Tíminn - 21.05.1977, Blaðsíða 30

30
Laugardagur 21. maí 1977
A hverjum degi farast nær
þrjU þUsund jaröarbUa af slys-
förum. Slys eru algengasta dán-
arorsök barna og unglinga, mun
algengari en sjUkdómar. Er
mögulegt aö fækka slysum?
Hvernig skal þaö gert?
NáttUran hefur gefiö mannin-
um ýmiss konar varnarkefi.
T.d. ónæmi sem ver hann fyrir
smitandi sjUkdómum. En hvaö
hefurnáttUran gefiö manninum
til þess aö koma I veg fyrir slys
og áföll?
Flestir mundu segja aö slys
væri afleiöing af keöju ófyrir-
séöra atburöa. En hvers vegna
ófyrirséöra? Augljóst er aö sá
sem fyrir slysinu varö sá þaö
ekki fyrir. En heföi annar maö-
ur I hans staö getaö séö þaö? Er
þessi eiginleiki — aö sjá hlutina
fyrir eins hjá öllum mönnum,
eöa er hann einstaklingsbund-
inn? Er þetta eiginleiki sem
manninum er gefinn í eitt skipti
fyrir öll eöa er hægt aö þjálfa
hann meö sér?
Svör viö þessum spurningum
má finna I rannsóknum sovézka
vísindamannsins I. Feigenberg.
Aö hans áliti býr mannsheilinn
yfir kerfi sem hann nefnir „tæki
til likindaspádóma”. Spádómur
um þróun ákveöins ástands
byggist á fenginni reynslu á-
samt athyglisgáfu. Ef ástandiö
sem veriö er aö athuga hefur
áöur þróazt þannig oftar en einu
sinni, aö á eftir atburöi A kom
atburöur B, þá fæöast viöbrögö-
in ,,ég sé A og bý mig undir B”.
Þvl mikilvægara sem viökom-
andi ástand er I lífi mannsins
sem athugunina framkvæmir,
þvl sterkari veröa tilfinningarn-
ar sem þaö vekur og þvl færri
endurtekningar reynast nauö-
synlegar til aö festa þróunina
rækilega I minni.
Hugsaöu um þlna eigin
reynslu. Ósjálfrátt erum viö
alltaf aö sjá fyrir og koma I veg
fyrir óhöpp. Þegar viö göngum
niöur stiga breytum viö svolítiö
stellingu llkamans til þess aö
detta ekki. Þegar viö göngum
yfir götu fyrir aftan bfl skyggn-
umst viö um til þess aö vera ör-
ugg um aö ekki sé annar bíll aö
koma úr hinni áttinni. Þegar viö
tökum upp glerbrot gætum viö
þess vandlega aö halda þvi
þannig aö viö skerum okkur
ekki. Viö höldum okkur I hæfi-
legri fjarlægö frá opnum eldi til
þess aö brenna ekki. Þannig
komum viö I veg fyrir slys. Viö
höfum vanizt þessu I daglega
llfinu og þaö kemur af sjálfu
sér. Sérhver fulloröinn maöur á
aö baki sér ýmiss konar á-
rekstra viö umhverfiö: föll, kúl-
ur, glóöaraugu, brunasár og
skurösár,misjafnlega alvarleg.
Viö þetta þarf aö bæta óttanum
sem maöurinn hefur fundiö til i
öllum þeim tilfellum þegar slys-
iö var á næstu grösum, en gerö-
ist ekki.
Reynslan sem fæst af slysi
sem raunverulega gerist er aö
sjálfsögöu mun endingarbetri
en sú sem fæst af hræöslunni
einni saman. En hún er llka dýr-
keypt!
Enn sem komiö er fer hvergi
fram kennsla I þvl aö sjá fyrir
hættur. Hver og einn veröur aö
kenna sér þaö sjálfur, eftir aö-
feröinni „læröu af mistökun-
um”.
Heilbrigö skynsemi segir okk-
ur aö slysahættur séu óteljandi
þær veröi ekki allar séöar fyrir.
En þetta er ekki rétt. Stór hluti
alvarlegra slysa veröur viö aö-
stæöur sem endurtal-.ast ár frá
ári, borg frá borg. Þótt undar-
legt kunni aö viröast veit al-
Umferöarlögreglan I Riga I Lettlandi aö störfum.
Undirgöng fyrir fótgangandi fólk á Lenin-breiöstrætinu I
Moskvu.
A. Dobrushin:
um 10 fullorönum sáu ekki nógu
fljótt bilinn sem reyndist þeim
svo hættulegur og héldu sig ör-
ugg. Tveir þriöju hlutar hinna
slösuöu barna og tveir fimmtu
hinna fullorönu sáu ekki bflinn
vegna einhvers sem byrgöi
þeim sýn.
Þaö er ekki aöeins I umferö-
inni, sem auövelt er aö benda á
dæmigeröar aöstæöur. Sérfræö-
ingarnir könnuöu einnig slysaá-
stæöur á heimilunum og þar
sem börnin stunda iþróttir. Þar
kom I ljós svipaö mynstur, sem
unnt var aö nota sem grundvöll
fyrir llkindaspár og umhverfis-
aölögun.
Þegar barniö fæöist er þaö
reynslulaust. Meö degi hverjum
eykst því reynsla: þaö tekur eft-
ir og aöhefst. Þegar sjónvarps-
tæki er sett I samband nálægt
barninu festast myndir I minni
þess. Barniö skilur eiginlei'ka
sjónvarpsins og tengilsins. Er
þá nokkuö undarlegt þótt b=rniö
vilji tengja allt mögulegt, stinga
nöglum eöa hárspennum inn I
tengilinn? Barniö hefur einhliöa
þekkingu á eiginleikum tengils-
ins, þaö þekkir aöeins góöu hliö-
arnar, en ekki þær hættulegu.
TIu ára drengur kemur heim
úr skólanum. Hann er svangur.
Foreldrar hans eru I vinnunni.
Hann kveikir á gaseldavélinni.
Reynir aö gera tvennt I einu:
setja pönnu á eldavélina og
hneppa frá sér skyrtunni. Hér er
komiö fyrsta stig hættulegs á-
stands. Fulloröinn maöur
mundi finna þetta á sér og hag-
ræöa fötum sinum þannig aö
ekki kviknaöi I þeim. En barniö
athugar þetta ekki. Þegar þaö
ætlar aö taka pönnuna af eldin-
um kviknar I skyrtuerminni.
Þetta er dæmigerö atburöarás I
heimahúsum. Allt aö 2% þeirra
barna sem farast I slysum veröa
fyrir slikum Ikveikjum.
1 frumbernsku venst barniö á
aö hlaupa án þess aö gæta aö sér
fram undan hlutum sem byrgja
þvl sýn. Innanhúss er oftast um
aö ræöa skápa, borö eöa stóla.
Þaö versta sem getur gerzt er
aö barniö rekist á annaö barn
eöa fulloröinn. Þannig myndast
hjá barninu llkindaspá: „Ég sé
hlut, og sé fyrir aö engin hætta
er aö baki honum”.
Meö þessa likindaspá fer
barniö út á götu. Þaö hleypur
beint af augum og hættir á aö
veröa fyrir hjóli, vélhjóli eöa
bíl, og veröur stundum fyrir
þessum farartækjum. Þaö
hleypur án þess aö líta til hliö-
anna, út undan strætisvagni eöa
kyrrstæöum bll (einn þriöji af
öllum fótgangandi bömum sem
lenda lumferöarslysum.) Barn-
inu eroft sagt: „Hlauptu ekki út
á götuna”, „Faröu yfir götuna
á merktu göngubrautinni”. En
þetta eru aöeins orö, ekki venj-
ur, og þegar mikiö er um aö
vera vilja oröin gleymast. Af tíu
þúsund börnum sem hlaupa I ó-
varkárni út á akbraut veröur
aöeins eitt fyrir bfl. Eitt barn af
hverjum 300 sleppur meö
skrekkinn. En yfirgnæfandi
meirihluti barna sem hlaupa
þennig út á götu komast upp
meö þaö án þess aö nokkur taki
eftir þvl eöa bendi þeim á hætt-
una sem sllkt hefur I för meö
menningur næsta lltiö um þess-
ar aöstæöur. Skyldu t.d. margir
vita aö mesta llfshætta fyrir
börn á aldrinum eins til þriggja
ára felst I drukknun? Barniö
missir jafnvæglö þar sem þaö er
aö leik og dettur I poll eöa læk,
oft ekki nema 10-20 sm djúpan.
Þar sem barniö kann ekki aö
halda niöri I sér andanum andar
þaö aö sér vatni og drukknar.
Sovézkir sérfræöingar hafa
kannaö aöstæöur viö umferöar-
slys þegar bilum er ekiö á fót-
gangendur. lljós kom aö nær öll
slík slys (95%) þar sem börn
áttu I hlut uröu viö 27 dæmigerö-
ar aöstæöur. Fyrir fótgangend-
ur eru stærsta vandamáliö at-
hyglisgáfan 9 af hverjum 10
slösuöum börnum og 8 af hverj-
HVERS
VEGNA
VERÐA
BÖRN
FYRIR
BÍL?