Tíminn - 21.05.1977, Blaðsíða 14

14
Laugardagur 21. maí 1977
Allir tala um veðriö....
— Allir tala um veöriö, en
enginn gerir neitt i málinu.
Þessi sigilda setning, sem Mark
Twain á eitt sinn aö hafa sagt,
gildir ekki lengur. Veöur-
athuganir hafa tekiö stökk fram
á viö undanfarin ár og fundizt
hafa aöferöir til aö framkalla
regn, eyöa þoku og draga úr
krafti storma. Þúsunda ára
gamall draumur mannkynsins
um aö ráöa veörinu getur bráö-
um rætzt.
Forn-Egyptar trúöu þvi aö
töfrasteinar, regnsteinar, hjálp-
uöu þeim i baráttunni viö þurrk-
ana, og meö öörum steinum átti
aö vera hægt aö töfra sólina
fram, þegar hennar var þörf.
Samkvæmt sögunni fékk
Ödysseifur hjálp frá veöur-
guöunum á feröum sinum — þ.e.
poka sem i voru saumaöir allir
vindar nema sá sem veitt gat
honum byr heim.
Þannig má hugsa sér veöurstjórn framtíöarinnar: Turninn er aö leysa upp þrumuveöur. Geislabyssur hafa rofiö skýjaþykkniö, sem tilbúnir
vindar biása sföan burt.
BRÁÐLEGA
GETUM VIÐ
STJÓRNAÐ
VEÐRINU
Indiánar hafa dansaö regn-
dansa og bariö trumbur til aö
mana fram þrumuveöur. Eski-
móar hafa sett upp net i þvi
skyni að veiöa sólina og halda á
sér hita á heimskautanóttum.
A miðöldum seldu nornir i
Noregi sæförum vinda, kaöal-
spotta meö þremur hnútum. Ef
fyrsti hnúturinn var leystur,
átti að koma gola, kaldi við ann-
an hnútinn og hvassviðri viö
þann þriðja.
Nú er eitthvaö svipað að ger-
ast i nútimavisindum, en það fer
hægt. Við getum ekki átt von á
að vakna einhvern morguninn
ogheyra i útvarpinu aö „veður-
öldin” sé hafin, rétt eins og
kjarnorkuöldin og geimöldin á
sinum tima.
Veöurathuganir fara hægt og
varlega. Enn er ekki allt vitaö
um alla orkuna sem felst i loft-
inu umhverfis jörðina. Enn á
eftir aö leysa mörg vandamál —
en einhvern tima mun maðurinn
ráða veörinu. Ef til vill innan
tuttugu ára.
Kristallar sem kæfa
storm.
1 ágúst 1969 var gerð fyrsta
tilraunin til aö berjast gegn
fellibyl. Bandariskar flugvélar
voru sendar gegn fellibylnum
„Debbie” sem geisaöi yfir
Karabiska hafinu. Þær voru
hlaönar silfurjoöi — kemisku
efni sem likist i útliti iskristöll-
um. Vatn i andrúmsloftinu safn-
ast aö þessum kristöllum og
breytist i snjókorn. Reiknaö var
út aö kælingin myndi ræna orku
frá fellibylnum.
Flugvélarnar flugu 1 10 þús-
und metra hæö yfir miöju felli-
bylsins og slepptu silfurjoöinu.
Þetta var endurtekiö fimm
sinnum á einum sólarhring.
Ahrifin létu ekki á sér standa:
„Auga” fellibyisins, sem verið
haföi 22 km i þvermál, stækkaöi
i 60 km og vindhraðinn minnk-
aði mikið. Þetta var litiö en vel
heppnaö skref f átt til veður-
stjórnar.
Þetta var ekki i fyrsta sinn
sem silfurjoð var notaö til aö
hafa áhrif á veðrið. Bandaríski
veðurfræöingurinn Irving Lang-
muir prófessor lét þegar áriö
1948 flugvél dreifa sams konar
efni I skýjaþykkni yfir Nýju
Mexico til aö reyna aö fram-
kalla regn. Honum tókst þaö —
þaö rigndi 9mm yfir 100
fermílna svæöi. Nú eru til ótal
silfurjoðsver, sem framleiöa
regn eftir pöntunum.
Sovézkir vísindamenn hafa
fundið aöferöir til aö stööva eöa
eyöa þrumuveöri. Komiö hefur I
ljós, að Cumulus-ský (þétt ský,
sem geta veriö afarþykk) taka
aö gefa frá sér rafsegulbylgjur
áöur en þau breytast i þrumu-
ský. Ná má bylgjunum á sér-
staka mæla og fá þannig við-
vörun.
Með greiningu geislunarinnar
má segja fyrir um hvernig
þrumuveður og haglaskúrir
munu þróast. Tilraunir hafa
sýnt, aö mjög nákvæmlega má
spá um eöli og umfang óveöurs,
jafnvel áöur en þaö fer aö
myndast. Þá má senda viövar-
anir til viökomandi svæöa.
Ef i ljós kemur að haglstorm-
urinn getur eyöilagt uppskeru
eöa valdiö ööru tjóni, er lagt til
atlögu viö hann: Litlar eldflaug-
ar, hlaönar kemiskum efnum,
eru sendar upp og sprengdar
inni i skýinu. Efnin dreifast og
orsaka keöjuverkanir, sem
koma i veg fyrir frekari þróun
óveöurs i skýinu.
Veðurkerfið er flókið.
Betri aöferðir verða vafalaust
notaöar i framtiöinni. Menn
imynda sér rafsegulgeisla, sem
upphefja rafspennuna milli skýs
og jaröar og útiloka þar meö
hættu á eldinum. Aætlanir eru
til um leysibyssur sem eiga aö
geta hitaö upp vissa hluta gufu-
hvolfsins og breyta þannig og
stýra loftstraumum.
Frá upphafi geimaldar fyrir
20árum, hefur veðurfræöin tek-
iö miklum. framförum. Furöu-
legt mál teljast aö ekki var mik-
iö vitað þá um skýjamynstrið
umhverfis jörðina. Fyrstu
myndirnar utan úr geimnum
voru stórkostlegar — myndir af
heiminum, sem enginn haföi
vitaö hvernig leit út, séöur utan
frá. Okkur hafði tekizt aö búa til
heimskort með mælingum um
þúsundir ára, en um skýin viss-
um viö ekkert.
Veöurhnettir hafa bætt geysi-
, miklu viö þekkingu okkar — en
ennþá vitum viö aöeins I stórum
dráttum, hvaö fram fer i gufu-
hvolfi jarðar. Veöurkerfiö er
ótrúlega flókið, þvi er stjórnaö
af óteljandi gangráðum og sam-
böndum, sem gripa hvert inn i
annað. Smávægileg mistök I til-
raunum til að stjórna veörinu
gætu orsakaö náttúruhamfarir.
Einn einasti fellibylur býr yfir
orku sem jafnast á viö 20 vetn-
inssprengjur i stærsta flokki.
Duttlungafullur risi.
— Veðrið er eins og risi, mjög
svo duttlungafullur risi, segir
Robert Jastow prófessor og
yfirmaöur veðurfræöistofnunar
i New York. — Risi þessi er svo
sterkur, aö viö getum aldrei
ráöizt beint aö honum. Viö get-
um i mesta lagi kitlaö hann svo-
litið, en þaö getur nægt til aö
breyta mörgu — til dæmis koma
af staö keðjuverkunum I gufu-
hvolfinu — þannig getum viö
lært aö nýta eigin krafta risans,
þegar viö höfum kynnzt honum
betur.
Æ fullkomnari veðurhnettir
eru sendir út i geiminn.. Nú ber-
ast skýrslur um aðstæður i öll-
um lögum gufuhvolfsins, alveg
frá jöröu og upp i yztu lögin —
þrividdarmynd af öllum þeim
gangráðum sem stjórna veör-
inu. Við fáum upplýsingar um
hluti, sem augað getur ekki séö
— úr heimi innrauöra geisla og
örbylgja.
Þetta þýðir aö brátt getum viö
veriö án óteljandi stööva og
turna á yfirborði jarðar til aö
mæla vindhraöa, hita og loft-
þrýsting. Gervihnettir eru mun
m-: