Fréttablaðið - 07.05.2006, Qupperneq 18

7. maí 2006 SUNNUDAGUR18
Í alþingiskosningunum árið 1991 buðu fram fimm smá-flokkar sem er það mesta sem
verið hefur í kosningum á Íslandi
fyrr og síðar. Ólíkt framboðum
sem komu fram í kosningunum
árið 1971 og 1979 var meiri alvöru-
svipur yfir þessum framboðum.
Menn voru svo sannarlega ekki að
gera að gamni sínu. Hugmyndir
sem ekki höfðu fengið mikinn
hljómgrunn til þessa rötuðu inn í
þjóðmálaumræðuna og „gömlu
stjórnmálaflokkarnir“, tóku vel
eftir.
Árið 1995 var í fyrsta sinn í
framboði fólk sem hafði kristileg
gildi sem leiðarljós og anarkistar
komu sjónarmiðum sínum á fram-
færi með sérstöku framboði, þó
að skipulögð stjórnmálahreyfing
stjórnleysingja sé mótsögn í sjálfu
sér. Í síðustu alþingiskosningum
kom fram einn nýr flokkur sem
hyggur á framboð í næstu kosn-
ingum sem bendir til þess að smá-
flokkar í íslenskum stjórnmálum
eigi sér framtíð og eigi jafnvel
eftir að safna nægilega miklu fylgi
til að eiga málsvara á þingi. Fram-
boðum smáflokka til borgarstjórn-
arkosninga hefur einnig fjölgað á
síðustu árum sem bendir til þess
að vettvangur smáflokka gæti
verið að færast frá þjóðmálunum
og heim í hérað. Kannski er það
viðeigandi að smáflokkur reyni
sig á litla sviðinu fyrst, og reyni
við það stóra síðar. Svavar
Hávarðsson leit til baka og spurði
nokkra einstaklinga um lífið í jaðri
íslenskra stjórnmála.
Það voru stofnuð samtök um jafnrétti á
milli landshluta, þegar fólksflutningarnir
voru sem mestir inn á höfuðborgar-
svæðið og menn undu illa sínum hag
úti á landi. Þetta var fjölmenn hreyfing
og mikil starfsemi um 1980. Það má
segja að stofnun Þjóðarflokksins hafi
komið í kjölfar þeirrar vinnu sem var
unnin innan þeirra samtaka. Þjóðar-
flokkurinn var stofnaður fyrir alþingis-
kosningar árið 1987.
Flokkurinn lagði ríka áherslu á nýja
stjórnarskrá sem snerist um uppbygg-
ingu á þriðja stjórnsýslustiginu, þetta
var fyrir hrinuna sem varð í sameiningu
sveitarfélaga og það var okkar hugsun
að þriðja stjórnsýslustigið ræki alla
þessa stóru sameiginlegu þætti eins og
heilbrigðismál, menntamál og svo fram-
vegis. Það var okkar hugsun að þá þyrfti
ekki að sameina sveitarfélögin. Flokk-
urinn gerði drög að nýrri stjórnarskrá
sem var einu sinni borin fram á Alþingi
af Ólafi Þórðarsyni framsóknarmanni,
en fékk litla umfjöllun. Við lögðum
mesta áherslu á kerfisbreytingar sem
gætu styrkt byggðina í landinu og eflt
stjórnsýslustigin með því að fara í þetta
alveg frá grunni. Innra starfið var alveg
eins og hjá venjulegum stjórnmálaflokki.
Þetta var öflugt starf frá 1987 og síðan
má segja að þetta hafi mikið til lognast
út af eftir kosningarnar 1991 vegna þess
að við náðum ekki þeim árangri sem
við stefndum að. Við fórum um allt land
og héldum fundi en þetta var gríðarlega
erfitt fjárhagslega, menn lögðu allt sitt í
þetta því það er ekkert spaug að halda
úti svona stjórnmálaflokki.
Framboðið með Flokki mannsins var
umdeilt en þetta var ákvörðun sem var
tekin fyrir kosningarnar 1991. Í framhaldi
af þeim kosningum má segja að menn
hafi misst móðinn og fólk tók að starfa
innan annarra flokka. Mikið af því fólki
sem þarna var er núna hjá Vinstri græn-
um. Ég held að við höfum haft gríðarleg
áhrif. Flokkurinn er ennþá til en hann
liggur í dvala.
Árni Steinar Jóhannsson:
Þjóðar-
flokkurinn
(1987-1991)
Mikill áhugi var á umhverfismálum og
umræðan í þjóðfélaginu var komin á
það stig að menn voru teknir að ræða
hvernig samgöngur í borgarsamfélagi
ættu að líta út. Sérstaklega var mikill
áhugi á hjólreiðum. Þeir sem stofnuðu
til framboðsins voru jafnt áhugafólk,
fræðimenn og fleiri. Við fengum góðan
hljómgrunn frá öllu litrófinu í stjórnmál-
unum hér. Margir voru hrifnir af því að
taka þessa umræðu upp og við fengum
mikla hvatningu.
Segja má að hugmyndir sem birtust
þá hafi verið efniviður bæði hægri og
vinstri græningja. Þetta hafði skírskotun
í báðar áttir og var sett þannig upp í
stefnuskránni. Við byggðum þar á vist-
fræðilegum grunni.
Við buðum fram í sveitarstjórnar-
kosningum árið 1990 og í alþingis-
kosningunum 1991 og fengum um eins
prósents fylgi í bæði skiptin. Við héldum
saman þetta ár en síðan fór hver sína
leið.
Innra starfið var mjög líflegt. Við
hittumst á kaffihúsum og héldum fundi
þar sem við ræddum saman. Þar var
mikil áhersla lögð á málefni, að taka
fyrir þemu og ræða þau. Þar ræddum
við um lausnir án þess að eyða miklum
tíma í að skilgreina vandamálin. Þetta
varð ekki framtíðarfélag og fólkið fór
í allar hugsanlegar áttir. Enginn gerði
stjórnmálin að atvinnu sinni enda
var aldrei hugmyndin að vinna við
þetta. Við vorum tilbúin að vinna að
málstað og því ríkti hjá okkur dæmigerð
grasrótarhugsun.
Þetta var svona dæmigerður smá-
flokkur þó við kölluðum okkur ekki flokk
heldur regnhlífarsamtök.
Margir héldu að þetta væri grínfram-
boð en okkur var heilmikil alvara. Við
byggðum allt á hugmyndafræðilegum
grunni.
Óskar Dýrmundur Ólafss.:
Grænt framboð
(1990-1991)
Við ætluðum okkur að vekja athygli á
fátækt á Íslandi og það var mjög gaman
að fylgjast með því hvernig okkar
málefni birtust allt í einu á stefnuskrám
gömlu flokkanna. Þeir höfðu ekki einu
sinni fyrir því að breyta orðalaginu. Það
má því segja að þó að flokkur eins og
okkar komist ekki til áhrifa snerta mál-
efnin við fólkinu í landinu ef eitthvað er
í þau varið.
Okkar flokkur var stofnaður að
erlendri fyrirmynd en húmanistar hafa
komist til áhrifa víða. Aðdragandinn var
að okkur fannst vanta að stjórnmálin
væru aðeins mannlegri. Margir sem
voru í framboði höfðu starfað innan
verkalýðshreyfingarinnar og því var
fátækt okkur ofarlega í huga.
Það var mjög óréttlátt að þrátt fyrir
að við hefðum safnað nægum fjölda
til að bjóða fram á landsvísu fengum
við enga peninga til að kynna flokkinn,
auglýsa og annað. Svo furðulegt sem
það er þá fær stærsti flokkurinn mest og
þarf minnst á kynningu að halda.
Hluti af þeim sem buðu sig fram
1999 bauð sig fram í næstu borgar-
stjórnarkosningum. Þetta er hins vegar
sjálfboðavinna og þeir sem hafa áhuga
brenna fljótt upp.
Þeir sem voru virkir í Húmanista-
flokknum hafa síðan verið mjög virkir í
alþjóðlegu líknarstarfi, til dæmis á Haíti
þar sem verkefnið var að kenna fólki að
lesa og gekk rosalega vel.
Birgitta Jónsdóttir:
Húmanista-
flokkurinn
(1999)
Aðdragandinn að stofnun flokksins var
sá að hópur manna náði saman vegna
andstöðu við fiskveiðistjórnunarkerfið
og kom með margs konar tillögur í sam-
bandi við það, til dæmis um fyrningu
kvótans. Þar var hugmyndin að þjóðin
næði aflaheimildunum til baka til sín.
Í framhaldi af því þótti okkur nauð-
synlegt að fram kæmi framboð til að
taka sérstaklega á þessum málum. Í
ársbyrjun 2003 kemur upp ákveðin
óeining í hópnum að því leyti að Ellert
Schram lagði áherslu á að tengjast
Samfylkingunni vegna þess að stefna
hennar í fiskveiðistjórnunarmálum
teldist sú líklegasta sem við gætum náð
sátt um. Það varð til þess að ákveðinn
hópur tengdist Samfylkingunni en aðrir
töldu ekki unnt að gera það og ákváðu,
seint og um síðir, að bjóða fram. Það
má segja að þetta hafi tafið fyrir stofnun
Nýs afls í um þrjá mánuði. Það gerði
það að verkum að við vorum orðnir of
seinir til að gera okkur gildandi í kosn-
ingunum 2003.
Það tókst samt með ágætum að
setja saman stefnuskrá og í framhaldi af
því hefur starfið verið þannig að miða
við að halda sjó, ekki leggja út í mikla
starfsemi af því að við höfum ekki til
þess fjárhagslega burði. Við miðum við
að koma snemma til leiks fyrir næstu
alþingiskosningar árið 2007 og uppskera
í samræmi við það. Fljótlega var tekin
ákvörðun um það að láta sveitarstjórn-
arkosningar fram hjá okkur fara. Starfið
hefur því snúist um að styrkja innviðina
til að geta gert útrás eftir að sveitar-
stjórnarkosningum í vor er lokið.
Jón Magnússon:
Nýtt afl (2003-)
1986 1990 1994 1998 2002
Flokkur mannsins 1.036 594
Grænt framboð 565
Húmanistar 392
Launalisti 371
Húmanistaflokkur 126
Vinstri-hægri-snú 246
Höfuðborgarsamtökin 397
Prósent af heild 2,0% 2,1% 1,2% 1,1%
BORGARSTJÓRNARKOSNINGAR 1986–2002
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003
Sólskinsflokkurinn 92
Hinn flokkurinn 158
Flokkur mannsins 2.434
Samtök um jafnrétti og félagshyggju 1.893
Þjóðarflokkur 2.047
Grænt framboð 502
Heimastjórnarflokkur 975
Verkamannaflokkur 99
Öfgasinnaðir jafnaðarmenn 459
Þjóðarflokkur – Flokkur mannsins 2.871
Kristileg stjórnmálahreyfing 316
Náttúrulagaflokkur Íslands 957
Húmanistaflokkur 742
Anarkistar 204
Nýtt afl 1.791
Prósent af heild 0,2% 2,9% 4,3% 1,9% 0,8% 1,4%
ALÞINGISKOSNINGAR 1979–2003
Margur er knár þótt
hann sé smár Árið 1991 fjölgaði framboðum smá-flokka mjög en jafnframt urðu þau mun alvörugefnari en verið hafði.
FRAMHALD GREINAR SEM BIRTIST Í FRÉTTABLAÐINU Í GÆR
Stígið á sveif með lífinu
Völdin heim
Burt með spillinguna