Fréttablaðið - 04.12.2006, Blaðsíða 24

4. desember 2006 MÁNUDAGUR24
Umræðan
Ábyrgð fyrirtækja
Fyrir nokkru fór fram málþing í Reykjavík með þann áhuga-
verða titil „Samfélagsleg ábyrgð
fyrirtækja“. Var þetta mjög fínt
upphaf að umræðu sem Hjálpar-
starf kirkjunnar vonar að fleiri og
fleiri eigi eftir að taka þátt í. Sam-
félagsleg ábyrgð er vítt málefni
sem felur í sér mannréttindi, jafn-
rétti, umhverfisvernd og fleiri
víðfeðm mál og því e.t.v. ekki
skrítið að hugtakið sé ekki skýrt
og afmarkað í huga fólks. Hér
fjalla ég um málið frá sjónarhóli
frjálsra félagasamtaka.
Í hverju felst samfélagsleg ábyrgð
fyrirtækja?
Af mörgum stærstu hagkerfum
heims standa fyrirtæki en ekki
ríki, 26 af 40 stærstu hagkerfum
heims eru í dag fyrirtæki og ekki
ríki. Þótt sú þróun sé ekki orðin að
veruleika á Íslandi virðumst við
ekki langt frá því að fyrirtæki
muni einn daginn verða með hærri
veltu en íslenska ríkið. Fyrirtæki
hafa gríðarleg áhrif sem sífellt
aukast, um leið og áhrif þjóða og
þinga þverra að sama skapi. Þau
verða einfaldlega ekki eins öflugir
áhrifaaðilar og fyrirtækin.
Samfélagsleg ábyrgð er stefna
sem æ fleiri fyrirtæki taka upp og
við sjáum sífellt fleiri þeirra gefa
góðum málefnum gaum. Hvort
skilgreina eigi samfélagslega
ábyrgð sem skyldu, áhugamál eða
viðskiptatækni er lengi hægt að
deila um. Eitt er víst að sam-
félagsleg ábyrgð hefst með áhuga,
áhuga á því umhverfi sem við
lifum og hrærumst í. Gott sam-
félag einkennist af manneskjum
sem þrífast og þróast, umhverfi í
jafnvægi, sanngirni í samskiptum
og umhyggju fyrir þeim sem ekki
hafa eða geta nýtt sér þá mögu-
leika sem boðið er upp á í fjöl-
breyttu samfélagi. Að fjárfesta í
góðu samfélagi er fjárfesting til
framtíðar. Til að vaxa þurfum við
stöðugt að betrumbæta aðstæður
og kjör, menntun okkar og allt það
sem hjálpar okkur að nýta tæki-
færin. Fyrir fyrirtæki þýðir sam-
félagslegur vöxtur
yfirleitt stærri við-
skiptamarkaður á
öllum sviðum. Þannig
er það hagur okkar
allra að bæta kjör, ekki
bara á Íslandi heldur
úti um allan heim.
Mörg íslensk fyrir-
tæki hafa sýnt sam-
félagslega ábyrgð með
stuðningi við starfsemi
Hjálparstarfs kirkj-
unnar. Flest þeirra
styðja matarbúrið
okkar þar sem fólk hér á landi fær
afgreitt úr þegar verulega kreppir
að. Kveikjan að stuðningi fyrir-
tækja við góð málefni er líklega
oftast sprottin af mannúðar-
hugsjón. En það má einnig líta á
slíkan stuðning sem góð viðskipti.
Að sýna samfélagslega ábyrgð
bætir ímynd og getur þannig skil-
að auknum hagnaði. Fyrirtæki eru
fólk og hluthafar eru manneskjur.
Þó að fjárhagslegur hagnaður sé
mikilvægur geta hluthafar einnig
verið stoltir af því að eiga hlut í
ábyrgu fyrirtæki sem líkt og
íslenskur almenningur lætur sig
velferð annarra varða.
Samfélagsleg ábyrgð einstaklinga
Sem farsælt dæmi fyrir okkur öll
vill Hjálparstarf kirkjunnar vekja
athygli á þeirri ríku samfélags-
legu ábyrgð sem íslenskur almenn-
ingur hefur sýnt í fjölda ára.
Íslenskur almenningur hefur
axlað ábyrgð og styrkt verkefni
Hjálparstarfs kirkjunnar í meira
en 30 ár. Pétur og Páll og Jóna og
Gunna hafa gefið rausnarlega af
sínum sköttuðu launum og þannig
gefið þyrstum vatn, hungruðum
mat, frelsað börn úr ánauð, byggt
heimili fyrir munaðarlaus börn og
eflt bæði fullorðna og börn til
menntunar. Verkefnin hafa verið
heima og erlendis. Þessi sam-
félagslega ábyrgð er öxluð í hljóði,
aldrei sjáum við auglýst að Pétur
hafi gefið svo og svo mikið. Hing-
að til hefur Gunna ekki kallað til
fjölmiðlafundar til þess að kynna
sitt framlag og ekki hefur heldur
Páll spurt „hvernig gagnast þetta
framlag mér?“
Ég held að við getum með góðri
samvisku sagt að
íslenskur almenningur
sé bakhjarl allra frjálsa
félagasamtaka á Íslandi
og því fylgir stöðug-
leiki, því íslenskur
almenningur gefur ekki
bara einu sinni. Sam-
félagsleg ábyrgð, það
að gefa með sér, virðist
hluti af þjóðarsálinni –
sjálfsagt þegar við
búum sjálf við svo góð
kjör. Við látum okkur
mál og aðstæður ann-
arra manna varða. Íslenskur
almenningur hefur líka sýnt í
verki að okkar samfélagslega
ábyrgð endar ekki við strendur
Íslands. Alheimur er samfélag
okkar allra og njótum við þar bæði
réttinda og berum skyldur.
Fyrirtækin fylgi almenningi
Samtímis og við þökkum innilega
fyrir þá ábyrgð almennings í verki
er það von okkar og draumur að
einn dag muni þessi ábyrgð og
stöðugleiki endurspeglast í öllum
okkar fyrirtækjum og stjórnvöld-
um, ekki sem skylda heldur sem
áhugi og umhyggja fyrir náungan-
um, umhverfinu og veröldinni
allri. Með þeim hætti væri okkur
kleift að byggja enn betra sam-
félag, samfélag sem ekki þekkir
landamæri.
Frjáls félagasamtök eru ekkert án
fólksins
Pétur og Páll, Jóna og Gunna,
Hjálparstarf kirkjunnar þakkar
ykkur fyrir allan veittan stuðning
og stuðning í framtíðinni. Afstaða
ykkar til neyðar annarra, hvar
sem þeir búa, er öðrum fyrirmynd.
Frjáls félagasamtök eins og
Hjálparstarf kirkjunnar leika
mikilvægt hlutverk í velferð
þeirra sem ekki eru í aðstöðu til að
bjarga sér sjálfir að einhverju eða
öllu leyti. Og frjáls félagasamtök
eru ekkert án ykkar. Hjálparstarf
kirkjunnar þakkar fyrir að fá að
miðla þinni hjálp til þeirra sem
mest þurfa á henni að halda.
Höfundur er verkefnastjóri hjá
Hjálparstarfi kirkjunnar.
Samfélagsleg ábyrgð
Lydia GeirSdóttir
Umræðan
Siðfræði
Vísindarannsóknum á heilbrigðissviði hefur
vaxið mjög ásmegin á
Íslandi á undanförnum 10-
15 árum. Í dag er um mik-
ilvæga atvinnugrein að
ræða, sem veitir þúsund-
um hámenntaðra starfs-
manna atvinnu við hæfi.
Opinberar stofnanir, einka-
fyrirtæki og einyrkjar
stunda rannsóknir á hinum
margvíslegustu sviðum heilbrigðis-
vísindanna, allt frá því að kanna
aðstæður aðstandenda sjúklinga í
gegnum spurningakannanir og
viðtalsrannsóknir, til þess að
stunda tæknilega flóknar rann-
sóknir á sviði líflæknis-, erfða- og
lyfjafræði. Það er óvefengjanlegt,
að mikilvæg nýsköpun hefur átt
sér stað í atvinnulífinu á grunni
vísindarannsókna á heilbrigðis-
sviði.
Löggjöfin sem varðar vísinda-
rannsóknir á heilbrigðissviði er
um margt brotakennd. Hröð þróun
innan rannsóknarsviðsins gerir
það að verkum að þrátt fyrir að
lagasetning á ýmsum sviðum
viðfangsefnisins hafi á sínum tíma
verið framsýn og jafnvel hin
fyrsta sinnar tegundar í heimin-
um (sbr. Lög um lífsýnasöfn nr.
110/2000), er endurskoðunar víða
þegar orðin þörf.
Meðal þeirra laga sem lengi
hefur verið vitað til að þörf sé á að
endurnýja vegna nýrra rannsóknar-
sviða og nýrra viðfangsefna, eru
lagaákvæði sem varða rannsóknir
á stofnfrumum úr fósturvísum.
Þetta rannsóknarsvið hefur vaxið
á undanförnum árum og í
nágrannalöndum okkar hefur átt
sér stað umræða og reglusetning
sem tekur tillit til þeirra
ágreiningsefna sem rannsóknir á
þessum viðkvæma efnivið geta
vakið.
Árið 2005 var skipuð nefnd sem
hafði það verkefni með höndum að
endurskoða lög um tæknifrjóvgun
með tilliti til rannsóknar á stofn-
frumum úr fósturvísum. Afrakst-
ur nefndarstarfsins liggur nú
fyrir og til stendur að leggja
frumvarp um breytingar á þess-
um lögum fyrir á yfirstandandi
þingi. Í frumvarpsdrögum eru
lagðar til veigamiklar breytingar
sem lúta að rannsóknum á stofn-
frumum úr fósturvísum, enda þörf
á; núgildandi lög voru sett árið
1996, þó nokkrum árum áður en
rannsóknarsviðið varð í raun til.
Það er ástæða í þessu samhengi til
að fagna þeirri umræðu sem orðið
hefur á undanförnum misserum
um stofnfrumurannsóknir.
Vísindasiðanefnd er fjölskipuð,
þverfagleg nefnd sem hefur það
verkefni stærst að gæta hags-
muna þeirra sem þátt taka í
vísindarannsóknum á heilbrigðis-
sviði. Einn veigamesti þátturinn í
að gæta hagsmuna þátttakenda í
slíkum rannsóknum felst í að
tryggja upplýsingaveitu til þeirra
og skilning þeirra á því hvað í
þátttöku í tiltekinni vísindarann-
sókn felst. Nefndin taldi af þess-
um sökum tilvalið að leggja sitt af
mörkum til upplýstrar umræðu
um stofnfrumurannsóknir með
því að taka höndum saman við
Líffræðifélag Íslands og standa
fyrir málþingi 30. nóvember sl.
um fyrirliggjandi drög að frum-
varpi, þar sem sérfæðingar á
ýmsum sviðum ræddu
um rannsóknarsviðið. Á
málþinginu var fjallað
um málefnið frá ýmsum
hliðum, enda ljóst að ef
vanda á til löggjafar á
sviði vísindarannsókna
sem lúta að mönnum
þarf að eiga sér stað
upplýsandi umræða
meðal almennings og
annarra hagsmunaaðila
og reifa þau álitamál
sem upp geta komið
hverju sinni.
Nú er lag að halda
áfram vinnu við endurskoðun lög-
gjafar og reglusetningar á sviði
vísindarannsókna á heilbrigðis-
sviði. Ekki síður er ástæða til að
hvetja til áframhaldandi umræðu
meðal almennings um vísinda-
rannsóknir á heilbrigðissviði og
stjórnsýsluumhverfis þeirra.
Ýmis ákvæði sem varða rétt-
indi sjúklinga, persónuvernd og
öflun og nýtingu lífsýna hljóta
þegar að teljast barn síns tíma,
þar sem ófyrirséð þróun á
rannsóknarsviðum og nýtingar-
möguleikum slíks efniviðar hefur
orðið á þeim tiltölulega stutta tíma
sem liðinn er frá því að grundvallar-
löggjöf var staðfest á þessu sviði.
Endurskoða þarf laga- og reglu-
gerðarumhverfið til að taka til
þróunar, leysa úr nýjum ágrein-
ingsmálum en ekki síst til að skapa
þeim sem koma að rannsóknun-
um, rannsakendum og ekki síður
þátttakendum, skýran og auð-
rataðan ramma um atvinnugrein-
ina, ramma sem tekur mið af
raunverulegri stöðu innan grein-
arinnar.
Það er mikilvægt fyrir rann-
sakendur og hina fjölmörgu sér-
hæfðu starfsmenn sem að vísinda-
rannsóknum á heilbrigðissviði
koma að löggjöfin endurspegli
upplýsta afstöðu samfélagsins til
þeirra möguleika sem nú eru uppi
á þessu margbreytilega rannsóknar-
sviði. Það er ekki síður mikilvægt
fyrir okkur Íslendinga, þátttak-
endur í þessum rannsóknum, að
réttindi okkar séu tryggð með
skýrum hætti.
Einn mikilvægasti grundvöllur-
inn fyrir framgangi vísindarann-
sókna á heilbrigðissviði og þeirri
mikilvægu nýsköpun í atvinnulíf-
inu sem efling þeirra getur haft í
för með sér er að traust ríki milli
rannsóknarsamfélagsins og þátt-
takenda í vísindarannsóknum. Ein
grunnstoðin undir því trausti er að
leikreglur séu skýrar og að almenn
umræða sé upplýst og lifandi. Það
er vonandi að sú vinna sem nú
hefur verið skilað á sviði stofn-
frumurannsókna sé til vitnis um
aukinn áhuga löggjafarvaldsins á
þessum málaflokki.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Vísindasiðanefndar.
Vísindarannsóknir á
heilbrigðissviði
óLöF Ýrr
atLadóttir
Umræðan
Trúmál
Þriðjudaginn 28. nóv-ember féll dómur í
Héraðsdómi Reykja-
víkur vegna málsókn-
ar Ásatrúarfélagsins á
hendur íslenska ríkinu
um greiðslur, sambæri-
legar þeim sem renna
til íslensku Þjóðkirkj-
unnar. Þjóðkirkjan
hefur hvatt stjórnvöld
til að auka jafnræði milli trú-
félaga í þessum efnum.
Niðurstaða ofangreinds dóms
er á margan hátt áhugaverð. Dóm-
urinn skoðar mismunandi hlut-
verk sjóðanna og kemst að þeirri
niðurstöðu að varðandi annan
þeirra, Jöfnunarsjóð sókna, sé
gert upp á milli trúfélaga. Greiðsl-
ur í Jöfnunarsjóð sókna eru hins
vegar ákvarðaðar með lögum og
telur dómstóllinn ekki hægt að
fallast á fjárkröfur Ásatrúar-
félagsins því lagaheimild skorti.
Þjóðkirkjan hvatti stjórnvöld til að
auka jafnræði
Biskup Íslands lagði til við forsætis-
ráðherra og dóms- og kirkjumála-
ráðherra árið 1999 að staða trú-
félaga yrði jöfnuð að þessu leyti
og væri það vel við hæfi í tilefni
hátíðahaldanna árið 2000. Kirkju-
þing 2005 ályktaði um stöðu ann-
arra trúfélaga og taldi rétt að söfn-
uðir nytu jafnræðis. Kirkjuráð,
sem er framkvæmdastjórn Þjóð-
kirkjunnar, samþykkti einnig
ályktun til stjórnvalda um þetta
mál árið 2005. Þá hefur
samstarfsnefnd krist-
inna trúfélaga að frum-
kvæði Þjóðkirkjunnar
rætt möguleika á sam-
eiginlegum þrýstingi á
stjórnvöld um breyt-
ingu hvað þetta varðar.
Ásatrúarfélagið
mun áfrýja úrskurði
héraðsdóms til Hæsta-
réttar. Það verður
áhugavert að sjá hver
niðurstaðan verður,
einkum er varðar
Jöfnunarsjóð sókna og hvort hún
kalli á lagabreytingu.
Sérstaða Þjóðkirkjunnar
Jón Kaldal skrifar leiðara um
ofangreindan dóm og stöðu trú-
félaga í Fréttablaðið hinn 30.11.
síðastliðinn.
Vegna þeirra skrifa langar mig
að ítreka aðeins sérstöðu Þjóð-
kirkjunnar og þær skyldur sem
hún hefur hennar vegna umfram
önnur trúfélög á landinu. Engin
stofnun á Íslandi getur sýnt fram
á annað eins samhengi í þjóðar-
sögunni og Þjóðkirkjan – órofa
samhengi trúarlegrar þjónustu,
menntunar og menningar í þúsund
ár. Þéttriðið net sókna um land allt
tryggir að þjónusta hennar nái til
landsmanna allra, óháð búsetu,
aldri og efnahag. Um tvö hundruð
friðaðar sóknarkirkjur um land
allt eru meðal dýrmætustu
menningarverðmæta íslensku
þjóðarinnar.
Þjóðkirkjan hefur með höndum
margs konar félagslega þjónustu,
kærleiksþjónustu safnaða og
neyðaraðstoð innanlands og þró-
unar og neyðarhjálp á alþjóðavett-
vangi um farveg Hjálparstarfs
kirkjunnar. Prestar og djáknar í
sóknum og á stofnunum veita fólki
stuðning, ráðgjöf og sálgæslu auk
leiðsagnar í andlegum efnum.
Stuðningur við fólk í hjúskapar-
erfiðleikum er umtalsverður þátt-
ur í starfi presta og með
Fjölskylduþjónustu kirkjunnar er
veitt þjónusta til stuðnings fjöl-
skyldum, óháð trúfélagi. Á vett-
vangi Þjóðkirkjunnar er mikill
fjöldi að störfum, launað og ólaun-
að. Má þar til dæmis nefna þá öfl-
ugu kórastarfsemi sem á vegum
kirkjunnar, sem ekki fer fram hjá
neinum á aðventu og um jólahátíð-
ina.
Þjóðkirkjan vill stuðla að
góðum samskiptum við aðrar
kristnar kirkjur og trúarsamfélög
í landinu og vinna að skilningi og
virðingu fyrir öðrum trúarbrögð-
um sem festa rætur hér á landi.
Að því hefur verið unnið á virkan
hátt á vegum Þjóðkirkjunnar,
meðal annars með því að hafa
frumkvæði að stofnun samráðs-
vettvangs trúfélaga sem stofnað-
ur var fyrir viku.
Það er ljóst að Þjóðkirkjan
nýtur sérstöðu í íslensku þjóð-
félagi. Að hluta til er það vegna
sögu hennar og stöðu og einnig
skapar stærð hennar sérstöðu. En
því fylgja líka skyldur og ábyrgð,
langt umfram þær kröfur sem
gerðar eru til annarra trúfélaga.
Höfundur er verkefnastjóri
samkirkju- og upplýsingamála hjá
Þjóðkirkjunni.
Jafnræði trúfélaga og staða
Þjóðkirkjunnar
SteinUnn arnÞrúðUr
BjörnSdóttir
Það er mikilvægt fyrir rann-
sakendur og hina fjölmörgu
sérhæfðu starfsmenn sem
að vísindarannsóknum á
heilbrigðissviði koma að
löggjöfin endurspegli upp-
lýsta afstöðu samfélagsins til
þeirra möguleika sem nú eru
uppi á þessu margbreytilega
rannsóknarsviði.