Fréttablaðið - 16.11.2006, Blaðsíða 34

greinar@frettabladid.is
Kosningabaráttan er hafin og tími próf-kjöranna er runninn upp. Sú umræða
sem alltaf virðist fylgja prófkjörsbaráttu er
á sínum stað. Umræðan um hvort það skipti
máli að kjósa konur eða karla eða hvort
markmiðið sé einfaldlega að kjósa hæfasta
einstaklinginn óháð kyni.
Ég undrast alltaf þessa umræðu. Auðvit-
að eigum við að kjósa hæfasta fólkið eða öllu heldur
það fólk sem við teljum hæfast. Satt best að segja
þekki ég fáa sem kjósa konur eingöngu vegna þess
að þær eru kvenkyns. Hins vegar þekki ég marga
sem kjósa konur vegna þess að hlutur kvenna í
stjórnmálum er of lítill og vegna þess að konur eiga
erfiðara með að komast að í stjórnmálum en karlar.
Það sem ég undrast helst er að fólkið sem hefur
hæst um að kjósa skuli hæfasta fólkið vill sjaldnast
heyra minnst á kynjakvóta eða fléttulista. Fólkið sem
segist eingöngu kjósa eftir hæfni einstaklinga hlýtur
þá að telja að verri staða kvenna á listum endurspegli
það að karlar séu hæfari en konur. Er ekkert athuga-
vert við slíka niðurstöðu? Út frá henni má álykta að
konur í Sjálfstæðisflokknum séu sérstaklega óhæfar
í samanburði við karlana þar. Kjósendur í
prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
settu til dæmis aðeins tvær konur í sæti sem
geta talist örugg þingsæti á móti sjö körlum.
Yfir þetta er svo reynt að breiða með fyrir-
sögninni 5 konur í 12 efstu sætunum! Það að
stilla konum upp í neðri sæti lista mun ekki
leiðrétta hlut kvenna á Alþingi. Þetta sést
glögglega á því að í síðustu kosningum var
hlutfall kvenkyns frambjóðenda um 42 pró-
sent en hlutfall kvenna sem rataði inn á
Alþingi talsvert lægra eða um 30 prósent.
Svo lengi sem ekki er gengið út frá þeirri for-
sendu að konur séu ekki jafn hæfar og karlmenn
hljótum við að velta fyrir okkar hvort að það sé ekki
eitthvað að kerfinu sem notast er við þegar fram-
bjóðendur eru valdir, þ.e. prófkjörunum, og í raun
virðist uppstilling ekkert vera betri hvað þetta varð-
ar. Það er aðeins eitt sem dugar. Það er það að stjórn-
málaflokkar taki sér tak og setji reglur til að tryggja
jafnt kynjahlutfall á framboðslistum sínum. Ekki
eingöngu á neðri hluta framboðslistans, einnig í efstu
sæti.
Konur eru jafn hæfar körlum og eiga þessa með-
ferð ekki skilið.
Höfundur er formaður
Ungra vinstri grænna (UVG).
Hæfasti einstaklingurinn kosinn?
Veldi Sjálfstæðisflokksins (1929-) hefur frá fyrstu tíð
hvílt á þrem meginforsendum.
Sjálfstæðisflokkurinn tók í fyrsta
lagi eindregna afstöðu gegn
Sovétríkjunum (1917-1991) og
alræðisskipulagi þeirra og stillti
sér upp sem höfuðandstæðingi
Kommúnistaflokksins (1930-38),
Sósíalistaflokksins (1938-68) og
Alþýðubandalagsins (1956-). Í
annan stað tók Sjálfstæðisflokk-
urinn sér stöðu gegn Sambandi
íslenzkra samvinnufélaga (1910-
1992) og kaupfélögunum og tefldi
fram einkaframtaki í andstöðu
við samvinnuhreyfingu að hætti
Framsóknarflokksins (1916-). Í
þriðja lagi hafnaði Sjálfstæðis-
flokkurinn stéttagrundvelli
flokkaskiptingarinnar og höfðaði
bæði til bænda og verkalýðs auk
kaupsýslumanna og stórútgerðar.
Sem launþegaflokkur stillti
Sjálfstæðisflokkurinn sér að
sumu leyti upp við hlið jafnaðar-
manna í Alþýðuflokknum (1916-)
og öðrum jafnaðarflokkum og
varð stærsti flokkur landsins líkt
og jafnaðarflokkar Danmerkur,
Finnlands, Noregs og Svíþjóðar
urðu flokka stærstir í þeim
löndum og eru það enn. Þrálát
sundurþykkja og aðrar veilur
meðal andstæðinga Sjálfstæðis-
flokksins styrktu einnig stöðu
flokksins.
Þessar þrjár forsendur
Sjálfstæðisflokksins eru nú allar
fallnar. Sovétveldið hrundi 1989-
91 og á sér nú enga formælendur.
Áætlunarbúskapur í krafti
einræðis eins og tíðkaðist í
Sovétríkjunum er kominn á
öskuhaugana. Einræði er einnig á
undanhaldi um heiminn, en það
lifir þó sums staðar enn í skjóli
vopnavalds. Enginn stjórnmála-
flokkur getur til lengdar byggt
styrk sinn á andstöðu við fallinn
óvin. Sambandsveldið hrundi um
líkt leyti og Sovétríkin og
sumpart af svipuðum ástæðum,
það er að segja undan eigin
þunga. Heilbrigðari markaðsbú-
skapur með jákvæðum raunvöxt-
um varð Sambandinu að falli, því
að það hafði nær alla tíð nærzt á
niðurgreiddum vöxtum, við-
skiptahöftum og öðrum fylgifisk-
um þess markaðsfirrta búskapar-
lags, sem stjórnmálaflokkarnir
báru allir sameiginlega en þó
mismikla ábyrgð á. Þegar
verðbólgan var loksins keyrð
niður og jákvæðum raunvöxtum
var komið á, svo að niðurgreitt
lánsfé var ekki lengur í boði með
gamla laginu, hlaut Sambandið að
leggja upp laupana. Við þessi
umskipti skapaðist að vísu nýr
samvinnugrundvöllur handa
Sjálfstæðisflokknum og Fram-
sóknarflokknum, og þeir hafa
setið saman í ríkisstjórn síðan
1995. Sambandslaus hefur
Framsóknarflokkurinn þó veikzt
til muna og er nú varla svipur hjá
sjón. Aðdráttarafl Sjálfstæðis-
flokksins hlýtur einnig að minnka
gagnvart frjálslyndum kjósend-
um, sem kvíða því, að Búlgaría og
Rúmenía gangi inn í Evrópusam-
bandið eftir nokkra mánuði og
loki á eftir sér, án þess að
Sjálfstæðisflokkurinn sýni
nokkur merki þess, að hann ætli
að rakna úr rotinu, einn stórra
evrópskra borgaraflokka. Ætli
þeir séu enn að bíða eftir
Albaníu? Samanlagt fylgi
flokkanna tveggja, sem áratugum
saman gátu reitt sig á tæpa tvo
þriðju hluta atkvæða í kosning-
um, hefur dregizt svo saman, að
það er nú komið niður í röskan
helming – og stefnir niður fyrir
helming í næstu alþingiskosning-
um, ef svo fer sem horfir.
Þriðja forsendan er einnig
fallin. Sjálfstæðisflokkurinn er
ekki lengur hálfgerður jafnaðar-
flokkur eins og hann var, þegar
kjörorðið „stétt með stétt“ þótti
hafa sannfærandi hljóm. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur breytzt í
harðskeyttan ójafnaðarflokk. Um
þetta má hafa margt til marks.
Sjálfstæðisflokkurinn átti fulla
aðild að og ber því fulla ábyrgð á
þeim mikla ójöfnuði, sem
endurgjaldslaus úthlutun
aflakvóta bar með sér gegn
háværum andmælum. Þetta hefur
flokkurinn viðurkennt í reynd
með því að leiða lítils háttar
veiðigjald í lög eftir dúk og disk,
en uppgjöfinni fylgir þó engin
sýnileg iðrun eða yfirbót. Þvert á
móti hefur Sjálfstæðisflokkurinn
beinlínis beitt sér fyrir auknum
ójöfnuði með því til dæmis að
lækka skatta á fjármagnstekjur
langt niður fyrir skatta á launa-
tekjur. Nýjar tölur ríkisskatt-
stjóra sýna, að ójöfnuður hefur
aukizt mjög síðustu ár, meira og
örar en dæmi eru um í nálægum
löndum. Í þessu ljósi þarf að
skoða ítrekaðar útistöður
Sjálfstæðisflokksins við aldraða,
öryrkja og aðra, sem höllum fæti
standa, enda virðast eldri
borgarar nú stefna að framboði
til alþingis einir eða með öðrum
gagngert til að fella ríkisstjórn-
ina. Sjálfstæðisflokkurinn hefur
teflt frá sér þeirri sérstöðu, sem
fólst í gamla kjörorðinu „stétt
með stétt“. Veldi hans er í
uppnámi. Og herinn er farinn.
Þrjár fallnar forsendur
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
teflt frá sér þeirri sérstöðu,
sem fólst í gamla kjörorðinu
„stétt með stétt“. Veldi hans er
í uppnámi.
GADDAVÍR
SIGURJÓN MAGNÚSSON
„Gaddavír er látlaus, hefðbundin, vel skrifuð
skáldsaga sem gefur tilefni til þess að velta
fyrir sér mannlegu eðli… Í stærra samhengi
og táknsögulega fjallar Gaddavír um
erfðasyndina, þjáningu, jafnvel píslarvætti.“
- Geir Svansson,
Morgunblaðið, 3. nóv. 2006
ÁHRIFAMIKIL SKÁLDSAGA
SEM HELDUR LESANDANUM
Í HELJARGREIPUM
A
Innan örfárra ára, jafnvel strax á næsta ári, getum
við átt von á Íslendingasögunum í íslenskri þýð-
ingu. Hvað þýðir það? Jú, að sögurnar verði þýdd-
ar yfir á mál sem nútímafólki er tamt og skiljan-
legt.
Þetta er tímanna tákn. Fyrir rétt ríflega 60 árum voru
Halldór Laxness og Ragnar í Smára ásakaðir og síðar dæmdir
fyrir að nauðga þjóðararfinum með því að gefa út Laxdælu
og Hrafnkelssögu með nútímastafsetningu. Þó var breyting-
in ekki meiri en sú að skrifa til dæmis „ég“ í staðinn fyrir
„ek“ og „það“ frekar en „þat“. Nú þykir sú nútímavæðing ekki
duga lengur.
Halldór og Ragnar vildu á sínum tíma færa sögurnar til
hins almenna lesanda, frá fornaldargrúskurum og textafræð-
ingum. Sömu rök eru að baki þýðingum sagnanna nú. Þeir
félagar voru á endanum sýknaðir og sjónarmið þeirra vann
fullan sigur. Ekki þarf hins vegar mikla spádómsgáfu til að
sjá fyrir að áætlanir um þýðingu Íslendingasagnanna yfir á
nútímamál, verða umdeildar enda er með þeim í raun verið að
leggja til grafar þá miklu goðsögn að Íslendingar nú á dögum
eigi ekki í vandræðum með að lesa og skilja gamla texta á
íslensku.
Enn stærri brestir koma í ljós á þessari goðsögn, sem
íslensk tunga hefur hvílt á, þegar heyrast fréttir af því að
innan skólakerfisins og innan veggja bókaútgáfa landsins er í
fúlustu alvöru verið að skoða hvort ekki sé ástæða til að huga
að sérstökum „léttlestrar“ útgáfum á verkum Halldórs sjálfs,
því íslenskum framhaldsskólanemum gengur sífellt verr að
glíma við verk nóbelsskáldsins í námi sínu.
Þetta er þó ekki allt og sumt því nýjar rannsóknir sýna að
bóklestur barna og unglinga er á jöfnu og hröðu undanhaldi.
Vissulega eru þetta verðug íhugunarefni og áhyggjumál á
Degi íslenskrar tungu; það þjóðarlíffæri hefur sjálfsagt sjald-
an búið við jafn mikið tog og á okkar tímum.
En útlitið við sjóndeildarhringinn er þó langt í frá að vera
alsvart. Hér skal því haldið fram fullum fetum að undanfarin
tvö, þrjú ár hefur meira verið skrifað og lesið á íslensku en
samtals í sögu þjóðarinnar árin þar á undan. Vel má vera að
bóklestur sé á hverfandi hveli en gott vald á lestri og ritun
hefur sjálfsagt aldrei verið mikilvægari en nú.
Ungir Íslendingar, og þeir sem eldri eru, hafa tekið í sína
þjónustu af gríðarlegum krafti tölvupóst, sms, msn og blogg
þar sem kílómetrar af orðum verða til á hverjum degi. Og alls
staðar er fólk að lesa. Ekki bækur, enda eru þær ekki hið eina
sanna heimili orða eins og stundum mætti halda,
Hvernig okkar ástkæra og ylhýra móðurmáli vegnar innan
þessa nýja rafræna heims er allt annað mál. En eitt er víst,
íslenskufræðingar hafa nóg af spennandi viðfangsefnum að
glíma við, og rúmlega það. Til hamingju með daginn.
Goðsögn deyr