Tíminn - 21.05.1977, Blaðsíða 18

18
tféfsmitt
Laugardagur 21. mal 1977
Laugardagur 21. mai 1977
SiíJW'í'
19
alþingi, sem nú er nýlokiö. — Meö
„innlendum fóöuriönaöi” á ég viö
heyverkun hjá bændum, gras-
kögglaframleiöslu og blöndun á
fóöurbæti úr innlendum hráefn-
um.
En þaö er ekki nóg, þótt viö
þykjumst hafa aflaö okkur sæmi-
lega haldgóörar vitneskju um það
hvers viö eigum kost, ef rétt er aö
farið.Þeirri vitneskju þarf lika aö
framfylgja á raunhæfan hátt, og
það eiga þeir aö gera, sem fjár-
magninu stjórna. — Þaö eru vist
allir búnir aö viðurkenna gildi og
réttmæti grasköggla, en þó er
eins og eitthvaö vanti. Mig grun-
ar, aö okkur vanti fyrst og fremst
áræöi til þess aö ráðást að-þeim
hnút, sem ég minntist á áöan, og
sagöi aö við þyrftum að leysa, eða
höggva, ef ekkivildi betur til. Ef
við leyfum graskögglaverksmiöj-
unum aö keppa viö erlenda fóöur-
bætinn á jafnréttisgrundvelli,
þykir mér óliklegt að viö þurfum
að kviöa tapi á þeirri framleiöslu.
Og sumar verksmiöjurnar sýna
ágætan rekstur nú þegar, þannig
aöþarerum aröbæra framleiðslu
aö ræða.
Ef við viljum halda
áfram að vera sjálfstæð
þjóð.....
— Er nokkur fjarstæöa að
hugsa sér að viö getuni i fraintíð-
inniorðið sjálfum okkur nógir uin
frainleiðslu fóðurbætis, þótt nú,
og kannski enn uin sinn, þyki
nauðsynlegtog jafnvel liagkvæmt
aö flytja inn fóðurbæti frá útlönd-
um?
— Um fyrri hluta spurningar-
innar er það að segja, að við höf-
um bláttáfram ekkiefniá öðru en
stefna aö þvi aö framleiöa allan
fóöurbæti okkar i landinu sjálfu.
Aö þvi veröum viö tvimælalaust
aö stefna, það er hafið yfir allan
efa.
En hvort hagkvæmt sé aö flytja
inn fóöurbæti um sinn — við þaö
leyfi ég mér að setja stórt
spurningarmerki. Það er hægt aö
gera alla hluti hagkvæma með
tölum. Þaö er hægt að búa til svo
hagstæðan ramma utan um alla
skapaöa hluti, að allt annaö verði
ósamkeppnisfært.
Ég held, að hér séum við komn-
iraö þeirri mikilvægu spurningu,
hvort viö viljum halda áfram aö
vera sjálfstæö þjóö eöa ekki. —
Ég er alveg sannfæröur um aö
hægt væri að sjá okkur tslending-
um fyrir öllum lifsnauösynjum á
miklu ódýrari hátt með þvi að
koma okkur fyrir i nokkrum þrjá-
tiu hæöa blokkum, einhvers stað-
araustur, —suöur, —eöa vestur i
löndum. En ipyndi okkur þykja
þaö eftirsóknarvert? Sjálfsagt
væri líka ódýrara aö gefa islenzku
dagblöðin Ut sem fylgirit með ein-
hverju af stórblöðum heimsins —
eöa þaö magn lesmáls, sem birt-
ist i blöðunum okkar. En hræddur
er ég um ‘að flestir kynnu illa
slikri nýbreytni.
Ef hægl er að svna fram á þaö
meö tölum, aö paö „borgi sig
ekki” aö reka búskap á tslandi, er
vafalaust alveg eins hægt aö sýna
fram á þaö meö tölum, aö „þaö
borgi sig ekki” aö heita Islend-
ingur og eiga heima á tslandi. Og
sjálfsagt yrðu nógir til þess aö
hiröa þennan hólma okk.ar til ein-
hverra nota. En ef við viljum
halda áfram aö vera sjálfstæð
þjóð, veröum viö aö búa svo aö
okkar eigin atvinnurekstri, að
hann þrifist sæmilega. Sjálfstæöi
er ekki gripur, sem þjóö getur
eignazt i eitt skipti fyrir öll og átt
siðan, heldur þarf aö vinna fyrir
sérhvern dag. Og það er ekki verk
stjórnmálamanna einna, heldur
þjóöarinnar allrar.
Við höfum ekki efni á þvi aö
láta sveitir þessa lands og fiski-
miöin úti fyrir þeim ónotuö. Ég
kynntist nokkuö aöstööu bænda á
Austur- og Norðausturlandi árin
1968 og '69. Þá var ekki taliö bú-
sældarlegt þar vegna hafisa og
kals i túnum. En skömmu siðar
skila til dæmis ibúar Bakkafjarð-
ar niföldum meöal- gjaldeyris-
tekjum á hvern ibúa i þjóðarbúið.
Ég er ekki viss um aö öllum sé
ljós sú auölegð, sem Jökuldals-
heiöin og heiöarnar i kringum
Vopnafjörð búa yfir. Hitt er ég
alveg viss um, að ef við kunnum
að meta gæði lands okkar, og hög-
um athöfnum okkar i samræmi
viö það, þá mun okkur vel farn-
ast. —VS.
auðvitað ekki svona hart úti. Hjá
þeim horfir málið allt öðru visi
við.
— Þú ert þá auövitaö fytgjandi
þvi, aö bændur noti votheysverk-
un og súgþurrkun til þess aö
tryggja sig gegn inislyndu veöur-
fari?
— Já, að sjálfsögöu. Þeir sem
svo gera eru ekki aö berjast viö
náttúruna, heldur aö vinna meö
henni. Hún leggur okkur margt
upp t hendurnar, ef viö aöeins
komum auga á þaö og kunnum aö
notfæra okkur þaö. Maöur, sem
verkar gott vothey, hefur tekiö
reynslu mauranna i þjónustu sina
og lært af þeim. Maurasýra er
mikiö notuö viö votheysgerö. En
þótt menn þykist vita sitt af
hverju um þessa hluti, þá skortir
okkur samt enn talsvert mikla
vitneskju um þaö, hvernig við
getum bezt nýtt vothey til fóðurs.
Areiöanlega hafa margir bændur
skorti ekki skilning á þessum
hlutum en ööru máli gegnir um
framkvæmdir. Meö hvaöa kjör-
um kemur erlendur fóöurbætir
inn á islenzkan markað? Þaö er
ekkert laununarmál, að fóöur-
bætir hefur veriö um árabil flutt-
ur inn vegna fóöurskorts i landinu
sjálfu. Þaö er auövitaö gott og
blessað, og enda sjálfsagöur hlut-
ur. En þegar við erum sjálfir
farnir að framleiöa fóöurbæti, —
og þar á ég við graskögglana, —
er ekki óeölilegtað þeirri
framleiðslu sé búin aðstaða tíl
þess aö mæta samkeppninni
erlendis frá. Fóöurbætirinn kem-
ur söluskatts- og gjaldalaus inn á
hinn islenzka markaö, en öll
rekstrarvara til grasköggla-
framleiöslu, og enda til almenns
heyskapar, er meira og minna
gjaldskylt. Þaö eru smámunir aö
fella niöur tolla á heyvinnutækj-
um á meðan söluskatturinn
Hugsum okkur aö bændur fengju
keypt rafmagn til súgþurrkunar á
sama veröi og álverið. Þaö þarf
ekki mikiö hugmyndaflug til þess
aö láta sér skiljast hve mjög súg-
þurrkun myndi þá aukast og
veröa almennari, til ómældra
hagsbóta fyrir bændur sjálfa og
þjóðina i heild.
En hér er viö annan jöfur aö
etja. Mér skilst, aö meö þeim raf-
búnaöi, sem i boði er, sé erfitt aö
súgþurrka hey i stærri hlööum en
hundraö fermetra. Einfasa
rafmótorar ráöa ekki viö stærri
hlööur en sem svarar hundrað
fermetrum, þannig aö ef á að ná
góöri súgþurrkuni stærri hlööum,
þarf þriggja fasa rafmagn.
Graskögglar standast
samanburð við annað
fóður.
— Samkvæmtþvi sem þú segir.
próteinmyndunar, en hins vegar
geta þau notfært sér orkuna úr
graskögglunum. Glöggir menn
hafa nú um langt árabil fóðraö
hesta eingöngu á graskögglum,
og það hefur gefizt ágætlega.
Reynslan sýnir með öörum orð-
um, aö graskögglar standast
fyllilega samanburö við annaö
fóöur við alla venjulega fóðrun
grasbita, hesta jafnt sem jórtur-
dýra.
Eflum innlendan
fóðuriðnað.
— Við höfum rætt hér um inis-
munandi samkeppnisaöstööu
þess fóðurs sem flutt er inn, og
hins sem framleitt cr i iandinu
sjálfu. En hvaö er hægt aö gera til
þess að bæta úr þessu niisræmi?
— Ef viö ætlum aö skapa þess-
um innlenda iðnaði eölilega sam-
Hey og

miklar búsafuröir er hægt að
framleiða með þvi að gefa ein-
göngu hey? Þegar við höfum
myndað okkur einhverjar
skoðanir á þvi, er fyrst kominn
timi til þess að nefna fóöurbæti,
þvíað þá vitum við hvaöá vantar.
Ekki að berjast við nátt-
úruna — heldur vinna
með henni.
— En er þaö ekki langtima
verkefni að gera sér viöhlitandi
grein fyrir þvi hversu mikiila
heyja er hægt að afla og hve mik-
iö er hægt aö framieiða meö
heygjöf einni saman?
— Jú, það er alveg rétt, aö
þetta er langtima verkefni, og
þaö erfyrstog fremst vegna þess,
hve litið viö vitum og kunnum
hæpin skil á náttúrunni i kringum
okkur. Viö erum að dröslást meö
breytiþætti, sem viö þekkjum
ekki nema aö litlu leyti, og þótt
viö þekktum þá út i æsar, þá höf-
um viö takmarkaða getu til þess
aö stjórna þeim. Þetta gerir okk-
ur erfiöara fyrir um öflun þekk-
ingar, en stefnan hlýtur eftir sem
áður aö vera sú aö gera sér sem
fyllsta grein fyrirlögmálum nátt-
úrunnar.
graskögglar
geta að mestu fullnægt
fóðurþörf búf jár okkar,
segir Gunnar Sigurðsson
fóðurfræðingur í
þessu viðtali
Gunnar Sigurðsson. Timamynd Róbert.
Oldum saman, frá þvi að nor-
rænir menn settust að i þessu
landi, hefur þaö veriö eitt megin-
viöfangsefni hvers bónda á
tslandi að fóðra búfé sitt. En um
fóörun búpenings gildir hið sama
og aðrar mannlegar athafnir:
þær breytast með timanum.
Areiöanlega eru viöhorf til þess-
arar greinar búskapar nú, og
vinnubrögö sem henni eru tengd,
næsta ólik þvi sem geröist hjá
hinum fyrstu bændum i landinu.
Hvar er fóðurfræði?
Hingaö er nú kominn einn
þeirra ungu manna, sem vinna
hjá Rannsóknastofnun landbún-
aöarins aö Keldnaholti viö
Reykjavik. Hann heitir Gunnar
Sigurösson, og auk þess að vera
visindamaöur á sviöi fóöurfræöi
er hann bóndi i Kjalarneshreppi
— I upphafi datt undirrituðum
ekki i hug neirv frumlegri spurn-
ing en þessi:
— Hvað er fóöurfræöi?
—Hún er i raun og veru tilraun
manna til þess að skilgreina eöli
fóðursins á skipulegan hátt og
siðan að notfæra sér þá skilgrein-
inguitil þess að fara eftir henni við
fóðrun á gripum.
— En nú eru tii margar
tegundir húsdýra. Eru þá ekki á
sama hátt til ýmsar greinar
fóðurfræði?
— Jú, þaö er rétt. Guömundur
Jónsson, skólastjóri á Hvanneyri,
lýsti þvi svo fyrir mér og skóla
bræörum mlnum, aö menn væru
alltaf að læra meira og meira um
minna og minna þangaö til þeir
vita allt um ekkineitt. —Nú vil ég
aö visu ekki viöurkenna að þetta
eigi bókstaflega viö um fóður-
fræöi og hinar ýmsu greinar
hennar. Þróunin veröur sú, að
eftir þvi sem menn öölast fyllri
skilning á ákveönu viöfangsefni,
takmarkast viösýni þeirra.
Maöur, sem hefur gluggaö i
fóðurfræöi, getur haft viðari og
gleggri yfirsýn en sá, sem hefur
einbeitt sér að einu og þrengra
sviði.
Sú grein fóöurfræði, sem ég hef
reynt að tileinka mér, er fóðrun
jórturdýra, þaö er að segja naut-
gripa og sauöfjár. Sá útbúnaður
sem aðgreinir jórturdýr frá
einmaga dýrum, er fyrst og
fremst vömbin. Þau hafa þessa
merkilegu skiptingu, I fyrsta lagi
vömbina og keppinn, sem mynda
eina einingu, og i ööru lagi lakann
og vinstrina. Þaö er fyrst, þegar
komið er niður i vinstrina, sem
umhverfiö fer aö veröa likt þvi
sem viö, mennirnir, búum yfir.
Það er einkum vömbin, sem
jórturdýr hafa fram yfir aörar
skepnur, og sem þau mættu meö
réttu vera stolt af. 1 vömbinni fer
fram niðurbrot ýmissa næringar-
efna, sem til dæmis menn hafa
ekki nein tök á að nýta. Þar má
t.d. nefna tréni og þau efni, sem
það hefur lokaö inni I sér. Þetta
gerir jórturdýrum ekki aöeins
kleiftað notfæra sér efni, sem eru
mörgum öörum dýrum ónýtan-
leg, heldur geta þau, einnig af
þessum ástæöum, nýtt gras meö
miklu algerari hætti en aörir
grasbitar. Þvi valda gerlar i
vömbinni, en þar er heil flóra
gerla, sem vinnur hið merkasta
starf.
Bústærðin er ekki al-
gildur mælikvarði.
— Nú hefur þaö löngum þótt viö
brenna, aö bændur fóöri búfé sitt
mLsjafnlega vei. En trúlega hefur
þar oftar veriö um aö kenna mis-
góöum aöstæðum en áhugaleysi
manna um velferð gripa sinna.
— Ég er alveg sannfaéröur um,
aö allir sem á annaö borö fást viö
búskap og hirðingu búfjár, vilji
gera gripunum allt þaö gott sem
þeir megna. Annars gætu þeir
ekki stundað þetta starf. A harö-
æristimum, þegar fóörun búfjár
var önnur og verri, stafaði þaö
ekki af viljaleysi bænda og fjár-
manna aö fara vel meö bústofn
sinn, heldur einfaldlega af hey-
leysi. Þegar saman fóru
rigningasumur og haröir vetur,
var ekki viö góðu aö búast. Tún-
rækt var litil og hrakið úthey er
ekki kostamikið fóður.
En eins og timarnir eru orönir
núna, er ekki vist aö þau
rómantisku sjónarmiö, sem ég
haföi i huga áöan, — aö stunda
búskap af þvi aö menn hafa
gaman af skepnum, -- eigi svo
mjög uppá pallborðiö. Búskapur-
inn færist æ meira i áttina til hálf-
gildings verksmiöjuvinnu, þar
sem megináherzlan er lögö á sem
allra mestar afuröir af hverri
skepnu. Hins vegar hefur þaö
sýnt sig, — meöal annars i
búreikningum, — að bústæröin
ein er ekki algildur mælikvaröi á
afkomu bænda. Þar kemur margt
fleira til greina.
Hinn heimafengni baggi
— Næst væri freistandi aö vikja
að því fóöri, sem nútima bændur
á islandi eiga kost á, og þar á ég
bæði viö innlent og erlent kjarn-
fóöur, og svo þann heimafengna
bagga — i bókstaflegri mcrkingu
— grasið á jöröinni.
— Þegar þú nefndir heima-
fengna baggann, fannst mér þú
komast aö kjarnanum, lyklinum
að velferö íslenzkra bænda. Sá
bóndi, sem ekki hefur jafnan næg
og góð hey, er illa staddur. Ég hef
fengiö þær upplýsingar i
nautgriparæktarskýrsium noröan
úr Mývatnssveit, aö Mývetningar
töldu sig geta gefið hverri kú
meira hey en aðrir menn á
Islandi. Ég er alveg sannfæröur
um, aö þetta er ekki neitt raup.
Heyrannsóknir siöustu ára hafa
sýnt, að i Mývatnssveit er fram-
leitt eitthvert allra bezta hey á
Islandi, og er þá að sjálfsögöu átt
við fóðurgildiö.
— A hverju byggist þaö?
— Þá spurningu heföir þú lik-
lega heldur átt að bera fram við
plöntu-lifeðlisfræöing, en vafa-
laust koma þarna til greina bæöi
vaxtarskilyrði og skilyröi til hey-
verkunar.
Hvað sem öllum vangaveltum
um aðstæöur i Mývatnssveit
liður, þá erum viö hér komnir aö
spurningu, sem viö hjá
Rann sók nas tofnun landbúnaö-
arins höfum veriö aö reyna aö
finna svar viö. Hún er þessi:
Hversu mikiö getum viö framleitt
af heyjum einum saman? Hversu
Graskögglaverksmiöjan i Gunnarsholti. Ljósm. Jónas Jónsson.
Viö tilraunabú Búnaöarsam-
bands Suðurlands I Laugardælum
hafa um langt skeið fariö fram
tilraunir. Einn þáttur þeirra er aö
sérverka hey með það fyrir aug-
um að ganga úr skugga um hver
áhrif sláttutiminn hefur á fóður-
gildi heysins. Spurningin hefur
sem sagt fyrst og fremst verið
þessi: Hvaöa áhrif hefur sláttu-
timinn á afkastagetu túnsins til
mjólkurframleiöslu? Sláttutim-
arnir hafa veriö þrir: Hinn fyrsti i
sláttarbyrjun, eöa um það leyti
sem grös skriöa, annar hálfum
mánuöi seinna, og hinn þriöji enn
aö hálfum mánuöi liönum, þannig
aö réttur mánuöur leiö á milli
fyrsta og siöasta sláttutima.
Niðurstöður urðu þær, að með
uppskeru hvers hektara var hægt
aö framleiöa þrjú þúsund og
fimm hundruö litra af mjólk i
fyrsta slætti. Hálfum mánuöi siö-
ar gaf hver hektari ekki af sér
nema tvö þúsund og tvö hundruð
litra, og ef sláttur var enn dreginn
um hálfan mánuð, var ekki hægt
aö framleiöa neina mjólk meö
uppskeru heils hektara, af þvi að
gripirnir átu ekki nálægt þvi
sama magn af heyinu, og auk
þess var hiö úr sér sprottna hey
svo miklu rýrara að fóöurgildi, að
þurft hefði um þaö bil hálft annað
tonn af fóöurbæti til þess aö jafna
metin.
Þegar mjög miklir óþurrkar
ganga, eins og til dæmis siöastlið-
iö sumar, verður heyiö svo lélegt
fóöur, að þaö dugir tæplega til
viðhalds gripunum, en ekki til
neinnar framleiöslu. En þeir
þændur, sem leggja stund á vot-
heysverkun eöa súgþurrkun, ann-
að hvort eöa hvort tveggja, veröa
Gefið á garöann. Þær bera sig misjafnlega eftir björginni þessar, og sumar lita I allt aöra átt en til heysins, sem veriö er aö færa þeim. Þær eru þá ekki
svangar, blessaöar. Ljósmynd Jónas Jónsson.
i landinu öðlazt nokkuð trausta
þekkinguá þvi.enefviö ættum aö
gefa út opinberar og prentaðar
leiðbeiningar handa öðrum þyrft-
um við meiri rannsóknir, svo við
gætum rökstutt leiöbeiningar
okkar betur fræðilega.
„Veljum islenzkt”
— Og svo er þaö blessaöur
fóöurbætirinn. Þaö hlýtur nú aö
vera dýrt, bæöi fyrir bændur og
landið i heild, aö flytja inn mjög
mikið af erlendu kjarnfóöri.
— Já. Þaö er alltaf verið aö
tala um hinn holla heimafengna
bagga, sem þú minntist á áðan. i
eyrumlandsmanna glymja áskor-
anireinsog „veljum islenzkt” —
og fleira i þeim anda.. En hvaða
stuðning fá þeir sem vilja „velja
islenzkt”? Nákvæmlega engan.
Mér hefur heyrzt, að yfirleitt
stendur óhreyfður. Oft er talaö
um að landbúnaðartæki séu i lág-
um tollflokki, og það er alveg rétt,
en þaö segir litiö á meöan tuttugu
prósent söluskattur leggst á allt
saman. A meöan svo standa sak-
ir, veröa graskögglar ekki
samkeppnisfærir viö útlendan
fóöurbæti hvaö verð áhrærir. —
Ég er satt aö segja hissa á þvi,
hve framleiöendur grasköggla
standa sig vel og eru duglegir
þrátt fyrir allt. Graskögglaverk-
smiðjan á Stórólfsvöllum greiöir
til dæmis fimmtán sinnum hærra
verð fyrir rafmagn en álveriö i
Straumsvik, — og rúmlega þó.
Þetta kom meöal annars fram i
ágætu útvarpserindi Magnúsar
Finnbogasonar á Lágafelli, og hið
sama mun gilda um aörar gras-
mjölsverkmiðjur i landinu.
Auðvitað sjá allir hvers konar
mismunun á sér þarna stað.
þá cr mönnum gert erfitt fyrir aö
notfæra sér þann heimafengna
bagga, sem oft er talaö um?
— Já, þannig blasir þetta viö
okkur. Þótt viö þykjumst hafa
fundiö það út meö tilraunum, aö
graskögglar séu siöur en svo lak-
ari fóöurbætir handa mjólkurkúm
en kjarnfóður, þá er eins og alltaf
sé einhver óleystur hnútur, sem
leysa þarf, — eöa höggva á, ef
ekki vill betur til.
— Gætu graskögglar komiö al-
veg i staöinn fyrir hiö erlenda
kjarnfóöur?
— Tilraunir meö notkun gras-
köggla, bæöi óblandaöa og tólgar-
blandaða, sýna aö þeir geta það.
Þetta á að minnsta kosti við um
jórturdýr, en hvaö einmaga dýrin
varðar, er ýmsum spurningum
ósvarað. Þau búa ekki nema að
nokkru leyti yfir þeirri gerlamelt-
ingu, sem jórturdýrin hafa, til
keppnisaðstöðu, verðum viö að
gera þaö á borði, en ekki ein-
göngu i oröi. Við megum ekki láta
tilviljanakenndar verösveiflur úti
i heimi stjórna þvi gersamlega
hvernig iðnaður sjálfra okkar
byggist upp, — hvort sem um er
að ræða framleiöslu grasköggla
eða eitthvaö annað. — Ég held aö
við veröum aö gripa til sömu aö-
ferða og útlendingar beita, þegar
vörur okkar koma á markað þar á
einhvern þann hátt sem þeim
þykiróhentugur. Þaö er, að jafna
aðstööuna meö tollum. Viö eigum
til dæmis að koma á fóðurbætis-
skatti hjá okkur. Og við eigum aö
haga þeim skatti þannig, aö bæöi
erlent og innient fóður keppi á
sama grundvelli. Siðan nætti nota
þennan fóðurbætisskatttil þess aö
byggja upp innlendan fóðuriönað.
Þetta viðhorf kom fram i frum-
varpi fóðuriðnaðarnefndar, —
frumvarpi, sem af einhverjum
ástæðum var ekki lagt fyrir það