innflutn-
ingur skrautlegra jólakerta hafa
verið tiltölulega nýr hér. ,,Já, ég
gef nú ekkert fyrir það, þvl ég
horfi á ljósið,” sagði afi minn þá,
og þar meö var þaö útrætt mál.
Mér þykirliklegt, að hvatleikur
til orða hafi verið talsvert rikur I
þessari ætt, og að afi minn hafi
náð þeim eiginleika frá föður sin-
um, þeim er bað sér stúlkunnar I
kirkjurtni forðum. En þessi gáfa
hefur farið mjög þverrandi á sið-
ari timum, og vist vildi ég eiga
meira af henni en raun er á.
Einu sinni kom Erlendur afi
minn á bæ, þar sem var tvíbýli,
og hét annað býlið Bogabær en
hitt Bergþórsbær. Einhver kurr
var á milli þessara bæja, og var
sérstaklega til þess tekiö, að hús-
mæðurnar ættu litt skap saman.
Nú bar afa minn þarna að garöi,
sté af baki I hlaðinu, sleppti hesti
sinum og kvaddi dyra. Eitthvað
mun hann hafa verið við skál,
enda þótti honum gott i staupinu.
Húsfreyjan kom út og sá strax
hvar hestur gestsins var aö
kroppa 1 hlaðvarpanum, en þetta
var að vorlagi eða snemma sum-
ars. Nú skammar hún karlinn
miskunnarlaust fyrir að sleppa
hestinum I túnið, og lætur dæluna
ganga lengi. Þegar hún loks tók
sérmálhvild, varð afa minum að
orði: „Máttu missa þetta frá
Bogabæ?” Þetta sagði hann
vegna þess, að hann stóð nú á
hlaði Bergþórsbæjar, og leit svo
á, að húsmóðurinni þar væri nær
að nota skammirnará grannkonu
sina heldur en að sólunda þeim á
hann fyrir jafnlitið afbrot og það
að sleppa klárnum i hlaövarpann
ogleyfa homrni að naslaþarörfá-
ar mlnútur. En rimma hans og
konunnar á Bergþórsbæ varð ekki
lengri.
TJTTr'^AlTí 'T'TT
1íL/vJ0^4i/ 1 JLj
HORFINNA
Rætt við
Erlend Jónsson
J
Saga um
snilldarhest
Hestamaður var Erlendur mik-
ill, og átti bæði marga hesta og
góða. Einkum var við brugðið
bleikskjóttum hesti, sem hann
átti, og var úrvalsgæðingur. — Ég
sá aldrei þennan hest, en ég
heyrði mikið talað um hann. Mér
hefur verið sagt, að hann hafi
ekki verið stærri en þrevett
trippi, og sagt var, að þegar karl
teygði folann á skeiði, hefði verið
þvi likast sem knapinn drægi fæt-
ur við jörð. Eina sögu sagði
mamma mér.oghana langar mig
aö láta fljóta hér meö. Það var
einhverju sinni, að þau voru við
kirkju á Borg, hjónin, og höföu
son sinn ungan með sér. Eftir
messu varð afi eftir, þegar heim
skyldi haldið, og munu þeir þá
hafa verið að staupa sig, séra
Guðmundur á Borg og hann, þvi
báðum þótti sopinn góöur. En
amma reið heim á leið og reiddi
drenginn fyrir framan sig, en
teymdi undir mömmu. Þegar þau
voru komin langleiöina heim, og
voru stödd á mjóum, upphlöðnum
rima, þar sem ekki var hægt að
riða hlið við hliö, vissu þau ekki
fyrr en afi kom eins og stormbyl-
ur á eftir þeim bleikskjótta. Hann
geystist svo þarna fram með
þeim, þótt ógerningur sýndist að
iáta tvo hesta ganga þar sam-
hliöa, og þegar hann kemur á hlið
viö ömmu, þrifur hann son þeirra
úr keltu þeirra og skellir honum á
bak fyrir framan sig.
Við þetta hallaðist á Skjóna, og
mamma sagði, að um tima hefði
þeim sýnzt allt mara úti i annarri
hliðinni, hnakkurinn, afi og
drengurinn. Þær horfðu á þetta i
dauöans angist, en þá varð það,
sem oft hefur gerzt, bæði fyrr og
siðar: hesturinn bar vit fyrir
manninum. Skjóni gekk undir
lagið — og meira en það: Hann
bókstaflega skaut ölluni skrokkn-
um undir mennina tvo, sem á
honum héngu, svo allur reiðskap-
urinn réttist við á svipstundu, og
siðan var haldið áfram á sama
sprettinum heim i hlað. — Þetta
er aöeins ein saga af mörgum,
sem ég heyrði i æsku minni um
þennan snilldarhest.
— Skjóni hefur sjálfsagt ekki
verið alinn upp á neinum moðum,
þótt hann yrði ekki stærri en
þetta?
— Nei, áreiðanlega ekki. Afi
tók oftfulla nýmjólkurfötu og gaf
hestúm sinum að drekka eins og
þeir vildu, þegar hann kom heim
úr ferðalögum, þessi skjótti hest-
ur hefur vist ekki fengið færri
mjólkurpotta en aörir gæðingar
afa míns, enda voru margir
þeirra afburðahestar.
Égman eftir jarpri hryssu, sem
• •‘/fw
^ -flfll.fi
Erlendur Jónsson.
Tímaravnd GE
Borg á Mýrum. Oðru vlsihelur veriðum aó litast á þessum bæ, þegar Egill Skailagrlmsson gekk þar um
traðir. Þó mun útsýni til hafs og f jaila hafa verið hið sama og nú — og vafalaust hefur fegurð héraðsins
heillað menn og laðað þá til búsetu þar, svo Ifornöld sem á slðari tlmum.
afi átti. Ekki held ég, að ég hafi
komið henni á bak, en ég man all-
vel útlit hennar. Hún var mikill
gæðingur, og svo fljót aö af bar,
Um hana orti Eyjólfur i Hvammi
fögur eftirmæli, þegar hún féll
frá.
,,Það þarf karlmenni
og illmenni....”
— Ilefurekkert verið skráð um
forfeður þlna, utan þctta, sem við
erum að spjalla núna?
— Ekki held ég það, að minnsta
kostihef égekkiorðið varvið það.
Þetta eru allt gömul minni, sem
flestir eru vist búnir að gleyma
nú, hafi þeir þá nokkurn tima
heyrt þau eða veitt þeim athygli.
— Viitu segja mér nokkur?
— Alveg sjálfsagt, enda eru
sagnir um forfeður mina mér
ekki neitt feimnismál. Eins og ég
sagði áðan, þá lit ég á þetta eins
og hvern annan þjóölegan fróð-
leik, sem okkur beri að halda til
haga.
A dögum Guömundar langafa
mins var oft róstusamt I réttun-
um á haustin, eins og oft hefur
viljað viö brenna. Einkum var
Fellsendarétt i Dölum á orði fyrir
óspektir. Svo var það eitt haust,
að verið að jafna niður I fjall-
skilum. Þar var langafi minn og
margir fleiri bændur saman
komnir. Um siðir var svo komið,
aö búiö var aö jafna öllu niður,
að því undanskildu, að enn vant-
aöi skilamann I Fellsendarétt en
þangað voruflestirófúsirað fara.
Þá á langafi minn að hafa sagt:
„1 Fellsendarétt þarf að senda
karlmenni og illmenni Viljið þiö
ekki nefna það við Guömund son
minn? ” 0g Guðmundur fór I rétt-
ina og kom vist öldungis ó-
skemmdur aftur. En orð langafa
mins — séu þau rétt eftir honum
höfð — gátu haft viö nokkuö að
styðjast. Ég hef alltaf heyrt, að
afabróðir minn, Guðmundur i
Stangarholti, hafi verið næsta
ólikur Erlendi afa minum. Afi var
sagður léttlyndur og glaður I við-
móti, en Guðmundur þótti miklu
harðgerðari, harðlyndur og ó-
væginn, enda áttu þeir vist litt
skap saman, bræðurnir, og fóru
af þvi ýmsar sögur.
Einu sinni komu boð frá Stang-
arholti niður að Jarðlangsstöö-
um, þar sem kvartað var undan
þvi, að kýrnar þaðan stæöu i tún—
inu i Stangarholti, og var óskað
eftir þvi, að þær yrðu sóttar hið
allra fyrsta. Jú, ekki stóð á þvi,
Afi gamli lagði á Jörp sina og
þeysti af stað. Þegar hann kom i
Stangarholt.sáustþar öngvarkýr
en karl tekur að skeiöriða túnið,
aftur og fram svo grassvörðurinn
gekk upp undan hófuip merarinn-
ar, en þetta var snemma sumars.
Guömundur bóndi horfði forviða
á, en kallaði loks til bróður sins,
hvað þetta ætti eiginlega aö þýða,
hvað hann væriað gera. „Leita að
kúnum,” svaraöi afi minn, — og
fleiri orð munu ekki hafa farið á
milli þeirra i það skiptið, enda
mun afi hafa þótzt búinn að launa
fyrir sig.
Raungóður sómamaöur
Guömundur i Stangarholti var
umdeildur maður sökum skap-
ferlis sins, þvi að flestum þótti
hann haröur i horn að taka, en
hann hafði lika ákafiega góðar
taugar. Einu sinni um hans daga
brann ibúðarhús að Grlmsstöðum
I Alftaneshreppi á Mýrum. Þaö
geröist að næturlagi. Daginn eftir
brunann sást til manns sem
stefndi heim að Grimsstöðum og.
bar tvær stórar fötur i höndum.
Þetta reyndist vera sendimaður
frá Guömundi i Stangarholti, en i
fötunum var glæný kjötsúpa
handa fólkinu á Grimsstöðum.
Guðmundur hafði þá frétt, eða
séð álengdar, þaö sem gerzt
hafði, og vildi nú hlynna að
Grimsstaðafólkinu. Þá var ekki
auður i búi á sveitabæjum yfir-
leitt, og þetta þótti mikið dreng-
skaparbragð, enda var það vel
þakkað.
Aðra sögu get ég sagt, áf mjög
likum toga. Þar I sveitinni var
fátæk kona, sem Sigurbjörg hét.
Ekki var beint hægt að segja að
hún flakkaði, en þó var ekki fjarri
þvi, og oft var hún i Stangarholti,
þviað kona Guömundarvarákaf-
lega greiðug og góðgerðasöm,
ekki sizt þeim, sem voru lltils
háttar á einn eöa annan veg. En
þó að Guðmundur væri maður
raungóöur, lá það orð á, að frem-
ur væri honum litil þægð i gjaf-
mildi konu sinnar. Svo gerðist það
einn góðan veðurdag, að Sigur-
björg kom að Stangarholti sem
oftar. Guðmundur fór til dyra,
þegar bankað var, og þá var
Sigurbjörg þar fyrir. Þá varð
Guðmundiað orði: „Þú hefur vist
vonazt eftir öðrum til dyra en
mér. Nú er Guðrún dáin. En þú
kemur nú samt inn.” Siðan leiddi
hann Sigurbjörgu i bæinn og sagði
við vinnukonurnar: „Þið afgreið-
iðþessa stúlku einsog vant er, þiö
vitið hvernig það hefur veriö
gert. ” Hann vildi ekki, að brugðiö
væri út af þeirri venju, sem kona
hans hafði haft, þótt hún væri nú
ekki lengur til þess að stjórna, og
skipti þá ekki máli þótt hann heföi
stundum áður ekki verið alls
kostar ánægður með ráöslag
hennar. — Svona var nú þetta.
Þaö voru margar góðar taugar i
Guðmundi i Stangarholti, þótt
hinu hafi verið meira á lofti hald-
ið, sem miður var.
Dálitið hefur varðveitzt af til-
svörum Guðmundar, en þvi mið-
ur kann ég ekki nema fá þeirra.
Sagt, var að hann hefði átt i úti-
stöðum við eina grannkonu slna,
og að ýmsar hnútur hafi flogið á
milli þeirra. Svo sagði einhver
nágranninn við Guðmund, að hún
væri nú mikill skörungur, þessi
kona. Þá svaraði Guðmundur:
„Já, skörungur er hún, — en
brennd I báða enda.” Svo þurfti
ekki að tala meira um það.
— Kannt þú ekki fieira um Er-
lend afa þinn en það sem þú ert
þegar búinn að segja mér?
— Jú, eitthvaö er fleira til. Slð-
asta haustið, sem afi lifði, var
1904. Hann átti þá svartan for-
ystusauð, og slátraði honum þá
um haustiö. Ég man eftir þvi, að
ég var á blóðvellinum, þegar afi
var að gera sauðinn tií. Þá sagði
hann við aðkomumann, Svein á
Hvftsstöðum, sem var að hjálpa
pabba við slátrunina : „Hanná að
fara i erfið mitt, þessi,” — og átti
auðvitaö við sauðinn. Nú svo var
ekki rætt meira um það að sinm,
sauðarkrofið var hengt upp I eld-
hús og reykt, en i aprll um vorið
dó afi, og þá var soðið af þessu
ágæta hangikjöti handa þeim,
sem fylgdu gamla manninum til
grafar. Þannig rættist það, sem
hann hafði sagt haustið áöúr,
hvort sem þaö var tilviljun eöa
hitt, að hann hafi grunað hversu
langt hann ætti eftir.
Þegar aðalfæða skóla-
pilta var hrossakjöt
— Ef við vikjum ofurlitið aö
sjáifuin þér: Það hefur svo orðið
hlutskipti þitt að búa á sióðum
forfeðra þinna?
— Já, ég fæddist á Jarölangs-
stöðum, eins og ég sagði áðan,
fyrir réttum áttatlu árum. For-
eldrar minir voru Ragnhildur Er-
lendsdóttir, bónda á Jarðlangs-
stöðum, og Guðlaugar Jónsdóttur
konu hans. Faöir minn var ættað-
ur úr Dölum, sonur Björns Krist-
jánssonar, bónda i Seljalandi i
Hörðudal i Dalasýslu, og Hólm-
friöur Jónsdóttur konu hans. Sagt
var að I móðurætt minni væri
margt kraftmikilla karla, og lfk-
lega er eitthvaö til i þvi eins og
fram hefur komið hér á undan.
Foreldrar minir byrjuðu bú-
skapinn á Jarölangsstöðum, og
bjuggu þar fyrst rétt um hálfan
annan áratug til 1905. Þá fluttust
þau að ölvaldsstöðum i sömu
sveit, og bjuggu þar þaö sem eftir
var búskapar þeirra. Af mér er
það að segja, að ég fluttist að
Jarölangsstöðum árið 1926, fór þá
að búa þarog bjó til 1942. Þá hætti
ég, og fluttist til Reykjavikur.
Veturinn 1916-’17 var ég á ung-
lingaskóla hjá séra Ólafi i Hjarð-
arholti i Dölum, en rúmlega tvi-
tugur fór ég á bændaskólann á
Hólum, það var fyrsti veturinn,
sem Páll Zóphóniasson var skóla-
stjóri þar. A Hólum var ég I tvo
vetur og lauk búfræöiprófi þaðan.
Ég hafði sama hátt á og margir
jafnaldrar minir á þessum árum,
égkeypti mér afsláttarhross, reið
þvi noröur, lét fella það þar og
lagði matinn á borð með mér um
veturinn. Uppistaðan I fæði okkar
var hrossakjöt, það var ódýrasta
kjötið, og þá var meira horft i
aurana en nú. A vorin gengum við
flestir heim, og ég lika, þótt ég
væri langt að kominn. Ég man að
ég var að strekkja við að hafa
dagleiðirnar sem lengstar og
gista sem sjaldnast, svo að farar-
eyririnnentistméralla leið heim.
Auðvitaö var gistingin ekki dýr,
þetta tvær eða þrjár krónur, — en
menn uröu þó að eiga þessar
krónur til.
Þetta er harla ólikt því sem nú
er. t fyrra vissi ég dæmi þess, að
skólapiltar frá Hólum komu með
flugvél hingaö til Reykjavikur og
fóru með bilum héöan sumir upp i
Borgarfjörð aðrir austur i Arnes-
sýslu, og þó var fri þeirra ekki
nema ein einasta helgi. — Þetta
hefði þótt saga til næsta bæjar,
þegar ég var á Hólum, — en það
hefurnúllka margt breytzt slðan.
ólikar manngerðir
— Hvað tókst þú þér fyrir
liendur, þegar þú komst hingað til
Reykjavikur?
— Fyrst vannég hjá Grænmet-
isverzlun rikisins, sem nú heitir
Grænmetisverzlun landbúnaðar-
ins. Þar vannég i þrjúár, en vann
siðan ýmislegt sem til féll, pipu-
lagningar, vegavinnu og fleira, en
áriö 1949 geröist ég innheimtu-
maður hjá Oliufélaginu hf. og
skipti ekki um vinnu eftir það.
Þar vann ég þangað til núna í
haust. Mér fannst réttlætanlegt
aö hætta, þegar ég var kominn á
niunda áratug aldurs mlns, og
auðvitað átti ég aö vera hættur
þarna fyrir löngu, samkvæmt
venjunni. Þaö var eingöngu að
þakka lipurð og skilningi sam-
starfsfólks mins og yfirboðara, að
ég fékk aö vinna svona lengi, — og
svo þetta, að heilsa og kraftar
hafa enzt mér eins og raun er á.
Ég finn litinn mun á liðan minni
nú og þegar ég stóð á sjötugu.
— Þér hefur likaö vel hjá OIIu-
félaginu?
— Já, ég held þvi fram, að þar
sé valinn maður I hverju rúmi.
Þar er gott að vinna.
— Gerist ekki eitt og annaö
sögulegt hjá ykkur, sem hafið
þann starfa aö ganga á milii
manna og fyrirtækja og rukka?
— Það er lærdómsrikt, rukkar-
ar kynnastmörgum. En það verð
ég aö segja, að ég á góðar og á-
nægjulegar minningar um lang-
flesta, sem ég kynntist á þeim
starfsferli minum. Það er bezt að
ég segi hér tvær sögur, sem báðar
varpa skýru ljósi á það, sem inn-
heimtumenn veröa áskynja i
starfi sinu.
Ég var einu sinni sem oftar aö
rukka mann, og hann greiddi mér
með tveimur ávisunum, auk
nokkurrar upphæðar i peningum.
Þegarég fór að athuga við hverju
ég haföi tekið, sá ég að önnur
ávisunin var sex hundruö krónum
of há. Hann hafði með öðrum orð-
um greittmér sex hundruð krón-
um of mikið. Ég sýndi nú mannin-
um þetta, og hann þreif ávisunina
af mér svo snöggt, að nærri lá að
hornið, sem ég hélt i, rifnaði af.
Siðan leiðrétti hann villuna, en
sagði ekki svo mikið sem „takk”.
Nokkru seinna var ég að rukka
annan mann. Þaö var Ingólfur i
Söginni. Ég varoröinn seinn fyrir
og var aö flýta mér. Ingólfur
þurfti að greiða mér þrjá reikn-
inga, einn þeirra á hann sjálfan,
„privat”, og nú lagði hann þá
saman, þar sem ég var á hraðri
ferð, en annars var ég alltaf van-
ur að gera þaö sjálfur. Hann
greiddi mér svo samkvæmt sinni
eigin samiagningu, og ég fór við
svo búið. Þegar ég kom á skrif-
stofúna og fór að „stemma af”
það sem ég hafði i höndum, varð
ég þess var, aö Ingólfur hafði
greittmérof mikiö. Ég hringdi þá
strax til hans og sagöi, að þarna
hlytu að hafa oröiö einhver mis-
tök, og spurði hvort ég mætti ekki
koma til hans og athuga málið.
Jú,ekkertvar sjálfsagðara, og ég
fór á fund hans aftur. Hann lagði
reikningana samaná ný,ogsá, að
ég hafði rétt að mæla. Það mun-
aði tólf hundruö krónum, sem
hann hafði reiknaö af sér. Ég tók
upp veskið og bjóst til að borga,
en hann hélt nú ekki, og sagði að
égættiað eiga þessa peninga. Þvi
tók ég auðvitað fjarri og sagði
sem var, að ég vildi aö allt væri
rétt, ef hallað heföi á mig i við-
skiptunum, hefði ég óskað eftir
þvi, að það væri leiðrétt, og hið
sama gilti, þótt skaðinn væri hans
en ekki minn. Hann sagði, að ég
hefði aldrei þurft að skila þessu,
og það væri þá bezt, að við skipt-
um upphæöinni nieð okkur og ég
hefði helmingunn fyrir samvizku-
semina. — Slikur var munur
þessara manna. Annar þakkaði
ekki einu sinni fyrir, þegar ég
leiörétti reikning 'honum i hag,
en hinn vildi gefa mér alla upp-
hæðina, eða hálfa aö öðrum kosti.
—Menn eru misjafnrar gerðar, —
og enn dettur mér i hug setning,
sem höfð var eftir afa mlnum:.
Það er hægt að borga hjúunum
kaupfyrir það, sem þau vinna, en
dyggð og trúmennska verða
aldrei borguð eins og vert er.
Hlakka til aft
hitta þá
— Ég heyri, aft þér verftur oft
hugsaft til forfeftranna, — þess
fólks, sem liffti i iandinu á undan
okkur.
— Já, það er alveg rétt. Mér
verður oft hugsað til forfeðra
minna, og ég vildi gjarna, að ég
hefði fengið fleiri eiginleika frá
þeim en raun er á. Haft var eftir
séra Einari á Borg, sem var vel
heima i sögu, að það væri alveg
sama hvar gripiö væri niöur i ís-
lendingasögurnar, það væri
hvergi hægt aö reka hann á
stampinn „karlinn I Stangar-
holti.” Það var Guömundur afa-
bróðir minn. Ég hygg, að Guð-
mundur hafi kunnaft sögurnar
okkar, og mér er ekki grunlaust
um að hann hafi lagt nokkra
stund á að likjast fornmönnum i
ýmsu.
Ég hef miklar mætur á þessum
gömlu mönnum, og ég væri siður
en svo á móti þvi aö fá að hitta þá
og spjalla við þá. Reyndar held
ég, að þetta sé meira en ósk-
hyggjan ein. Mér hefur verið
sagt, að afi minn fylgist alltaf
með mér og sé minn verndar-
vættur, ef ég má komast svo að
orði. Hvort sem þetta er rétt eða
ekki, þá er hitt alveg vist. að ein-
liver fylgist með ferðum minum
og lætur sig varða liðan mina, það
hef ég marfoft orðið var rið.
—VS.