Tíminn - 14.05.1977, Qupperneq 25

Laugardagur 14. mal 1977
25
Pétur Pétursson
Höllustöðum
„Minir vinir fara fjöld” kvaö
Bólu-Hjálmar. Svo horfa þau mál
við á öllum stundum og öllum öld-
um. Hendingin vekur söknuö, þótt
hannsé löngum tengdur margvis-
legum litbrigðum. Þó svo horfi
við sem hér, að vér horfum eins
og Egill i tregablöndnum huga á
auða sætið, „ófullt og opið
standa”, veröur og að játast, að
þar geta lika horft við oss eins og'
honúm, „fengnar bölva bætr, er
betra telk”, i hvild hins örþreytta
manns. Og hún getur orðiö eina
lausnin, þegar annað er ekki fyrir
hendi, en vonlaus bara'tta við
þann, sem engu eirir
Pétur fæddist á Steiná i Svart-
árdal 30. nóv. 1905. Foreldrar
hans voru Pétur Pétursson, —
siðar um alllangt skeið — kaup-
maður á Akureyri, húnvetnskur
að ætt, og Ingibjörg Siguröardótt-
ir, skagfirzk að ætterni, siðar
húsfreyja á Steiná um langt
skeið, vel gefið hetjukvendi.
Pétur lauk prófi frá Hólum
1924, stundaði nám i Noregi um
tveggja ára bil, fyrst verklegt
nám við landbúnaðarháskólann i
Asi, siðar fjárræktarnám við
sauðfjárræktarstöðina i Edöy.
Fyrstu árin eftir heimkomuna
vann hann að jarðyrkju með hest-
um og gerðist jafnframt trúnaðar
maður Búnaðarfélags tslands
1928 og hélt þvi starfi til 1942.
Pétur kvæntist 2. júni 1933
Huldu dóttur Páls Hannessonar,
hreppsstjóra á Guðlaugsstöðum
og konu hans Guörúnar Björns-
dóttur, — fjölþættri og mikilhæfri
konu. Þau stofnuöu heimili sitt
það vor. Fyrsta snerting þeirra
við búskap varð sú, er heims-
kreppan bjó þjóöinni i hinu geig-
vænlega verðhruni á fyrri hluta
fjórða tugs aldarinnar. Þær
myndir, sem þá blöstu við i is-
lenzkum þjóðháttum og þó — að
helgreipum mæðiveikinnar
ógleymdum — eru slikar, að þótt
þær væru nú dregnar af fyllstu
heilindum, mundi sú kynslóð, er
nú ræður, telja þær firrur einar.
Þess skal ekki heldur freistað nú,
enda annað nærstæðara.
Fyrstu hjúskaparárin voru þau
að nokkru staðfestulaus, en festu
kaup á Höllustöðum 1935, fluttu
þangað og ráku þar bú við vax-
andi getu, unz Páll sonur þeirra
giftist og settist þar aö móti þeim.
Hefur sú sambúö þróazt með
glæsibrag og þó þannig, að þrátt
fyrir mjög aukin umsvif, hefur
kynslóðaskiptanna oröið furðu lit-
ið vart, þegar sezt var inn á heim-
ili þeirra hjóna og augum rennt
yfir umhverfið. Var þeim þó ljóst,
er þekktu, að hreysti beggja var
brugðið hin siðari ár, þótt i þvi
efni hafi nú um skeiö gengið meir
á hans hlut en hennar. Stóö hann
þó æðrulaus og óbugaður, þrátt
fyrir endurteknar erfiöar dvalir á
sjúkrahúsum og einsýnt þæiti um
úrslit i nánd.
Pétur á Höllustöðum var einn
þeirra mörgu bænda, sem oft eru
til kvaddir, þegar félagsmál sam-
1 ' ÍMrn iAvVi
tiöarinnar eru viðfangsefnið. Skal
bent á þetta:
Hreppsstjóri Svinavatns-
hrepps, i hreppsnefnd, formaður
Búnaðarfélags Svinavatns-
hrepps, i sýslunefnd, i stjórn
Kaupfélags Húnvetninga, siðar
endurskoðandi þess og Sölufélags
A.-Hún., i stjórn Sparisjóðs Húna-
vatnssýslu, formaður Búnaðar-
sambands Húnavatnssýslu og i
stjórn Veiðifélagsins Blanda —
lengi formaöur. Hér mun hvergi
nærri fulltalið, en nægir þó, til að
sanna, hve margt af félagsmálum
Austur-Húnvetninga hefur notið
leiðsagnar hans og tillagna á hinn
margvislegasta hátt og um langt
skeið. Var hann flestum heilli i
tillögum og mun ekki fjarri að
ætla, að grunnurinn að lifsskoðun
hans hafi verið staðhæfing
Virgils hins rómverska: „Göfug-
asta hvötin er almenningsheill-
in”, þótt sú staðhæfing eigi nú
meir en 20 aldir aö baki. Það set-
ur nokkurn svip á tryggð og gleði-
leit Péturs, að hann gerðist einn
af söngbræðrum Karlakórs Ból-
staðarhliðarhrepps 1929 og fylgdi
þeim hljóðlátur og glaður, þrátt
fyrir búferlin, unz það mein
kvaddi dyra, en nú hefur sigrað.
Þau hjón settust á býli sitt svo
niðurnitt, að lengra verður
naumast seilzt. Nú er það meðal
hinna glæsilegri i héraðinu. Það
má ekki gleymast, að þar er um
að ræða önn tveggja kynslóða.
Þar hefur hin siöari byggt á þeim
grunni, er sú fyrri lagði og þó
fyrst og fremst helgað önn sina
þeim hugsjónum, sem hæst risu á
öndverðum ferli þeirra hjóna.
A það hefur þegar verið bent,
að Pétur hafi oft veriö að heiman
heimtur i þágu umhverfisins. En
fátt mun hafa gengið úrskeiöis,
„þótt hann væri firr farinn”. Þaö
segir sina sögu, að visu sjaldan
sagða — en trúlega jafnoft van-
skilda- Það er saga húsmóðurinn-
ar, sem heima situr, hlaðin þeim
önnum, sem allar aldir Islands-
byggðar hafa hvilt á herðum hús-
móöurinnar. Við þær bætist svo
vakan, sem húsbóndinn var
heimtur frá, þótt hann hafi faliö
staðgengli verkin, hafi hann þá
verið fyrir hendi. tslendingar
segja þegar svo fellur, að þetta
færist á herðar húsmóöurinnar.
Þar hefur Hulda á Höllustöðum
komiö mjög við sögu, ráöslyng,
hugrökk og fjölþætt, en þannig að
til afreka má telja, þótt sá þáttur
verði óskráður hér. Stærst er hún
i hlutverki sinu, sem hamingju-
gjafi Péturs.
Þeim hjónum fæddust fjögur
börn. Þau eru: Páll, bóndi og al-
þingismaður á Höllustöðum. Már,
héraðsdómari i Hafnarfirði.
Hanna Dóra, kennari i Reykjavik
og Pétur Ingvi, læknir við Lands-
spitalann.
Þegar ég renni hug til kynna
okkar Péturs á Höllustöðum,
verður mér starsýnast á þetta:
Gleði hans var ljúf en hávaöa-
laus, alvaran hugþekk og föst vin-
áttan traust og hlý, en fórnfús at-
orka aðalsmerkið. Meö slikum er
gott að eiga langstæða samleið.
Pétur lézt á Héraðshælinu á
Blönduósi 7. mai.
Sendi þeim, er sárast sakna,
samúðar- og vinarkveðjur.
Guðm. Jósafatsson.
frá Brandsstööum.
Klemenz Kr. Kristjánsson
fyrrverandi tilraunastjóri
F. 14. maí 1895,
D. 9. mal 1977.
Klemenz Kr. Kristjánsson,
fyrrverandi tilraunastjóri á
Sámsstöðum i Fljótshlið, sem
andaðist að kvöldi mánudagsins
9. mai, veröur kvaddur hinztu
kveðju frá Breiöabólstaðarkirkju
I dag. Með Klemenz er genginn
einn dugmesti og þrautseigasti
ræktunarmaöur, sem Islenzk þjóð
hefur aliö fyrr og siðar, maöur,
sem alla ævi var sistarfandi að
þvi að vernda land okkar og
rækta og gera þaö betra og feg-
urra handa þeim, er á eftir koma.
Hann átti langan og gifturikan
vinnudag að baki, þegar kalliö
kom. Hann hafði aldrei slegið
slöku við um dagana við að rækja
það hugöarefni sitt að rækta i
kringum sig. Þaö var honum hug-
sjón og köllun, sem aldrei veik frá
honum. Andlát hans bar að, þegar
hann var aö erja garð sinn fyrir
sáningu nú mitt i vorgróðrinum. í
glitrandi skini hnigandi vorsólar
féll hann örendur við verk sitt og
lagði vanga að þeirri mold, sem
hann hafði helgaö allt lif sitt.
Klemenz Kr. Kristjánsson var
fæddurhinn 14. mai 1895 i Þverdal
i Sléttuhreppi, Noröur-Isa-
fjaröarsýslu, og vantaði þvi örfáa
daga i aö verða 82 ára. Foreldrar
hans voru hjónin Júdit Þorsteins-
dóttir frá Efri-Miövik og Bárður
Kristján Guðmundsson frá Sléttu,
bæöi af traustum og tápmiklum
ættstofnum þar vestra. Klemenz
missti móöur sina ungur og barst
þá snemma suöur á land með föð-
ur sinum, er nokkru siöar kvænt-
ist Guðrúnu Vigdisi Kristjáns-
dóttur frá Ánanaustum i Reykja-
vik. Sonur þeirra og hálfbróöir
Klemenzar var.Sverrir Kristjáns-
son, sagnfræöingur, sem látinn er
fyrir fáum árum.
Klemenz vandist þvi ungur aö
vinna fyrir sér, fyrst sem létta-
drengur á sumrin og siöar sem
fullgildur vinnumaöur, meðal
annars hjá sæmdarhjónunum
Guðmundi Þorbjarnarsyni og
Ragnhildi Jónsdóttur á Stóra-Hofi
á Rangárvöllum um þriggja ára
skeiö. Nokkra tilsögn fékk hann i
æsku og gekk i Barnaskóla
Reýkjavíkur fyrir fermingu.
Þráöi hann þá mjög aö komast I
menntaskólann, en voru þar allar
leiðir lokaðar sakir fátæktar. Sið-
ar gat hann þó kostaö sig I Lýð-
skóla Asmundar Gestssonar I
Reykjavik og brautskráðist það-
an vorið 1916. Þaö sumar var
hann siðan kaupamaður á
Breiðabólstað I Fljótshliö hjá
Eggert prófasti Pálssyni og konu
hans Guðrúnu Hermannsdóttur.
Voru það fyrstu kynni hans af
þeirri fögru sveit, sem hann átti
siöar eftir að helga ævistarf sitt
aö mestu. Haustið 1916 leysti
hann siðan landfestar og sigldi til
Danmerkur, þar sem hann réðst
til starfa á dönskum búgörðiim.
Komst hann brátt aö sem nemi I
jarðrækt, gekk þvi næst á
Búnaðarskólann i Tune og vann
þar á eftir á dönskum tilrauna-
stöðvum að margvlslegum verk-
efnum. Að þvi loknu hugöist hann
fara i landbúnaðarháskólann i
Kaupmannahöfn, en af þvl varö
ekki, þar sem faöir hans féll frá
um þessar mundir og hann varð
aö fara heim til að verða stjúpu
sinni og ungum bróður aö liöi.
Vann hann þá ýmis störf um skeiö
i Reykjavik og nágrenni, meðal
annars I Gróðrarstöðinni i
Reykjavik og sem plægingamaö-
ur hjá Búnaðarsambandi Suður-
lands.
En áhugi hans á að menntast
frekar I búvisindum dvinaði ekki
og óöar og efni leyföu, dreif hann
sig á ný til útlanda. Stundaöi hann
þá nám I dönskum grasræktar-
skóla og siöan um árs skeiö I
Landbúnaðarháskólanum i Asi I
Noregi. Varð hann þó að hverfa
þaðan fyrr en skyldi sakir efna-
leysis og fór heim vorið 1923.
Vann hann þa ýmis störf, t.d. I
GróNrarstöðinni, og hóf þá þegar
tilraunir i kornrækt I svo nefndum
Aldamótagöröum i Reykjavik.
Var það upphafiö aö þvi korn-
rækrarstarfi, sem hann slöan hélt
áfram á Sámsstöðum i marga
áratugi og að siðustu á nýbýlislnu
Kornvöllum.
Arið 1927 var ákveöiö að stofna
tilraunastöö i jarðrækt og fræ-
rækt og jcrðin Miö-Sámsstaðir i
Fljótshliö fengin til þeirrar starf-
semi. Klemenz var ráðinn til-
raunastjóri og hófst hann brátt
handa af svo mikilli atorku, aö
segja má að hann legði sig allan
fram. Þurfti hann þarna að reisa
allt frá grunni og tókst þaö á ótrú-
lega skömmum tima. Varö til-
raunastöö þessi hin myndarleg-
asta, þvi að innan skamms blöstu
þar við fagrar byggingar og
bylgjandi akurlönd. Bar þar allt
vitni góöri vinnu, mikilli natni,
hiröusemi og ágætri stjórn.
Klemenz stjórnaöi stöðinni á
Sámsstööum 140 ár samfleytt, frá
1927 til 1967. A þeim árum var
hann brautryöjandi i kornrækt,
frærækt, skjólbeltagerö, gras
mjölsframleiðslu og braut einnig
upp á mörgum nýjungum i kart-
öflurækt, trjárækt, sandrækt og I
notkun áburðar, jarövinnslu og
mörgu öðru. Hann helgaöi starf-
inu á Sámsstöðum fyrst og fremst
krafta sina, en tók þó jafnan tals-
verðan þátt i félagslifi og
opinberum störfum, sem of langt
yröi upp að telja. Lagöi hann ætið
hverju góðu máli lið, sem hann.
kom nálægt á annað borð.
Þegar Klemenz fann þann tima
nálgast að hann yröi að hverfa úr
starfi fyrir aldurs sakir, reisti
hann sér nýbýiið Kornvelli I Hvol-
hreppi. Þangað fluttist hann voriö
1967 og hélt þar áfram kornrækt
og tilraunastarfi til hinztu stund-
ar, þótt I minna mæli væri en
áður. Var hann þannig hugsjón
sinni trúr og vann henni af alhug,
meðan hann framast mátti.
Klemenz kvæntist árið 1929
Ragnheiöi Nikulásdóttur frá
Kirkjulæk I Fljótshlið, mikilhæfri
og ágætri konu. Bjó hún þeim
hjónum einkar fagurt og aðlaö-
andi heimili, sem bar af um list-
rænt handbragð og einstaka
smekkvisi. Ekki varð þeim barna
auöið, en ólu upp Þóri
Guömundsson, systurson Ragn-
heiðar, nú viöskiptafræðing I
Reykjavik. Þá tóku þau sem kjör-
dóttur Eddu Kolbrúnu Klemenz-
dóttur. Hún er gift Magnúsi
Sigurðssyni og eru þau búsett I
Reykjavik.
Ragnheiði, konu sina missti
Klemenz haustið 1950 mjög um
aldur fram. Nokkru siðar réöst til
hans sem ráöskona Þórey Jónina
Stefánsdóttir. Gengu þau siðar I
hjónaband og áttu saman einn
son, Trausta, rafvirkja á Hvols-
velli.
Klemenz Kr. Kristjánsson er
horfinn sjónum okkar yfir móö-
una miklu. Langri ævi og þrot-
lausu ræktunarstarfi mikils at-
hafna- og hugsjónamanns er lok-
ið. En verk hans standa eftir og
fordæmi hans mun lýsa öllum
þeim, sem unna þessu landi og
vilja rækta það og bæta. Hann
markaöi slik spor i ræktunarsögu
þjóöarinnar, aö seint munu máð
út verða.
Ég þakka Klemenz Kr.
Kristjánssyni iöng og góð kynni
og biö honum velfarnaöar á nýrri
vegferö. Megi bylgjandi akrar
heilsa honum á þeirri göngu og
gleðja augu þessa mikla rækt-
unarmanns.
Eftirlifandieiginkonu og öðrum
ástvinum sendi ég innilegar
samúðarkveöjur.
Blessuð sé minnihg hans.
Jón R. Hjálmársson
t
Með Klemenz Kr. Kristjánssyni
er fallinn i valinn einn mesti
ræktunarmaður þessarar aldar.
Klemenz bjó yfir mjög næmum
skiiningi á samspili gróðurs og
umhverlisog með hugvitssömum
tilraunum á löngum starfsferli
hefur hann aukið þekkingu okkar
á flestum þáttum islenzkrar
ræktunar.
Eftir að Klemenz lét af störfum
sem tilraunastjóri við Tilrauna-
stöðina að Sámsstööum helgaði
hann sig tilraunum i kornrækt,
sem ávallt heillaði hann mjög.
llann hafði áhuga á þvi að korn-
rækt yrði tekin upp á tslandi og
öbilandi trú á að hún mvndi renna
nýjum stoðum undir islenzkan
landbúnað og auka fjölbreytni
hans.
Klemenz vann að kornræktar-
tilraunum i liðlega hálfa öld. og
eru þær upplýsingar um ræktun
og meðferð korntegundanna bæði
til grænfóðurs og kornþroska sem
hann safnaði ómetanlegar i kyn-
bótum og ræktun þessara jurta i
framtiðinni.
Fræræktun harðgerra islenzkra
grastegunda var Klemenzi einnig
kappsmál og i nýbyrjuðu átaki i
Irærækt verður brautrvðjenda-
starf hans seint fullmetið.
Ég sem þessar linur rita kynnt
ist Klemenzi ekki fyrr en á sið-
ustu árum hans en hreifst af á-
huga hans og atorku.
Hugurinn var stöðugt við leit að
nýjum möguleikum til eflingar
ræktunar i landinu. og þegar hann
lézt hafði hann viku áður sáð til
umfangsmikillar tilraunar.
Þeir sem kynntust Klemenz
geyma minningu um heillandi af-
reksmann.
Þorstcinn Tóinasson.
Frá Hofi
Höfum fengið nýjar
gerðir af Smyrna púð-
um og teppum.
Twist-saumur nýkom-
inn. Höfum ótrúlegt
úrval af alls konar
hannyrðavörum.
ATH.: 10% afsláttur til
ellilífeyrisþega og ör-
yrkja.
HOF H.F.
Ingólfsstræti 1 (á móti
Gamla Bíói).