Fréttablaðið - 28.11.2006, Blaðsíða 24

ÍFréttablaðinu á sunnudaginn var viðtal við Magnús Scheving
um frægð og framgang Latabæj-
ar. Þetta er eitt af fjölmörgum við-
tölum og greinum og fréttum um
„ólinnandi söngfrægð“ þessa sjón-
varpsefnis fyrir börn um heim
allan svo vitnað sé í söguna góðu
um Garðar Hólm. Nú ber svo við
að í síðasta Tímariti Máls og menn-
ingar birtist gagnrýnin grein um
Latabæ og á því getur bara verið
ein skýring að mati Magnúsar:
„Án þess að vita neitt um það efast
ég um að hún [greinarhöfundur]
eigi börn. Það skiptir töluverðu
máli þegar maður eignast börn, þá
hugsar maður öðruvísi,“ segir
Magnús.
Það síðastnefnda get ég, grein-
arhöfundurinn, tekið undir. Það
breytti lífi mínu mjög þegar við
hjónin eignuðumst strákana okkar
tvo. Þá kviknaði líka áhugi minn á
barnamenningu og barnabók-
menntum.
Ég vil gera eitt alveg ljóst í upp-
hafi þessa máls. Ég hef ekkert á
móti peningum. Ég hef ekkert á
móti því að menn fái almennilega
borgað fyrir vinnu sína og komi
þeir ár sinni fyrir borð og auðgist
á heiðvirðan hátt er nákvæmlega
ekkert að því heldur, að mínu mati.
Það er líka alveg ljóst að Latibær
er ekki góðgerðarfyrirtæki heldur
stórt og vaxandi menningariðnað-
arfyrirtæki sem veltir hundruð-
um milljóna. Framleiðsla sjón-
varpsþáttanna er byrjunin.
Framleiðsla leikfanga og hliðar-
efnis sem tengjast þeim munu
velta enn meiri fjármunum ef
þættirnir slá í gegn en það er í
raun ekki komið í ljós enn. Sam-
kvæmt Brown Johnson, yfirmanni
barnaefnis hjá sjónvarpsstöðinni
Nikolodeon Junior, þarf að keyra
sjónvarpsþættina í eitt til tvö ár
áður en hægt er að byrja að selja
búninga og leikföng sem byggja á
persónum þáttanna. Í grein Morg-
unblaðsins um Latabæ 29. sept-
ember 2005 er talað við hann og
þar er talað um Latabæjarvörur
og segir: „Samkvæmt áætlunum
fyrirtækisins verður meira en
helmingur tekna Lata-
bæjar af sölu þessara
vara innan þriggja til
fjögurra ára.“ Í grein-
inni leggur Magnús
Scheving markaðsmynd
Latabæjar alveg skýrt
og heiðarlega fram og
það liggur ljóst fyrir að
mikið er lagt undir og
mikið uppúr framleiðsl-
unni að hafa ef vel tekst
til. Það er ekkert leynd-
armál.
Í greininni sem ég skrifaði í síð-
asta hefti Tímarits Máls og menn-
ingar undir yfirskriftinni „Lati-
bær er skyndibiti“ fjalla ég um
þróun Latabæjar, frá gamaldags
barnabókum með sterku kennslu-
fræðilegu yfirbragði yfir í þá
hátækniframleiðslu sem sjón-
varpsþættirnir um Latabæ eru
orðnir. Mér finnst barnabækurnar
hreint ekki góðar og rökstyð það.
Mér finnst sjónvarpsþættirnir
heldur ekki góðir og rökstyð það
líka. Titill greinarinnar vísar til
þessar gagnrýni. Titillinn er
myndhverfing sem gefur á fín-
gerðan hátt í skyn að ég telji Lata-
bæ ekki vera staðgott, andlegt
fæði fyrir börn heldur hið gagn-
stæða.
Þetta kýs Magnús Scheving að
misskilja sem svo að ég telji Lata-
bæjarvörur tengdar ruslfæði en
það hef ég aldrei sagt. Það kemur
fram í hverju einasta viðtali og
grein um Latabæ að hann tengist
ekki óhollustu og þetta er einn
veigamesti hlutinn af ímynd og
markaðsfærslu fyrirtækisins.
Þeir sem láta sig barnamenningu
varða hafa hins vegar haft áhyggj-
ur af samþjöppun fyrirtækja sem
gera út á barnamarkað. Þannig
hefur útgefendum barnabóka
snarfækkað í Bandaríkjunum síð-
ustu tíu árin. Forlög verða stærri,
þau eiga bókabúðir og tengjast
sjónvarpsstöðvum þar sem mark-
aðsfræðingar eru aðalráðgjafar í
gerð barnaefnisins. Þegar allt
þetta batterí er samkeyrt er erfitt
fyrir foreldra og börn að standa á
móti pressunni. Foreldrarnir opna
buddurnar, ef ekki börnin sjálf.
Menntunarfræðingar
hafa haft áhyggjur af
leikfangaframleiðslu
eða „spin off“ fram-
leiðslu í framhaldi af
sjónvarpsþáttum og
áhrifum þeirra á leik
barna. Sumir segja að
það sé verið að stýra
dýrmætum leikjum
barnanna, hefta ímynd-
unarafl þeirra og móta
það á óæskilegan hátt.
Aðrir segja að þetta sé
svartagallsraus og ekk-
ert geti stýrt leikjum
barna, þau séu litlir stjórnleys-
ingjar og muni alltaf fylgja regl-
um ímyndunaraflsins en ekki for-
skriftarinnar. Enn aðrir segja að
þó börnin api ekki eftir söguþráð-
um sjónvarpsþáttanna, komin í
búninga Spartacusar og Step-
hanie, þá taki þau upp hreyfi-
mynstur persónanna auk þess sem
þættirnir móti fagurfræðileg við-
mið þeirra, hugmyndir um sögu-
framvindu eða fléttu, hraða og
takt, liti og form, leiklist, myndlist
og tónlist. Hvernig kæmi Latibær
út úr slíkri athugun? Latibær ein-
kennist af svo hröðum klippingum
að því hefur verið líkt við tónlist-
armyndbönd. Hvaða áhrif hefur
það á markhóp þáttanna sem eru
forskólabörn, þriggja til sjö ára?
Hvaða áhrif hafa klisjurnar og
endurtekningarnar á hugmyndir
barnanna um söguþróun? Væri
ekki vert að bankar og nýsköpun-
arsjóðir legðu peninga í að rann-
saka það?
Latibær hefur fengið mikinn
stuðning og ótrúlega velvild á
Íslandi og á sér heita aðdáendur
frá litlum börnum til æðstu emb-
ættismanna. Ef aðeins eru lesnar
fréttir af velgengni Latabæjar úti
í heimi í íslenskum blöðum birtist
lesanda fögur mynd. Hún verður
flóknari ef menn nenna að skoða
umræður barna og unglinga
erlendis um Latabæ á netinu.
Margt er þar alls ekki eftir haf-
andi. Hins vegar er mikil þörf og
nauðsyn á gagnrýninni umfjöllun
um barnaefni í íslenskum fjöl-
miðlum og ég lýsi eftir henni.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Íslands.
Latibær – alltaf hress, aldrei
skemmtilegur!
Síðastliðið vor urðu þau ánægju-legu tíðindi að verkefnið Karl-
ar til ábyrgðar (KTÁ) var endur-
reist. Verkefnið er meðferðartilboð
fyrir karla sem beita ofbeldi í
nánum samböndum. Hafi þeir gert
sér grein fyrir því að ofbeldisbeit-
ing þeirra er vandamál og vilji
þeir reyna að breyta hegðun sinni
þá er KTÁ leið sem þeim stendur
til boða. Það er hins vegar algert
skilyrði að karlar leiti sér sjálfir
aðstoðar, séu reiðubúnir til að taka
þetta skref.
Sjálf meðferðin felst í sál-
fræðilegri aðstoð við að breyta
hegðun. Í upphafi er um nokkur
einkaviðtöl að ræða en megin-
þungi meðferðarinnar er yfirleitt
í hóp. Þar geta skjólstæðingar
rætt reynslu sína og aðstoðað
hver annan í breytingaferlinu.
Erlend og innlend reynsla hefur
sýnt að slíkir hópar geta skipt
verulega miklu máli fyrir hvernig
til tekst. Margir telja að ofbeldis-
beiting þeirra sé einstök og sá
vandi sem þeir eru að takast á við
sé bundinn við þá eina og
samband þeirra. Það skiptir
miklu máli að menn komist að því
að svo er ekki. Mun fleiri eru í
svipuðum sporum og takast á við
svipaðan vanda.
Mikilvægt er að undirstrika að
meðferðin er ekkert kraftaverk.
Ekki er um það að ræða
að skyndilega ljúkist
upp augu manna og
þeir átti sig á hvað
hegðun þeirra hefur
skemmt mikið í þeirra
eigin lífi og hjá þeim
sem næst standa. Oft
er um að ræða hegðun-
armynstur sem lengi
hefur verið til staðar
og á jafnvel rætur að
rekja til æsku. Það
tekur tíma að breyta
slíku, læra nýja hegðun, ný
viðbrögð við erfiðleikum til-
verunnar. En erlendar athuganir
sýna að það er hægt.
Fyrri tilraun til reksturs þessa
meðferðarúrræðis sýndi líka að
þetta er hægt hérlendis. Athugun
á meðal skjólstæðinga sýndi að
þeir voru ánægðir með meðferð-
ina og töldu hana hafa gagnast
sér verulega. Enn meira máli
skiptir þó að konurnar voru
ánægðar og töldu margt hafa
breyst til betri vegar. Lífsgæði
þeirra höfðu aukist, þær hlógu
oftar, fannst þær frjálsari og þótti
sem þær gætu rætt fleiri mál við
maka sinn en áður.
Allt er þetta gott og blessað en
það er þó e.t.v. ekki síst börnin
sem vonir eru bundnar við. Það
sýndi sig í áðurnefndri athugun
að þar sem börn voru í samband-
inu höfðu þau undantekningar-
laust orðið vitni að ofbeldinu.
Ekki þarf að fara mörgum orðum
um það hvílíkt áfall
slíkt er fyrir börnin,
þessi reynsla setur
mark á þau alla ævi.
Það hefur líka sýnt sig
að það er verulega
aukin hætta á að börn
sem hafa orðið vitni að
ofbeldi á æskuheimili
beiti sjálf ofbeldi á
fullorðinsárum. Þetta
verður félagslegur
vítahringur sem afar
mikilvægt er að rjúfa.
Aðstandendur verkefnisins
vona auðvitað að skjólstæðingar
hætti að beita ofbeldi gegn þeim
sem næst standa og öðrum. Vonin
er að bæði gerandinn og þoland-
inn lifi betra lífi eftir meðferðina
en áður. En við bindum líka vonir
við að sú upplifun barnanna að
faðir þeirra sé að leita sér
aðstoðar til að hætta að nota
ofbeldi geti leitt til þess að síður
sé hætta á að þau endurtaki
hegðunina þegar þau eru sjálf
komin með fjölskyldu. Meðvit-
undin um að pabbi sé að reyna að
hætta stuðli að því að þau geri sér
enn frekar grein fyrir því að um
sé að ræða hegðun sem ekki sé
eðlileg og viðurkennd. Verkefnið
Karlar til ábyrgðar er þannig
einnig hugsað sem leið til að rjúfa
áðurnefndan félagslegan víta-
hring.
Höfundur er verkefnisstjóri
Karlar til ábyrgðar.
Karlar til ábyrgðar
29. nóv
19:00-22:00
í Skútuvogi
Miðvikudagskvöldið
Rómantískt
Parakvöld