Tíminn - 22.01.1978, Blaðsíða 18

18
Sunnudagur 22. janúar 1978
Smíðarnar
voru
alltaf
,,mnsta
Gamall og viröulegur hlutur. Þennan kassa áttiamma Páls Guöjónssonar
og geymdi i honum saumadót og sitthvaö fleira. Timamynd Gunnar.
þráin
* 7
— Spjallað við
Pál Guðjónsson,
húsasmíðameistara
Þegar lesin er sú hin þjóökunna
bók, Simaskráin, sem liklega er
útbreiddust bóka á Islandi, kem-
ur 1 ljós, aö i Reykjavik búa tré-
smiöir tveir, sem báöir heita Páll
Guöjónsson og eiga báöir heima
á Teigunum, annar viö Kirkju-
teig, en hinn viö Laugateig. Þetta
er reyndar ekkert aö undra, þvi
aö þótt Islendingar séu fámenn
þjóö á mælikvaröa veraldarinn-
ar, þá hljóta hér alltaf aö vera
talsvert margir alnafnar.
Lífgjafi vitjar nafns.
En hér er aö visu ekki allt sem
sýnist. Annar maöurinn, sem
minnzt var á f upphafi, heitir
meira en Páll Guöjónsson, hann
heitir Páll Jakob Blöndal og er
Guöjónsson. Hann býr i húsi einu
við Kirkjuteiginn, — og húsiö
hefur hann vitanlega smiðaö
sjálfur. Það er hann sem hér
verður tekin tali, og fyrst langar
undirritaðan að forvitnast um,
hvers vegna Páll heitir hinu viða-
mikla nafni, eða nöfnum, réttara
sagt.
— Já, kannski þú viljir svara
þessari ófróölegu spurningu,
Páll?
— Þaö er ekki nema sjálfsagt,
en fyrst langar mig aö segja þér,
hvernig stendur á þvi, aö ég er
yfirleitt til, þótt þér þyki þaö
vafalaust enn skrýtnara umræöu-
efni en nöfnin, sem ég hlaut i
skirninni.
Viö skulum byrja á þvl aö lita
langt um öxl. Nokkru fyrir siö-
ustu aldamót lá ungur maöur á
Hvitárbakka i Borgarfirði fár-
sjúkur af sullaveiki, — aö þvi
kominn að springa eins og þaö
var kallaö, og ef sullurinn
spryngi, var hinn ungi maöur þar
meö kominn i greipar dauöans.
Þessi maöur var Guöjón, faöir
minn.
Þá var héraöslæknir á þessum
slóöum Páll Blöndal I Stafholtsey,
afkomandi Björns Blöndals
sýslumanns, þess er kom viö sögu
Natans Ketilssonar foröum. Páll
Blöndal læknir var faöir hins ást-
sæla læknis, Jóns Blöndals, fööur
Björns J. Blöndals rithöfundar.
Páll Blöndal læknir fær nú
fregnir af hinum unga manni, og
hvernig komiö var fyrir honum.
Geröi hann sér þá ferö aö Hvitár-
bakka, sótti fööur minn og fór
með hann heim til sln, stakk þar á
sullinum, og var sagt, aö þar
heföu komiö út þrir lltrar af sull-
vökva. Er svo ekki aö orölengja
þaö, aö þarna bjargaöi Páll lækn-
ir llfi pabba, og ef þaö heföi ekki
gerzt, heföi ég sjálfsagt aldrei
oröiö til, — aö minnsta kosti heföi
ég þá ekki átt þennan fööur, og þá
heföi ég sjálfsagt veriö eitthvert
allt annaö ÉG! En ástæöan til
þess, aö ég heiti þessum þrem
nöfnum, er llklega fyrst og fremst
gömul þjóötrú. Þegar móöir mln
gekk meö mig, dreymdi hana aö
Páll Jakob Blöndal læknir kæmi
til sin, bæöi um aö fá aö veröa
heimilismaöur hjá þeim, foreldr-
um mlnum, — og þótti henni
læknir sækja það mál fast. Páll
læknir var þá nýlega látinn, hann
andaðist I janúarmánuöi 1903, en
ég fæddist 22. nóv. 1904, — tæpum
tveim árum eftir lát Páls. Þennan
draum skildi móöir min svo, aö
Páll væri aö vitja nafns, og þvl
var ég látinn bera nöfn hans þrjú,
en þvi var einnig trúaö I gamla
daga, aö þaö kæmi á einhvern
hátt niöur á hinu ófædda barni, ef
ekki var látiö aö vilja þess, sem
„vitjaöi nafns.” A hinn bóginn
var þaö auövitaö ekki neitt
undarlegt, þótt faöir minn léti son
sinn heita nöfnum vinar sins og
llfgjafa.
Leifar gamallar fáfræöi
og óþrifnaðar
Það var sem sagt aldagamall
óþrifnaöur og fáfræði þjóöarinn-
ar, sem hafði nærri kostaö fööur
minn llfiö. Þá var enn ekki langt
um liöiö slöan menn létu hundana
sleikja matarilátin til þess aö
hreinsa þau, og dæmi munu hafa
verið til þess fyrrum, aö fólk, sem
kynokaöi sér viö aö nota þessa
„hreinlætisaöferö”, yröi fyrir aö-
? kasti. Þaö var verkasparnaöur,
'' einkum aö sumrinu, aö láta hund-
ana sjá um uppþvottinn! Aftur á
móti var hreinsun hunda óþekkt
hér á landi allt frá upphafi lands-
: byggöar og langt fram á nltjándu
I öld. Fyrsta tilskipunin um varúö I
: þessum efnum er frá árinu 1869,
en áriö 1890 er þessari tilskipun
breytt I „lög um hundaskatt og
fleira”. Þá fyrst var fariö aö
hreinsa hunda skipulega, en
nokkur misbrestur mun vlöa hafa
veriö á framkvæmdinni, fyrst I
staö.
Þegar ég var barn aö aldri,
flakk.aöi karl einn um Noröurár-
dalinn, hálfgeröur vesalingur, og
vann aldrei handtak, hvort sem
þaö hefur nú veriö fyrir getu- eöa
sinnuleysi. Hund einn átti hann,
stóran og mikinn dreka, og varö
hundurinn alltaf aö fylgja honum
inn I baöstofu, hvar sem karl
kom, og hvaö sem hver sagöi. En
hundur þessi var hinn mesti sóöi,
og áreiöanlega meö bandorma.
Ég vil ekki lýsa þvi, hvernig aft-
urendinn á honum leit út. — Mér
er enn I minni, hve voöalega
mamma kvaldist af þvi að geta
ekki komiö hundskrattanum út, á
meðan karlinn stóð viö, og hversu
mikiö hún haföi fyrir þvl aö þrifa
baöstofuna, þegar loks aö maöur
og hundur voru á bak og burt. —
En þetta mun hafa veriö eitthvert
allra seinasta dæmiö um sóöa-
skap af þessu tagi á æskuslóöum
minum. Fljótlega eftir að karl
þessi og hundur hans voru hættir
flakki sinu, mun hirðing og önnur
meöhöndlun hunda hafa veriö
oröin viöunandi alls staðar þar
sem ég þekkti til.
— En hvaö er um fööur þinn aö
segja, eftir aö Páll iæknir haföi
bjargaö lifi hans?
— Þegar pabbi haföi fengiö
fullan bata, geröist hann vinnu-
maöur hjá Páli lækni, og var þar I
nokkur ár, en á þeim tlmum þótti
hver maöur hafa dottiö I lukku-
pott, sem náöi aö veröa fastráöiö
hjú á hinum efnaöri heimilum.
Þarna kynntist pabbi ungum syni
læknisins, Jóni Blöndal, siöar
lækni, og hélzt vinátta þeirra á
meðan bábir liföu.
Þvl má skjóta hér inn, aö löngu
seinna, þegar báöir voru orönir,
fulltlöa menn, pabbi og Jón lækn-
ir, þá frétti Jón, aö pabbi heföi
fengið bris I vör. Þetta leizt lækn-
inum ekkert á, og geröi nú pabba
boö að finna sig strax. Faöir minn
fór til æskuvinar sins, og þegar
þeir hittust, sagöi pabbi: „Hvaö
ert þú búinn aö gera viö hana
Hvltá? Ég varö ekkert var viö
hana.” En snjóalög voru mikil, og
Hvltá á Isi, en þaö var afarsjald-
gæft, aö hana legöi upp fyrir
Hvltárbakka, þótt nú væri hún I
hvarfi alla leið upp að Langholti.
— Læknirinn svaraöi, og óvenju-
hvasst: „Hún er á sinum stað.
Þaö er vök I henni hjá Hamra-
endaklöppinni.” örskömmu
seinna, þennan sama vetur,
drukknaði Jón læknir ásamt hesti
sinum I þessari vök, sem hann
nefndi, og varð öllum mjög harm-
dauöi, þvl aö hann var hinn ágæt-
asti maöur og læknir. En þaö slys
er svo þekkt, aö ég þarf ekki aö
rifja þaö frekar upp hér.
Landgæðin réðu úrsiitum
Foreldrar mlnir, Guöjón Guö-
mundsson og Guörún Daöadóttir,
munu hafa kynnzt, þegar hann
átti heima I Kvlum I Þverárhllö,
en hún á Guönabakka I Stafholts-
tungum. Þegar þau höföu ákveöiö
aö fylgjasi aö I gegnum lifiö, fóru
þau aö hyggja á búskap, og höfn-
uöu þá á Gestsstööum I Noröurár-
dal, og þó öllu heldur I Sanddal,
sem er afdalur út úr Noröurár-
dainum, ogmjuti af Noröurárdals-
hreppi. Ekki keyptu þau jörðina,
heldur tóku hana á leigu. Þó áttu
þau kost á þvl aö kaupa Gests-
staöi á ellefu hundruö krónur, en
þótti i of mikiö ráðizt aö binda sér
svo þungan skuldabagga.
Hlööutún I Stafholtstungum var
lika laust til ábúbar, en Gests-
staðir uröu fyrir valinu vegna
þess, aö þar var og er enn frábær-
lega gott sauöland og á þessum
árum, þegar alltaf var fært frá,
lögöu menn mikla áherzlu á land-
gæöin, þvl aö eftir þeim fóru vit-
anlega búsafuröirnar. Ekki höföu
foreldrar mlnir heldur lengi búiö
á Gestsstööum, þegar þau höföu
komiö sér upp fallegu og afuröa-
góöu fé, þótt árferöi væri aö sönnu
misjafnt, og veðurfar miklu mis-
lyndara og oftast haröara en þaö
hefur veriö nú á slöari árum.
Arið 1913 var ákaflega erfitt
Sumariö gekk undir nafninu
„Óþurrkasumariö mikla,” enda
mátti segja, aö ekki næöist æt
tugga af heyi inn I hlöðu. Um vor-
iö átti pabbi von á sextíu lömbum
úr ám slnum, en aöeins þrettán
þeirra munu hafa lifaö. Þaö var
ömurlegt vor. Og auk lamba-
dauöans drapst fulloröiö fé úr alls
konar krankleika, sem vitanlega
stafaöi af illu og ónógu fóöri, þvi
aö þá þekktist ekki aö gefa kraft-
fóður, — og afleiöingin varö auö-
vitaö fjárfellir. Mamma reyndi
eftir beztu getu aö gera mat úr
skrokkum þeirra kinda, sem
hrukku upp af, þvl aö vel vissi
hún, aö erfitt myndi reynast aö fá
úttekt úr kaupstaö til þess aö lifa
á næsta vetur, þar sem nú mátti
heita, aö ekki væri neitt til að
borga úttektina meö þaö áriö.
Annríkið byrjaði snemma
— Þú hefur liklega ekki veriö
garnall, þegar þú fórst aö taka
þátt i fjárgæzlu og öörum bú-
störfum?
— Nei, það er rétt. Fólk, sem
fætt er um — eða rétt upp úr
slðustu aldamótum, eins og ég,
byrjaöi snemma aö vinna. Lik-
lega hefur eitt fyrsta „embætti”
mitt veriö aö reka kýr foreldra
minna I haga. Þar var um þrjár
leiðir aö velja: Aö reka þær inn I
Sanddalinn, eöa út á hann, eöa þá
yfir Sanddalsána og I svokallaöan
Hvammsmúla, sem er hinum
megin I Sanddalnum. Einhverju
sinni hugöist ég reka þær I þennan
siöast nefnda staö, var búinn að
koma þeim niöur aö á, og þær óöu
yfir hana. En þegar á hinn
bakkann kom, sneríst kussum
hugur, og þær komu um hæl til
sama lands Aftur rak ég þær i ána
þær óöu yfir hana, og aftur ösluöu
Gestsstaöirl Sanddal. Sú jörö er nú komin I eyöi, en steypt bæjartóftin sést greinilega á myndinni. Efri
örin á þessari mynd bendir á dý, sem er þarna rétt fyrir ofan bæinn, en neöri örin bendir á brunn. A milli
þessara staöa liggur leiösla i jöröu, trúlega ævagömul. Hún fannst, þegar grafiö var fyrir fjóshlöðu á
Gestsstööum, og reyndisthún liggja fast viö fjósvegginn. Ef til vill hefur einhver búandi á Gestsstööum
einhvern tima fengiö rennandi vatn I bæ sinn úr leiöslu þessari, og ekki þurft aö sækja vatniö út, þótt
ekki sé vitað nú, hvort svo hefur veriö.