Fréttablaðið - 29.12.2006, Side 24

M
annkynið stend-
ur nú frammi
fyrir vanda-
samasta verk-
efni sögunnar.
Þær öru breyt-
ingar sem eru að verða á loftslagi
jarðar munu svipta okkur því nota-
lega umhverfi sem við eigum að
venjast.
Breytingar eru eðilegur þáttur
jarðsögunnar. Síðustu stórbreyt-
ingar áttu sér stað þegar ísöldinni
lauk og við tók núverandi hlý-
skeið.
Það sem hins vegar er frábrugð-
ið við þær breytingar sem við horf-
um fram á er að þær eru af okkar
eigin völdum. Og ekkert jafnalvar-
legt hefur gerst síðan langa hlý-
skeiðið hófst í byrjun eocene-tíma-
bilsins, fyrir 55 milljónum ára,
þegar breytingarnar voru meiri en
milli ísaldarinnar og 20. aldar og
stóðu í 200 þúsund ár.
Þegar jörðin gengur gegnum hlý-
skeið eins og nú stendur yfir er
hún föst í hringiðu jákvæðrar svör-
unar og það er einmtt hún sem
gerir hlýnun andrúmsloftsins svo
alvarlega. Viðbótarhiti magnast
upp og hefur margfeldisáhrif,
hvaðan svo sem hann kemur, hvort
sem það er frá gróðurhúsaloftteg-
undum, vegna bráðnunar heims-
skautaíssins, breytinga á kerfi haf-
strauma eða vegna eyðingar
regnskóga.
Þetta er líkast því að við kveikt-
um eld til að orna okkur við og
tækjum ekki eftir því þegar við
bættum á eldinn að hann léki laus-
um hala og húsgögnin skíðloguðu.
Þegar slíkt gerist er lítill tími til
stefnu til að slökkva eldinn áður en
allt húsið verður honum að bráð.
Á þeim tveimur áratugum sem
liðnir eru frá því fyrstu viðvörun-
arorðin heyrðust markar árið í ár
tímamót viðurkenningar. Hlýnun
andrúmsloftsins er hvorki getgát-
ur né hræðsluáróður, heldur blá-
kaldur veruleiki. Bókin og kvik-
myndin „An Inconvenient Truth“
sem er nú sýnd um allan heim,
hefur opnað augu okkar fyrir
þessu. Myndir af drukknandi
ísbjörnum í Norður-Íshafinu vegna
þess að svo langt er milli ísjaka að
þeir ná ekki að synda á milli, eða af
snjóbráðnun á Kilimanjaro í Afr-
íku, hafa vakið fólk til umhugsun-
ar. Og fjölmargar rannsóknir á
lofti, láði og legi, sem kynntar hafa
verið á árinu styrkja kenningar
um hlýnun.
En hvers vegna höfum við verið
svo sein að bregðast við þessari
miklu ógn sem að okkur steðjar?
Og þetta á sérstaklega við um
bandarísk stjórnvöld. Hvað kemur
í veg fyrir að við áttum okkur á því
að hlýnun jarðar er staðreynd og
það banvæn staðreynd, sem gæti
auk þess verið komin á það stig að
hvorki við né jörðin sjálf fáum
neitt við ráðið?
Ég er nógu gamall til að sjá
samsvörun í viðbrögðum fólks
fyrir meira en 60 árum þegar stríð
var í uppsiglingu og þess sem nú
er að gerast með hlýnun jarðar.
Við höfum flest á tilfinningunni að
eitthvað slæmt sé í aðsigi, en erum
jafnóviss núna og fólk var 1938 um
hvaða stefnu málin taka og hvern-
ig við eigum að bregðast við. Við-
brögð okkar nú eru á svipuðum
nótum og fyrir síðari heimsstyrj-
öldina; við afneitum því sem við
sjáum.
Kyoto-samningurinn var
skuggalega líkur friðarsamningn-
um í München á sínum tíma, þar
sem stjórnmálamenn voru áfjáðir
að láta í veðri vaka að þeir vildu
taka á málunum en voru í raun ein-
ungis að reyna að tefja tímann.
Sökum þess að við erum hjarðdýr,
bregst hjörðin ekki við sem heild
fyrr en hættan vofir yfir. Það hefur
ekki gerst enn þá. Afleiðingin er
sú að við bregðumst við hvert á
sinn hátt meðan náttúruöflin safna
liði gegn okkur.
Útlitið er dökkt og þrátt fyrir að
við gerum nauðsynlegar úrbætur,
bíða okkar eins og í hverju öðru
stríði, erfiðir tímar sem munu
reyna verulega á okkur. Við erum
seig og það þarf meira til en þær
hamfarir sem spáð er að hlýnunin
hafi í för með sér til að þurrka
mannlíf út á jörðinni. Það er hins
vegar siðmenningin sem er í
hættu.
Sem einstök dýrategund erum
við ekki svo sérstök og að sumu
leyti er mannskepnan eins og hver
önnur plága á jörðinni. Siðmenn-
ing okkar breytir hins vegar öllu
og gegnum hana höfum við orðið
jörðinni að liði. Það er veik von til
þess að efasemdarfólk hafi á réttu
að standa, eða þá að óvæntir
atburðir komi okkur til bjargar,
svo sem röð öflugra eldgosa sem
gætu myndað hlíf fyrir geislum
sólar og kælt þannig jörðina. En
það eru einungis þeir sem hafa
engu að tapa sem veðja á líkur sem
þessar.
Hvort sem menn hafa einhverjar
efasemdir um loftslagsbreytingar
í framtíðinni, leikur enginn vafi á
því að bæði eykst magn gróður-
húsalofttegunda og hitastig hækk-
ar.
Spár um loftslagsbreytingar
byggjast ekki einungis á tölvu-
gerðum spálíkönum. Margs konar
rannsóknargögn sem aflað er víða
um heim liggja þar að baki. Stöð-
ugar mælingar eru gerðar á hita-
stigi sjávar og lofts og sömuleiðis
á lofttegundum í andrúmsloftinu,
skýjafari, ísmagni sjávar, jöklum
og almennu ástandi lífríkis lands
og sjávar.
Gervihnettir á sporbaug um
jörðina skrá nákvæmlega síbreyti-
lega ásýnd jarðar. Tækjabúnaður
um borð í þessum geimförum
mælir breytilegt hitastig loft-
hjúpsins og magn mismunandi
lofttegunda í honum.
Langtímarannsóknir á náttúru-
fari jarðar eru sömuleiðis góð vís-
bending um loftslagsbreytingar.
Við höfum öðlast mikla þekkingu á
veðurfarssögu jarðar með rann-
sóknum á borkjörnum úr jöklum
Grænlands og Suðurskautslands-
ins.
Árið 2004 tilkynntu Jonathan
Gregory og félagar hans við
háskólann í Reading, að ef hitastig
jarðar hækkaði um 2,7 gráður á
Celsíus, myndi það hafa mikil áhrif
á jökulhettuna á Grænlandi. Hún
myndi bráðna og halda áfram að
bráðna þar til hún væri að mestu
horfin, jafnvel þótt hitastig lækk-
aði niður fyrir viðmiðunarmörk.
Sökum þess að náið samband
virðist vera milli hitastigs og kol-
tvísýringsmagns í andrúmsloftinu
er hægt að miða mörkin út frá
báðum þessum þáttum. Vísinda-
mennirnir Richard Betts og Peter
Cox við Hadley-loftslagsmiðstöð-
ina hafa komist að þeirri niður-
stöðu að hækki hitastig jarðar um
fjórar gráður muni það riðla regn-
skógum jarðar og að örlög þeirra
verða hin sömu og Grænlandsjök-
uls, þeir hverfa og eftir stendur
eyðimörk.
Ef þetta gerist hverfur enn einn
hluti kælikerfis jarðar og afleið-
ingin verður enn frekari hækkun
hitastigs.
Ísmassinn kringum norður-
skaut jarðar þekur álíka stórt
svæði og Bandaríkjunum nemur,
og þar lifa ísbirnir og önnur heim-
skautadýr. Aukinheldur virkar
ísinn sem endurvarpi fyrir sólar-
geisla sumartímans á norðurhjara
og hjálpar þannig til við að kæla
jörðina.
Þegar þessi ísmassi bráðnar
eins og margt bendir til, verður
vissulega hægt að sigla skipum á
norðurpólinn, en um leið höfum
við misst loftkælingu heimsskauta-
íssins. Sjávardjúpin á þessum slóð-
um munu gleypa í sig geisla sólar,
hitna og herða þannig enn á bráðn-
un Grænlandsjökuls.
Ef við gefum okkur að til séu við-
miðunarmörk og við förum yfir
þau, gætu þjóðir heims takmarkað
skaðann með því að stöðva losun
koltvísýrings og metans.
Það myndi hægja á hlýnuninni
og sömuleiðis á hækkun yfirborðs
sjávar og það tæki lengri tíma að
ná hámarkshita en það gerði ef við
héldum okkar striki eins og ekkert
hefði í skorist. Engu að síður væri
skaðinn þegar orðinn mikill.
Þótt ég aðhyllist grænan hugs-
unarhátt og teljist til hóps græn-
ingja, er ég fyrst og síðast vísinda-
maður. Þess vegna hvet ég vini
mína í röðum græningja til að end-
urskoða saklausa trú sína á sjálf-
bæra þróun og endurnýtanlega
orkugjafa og það mat þeirra að
þetta tvennt ásamt orkusparnaði
sé allt sem til þurfi.
En það sem mest er um vert er
að græningjar láti af þvermóðsku-
fullri andúð sinni á kjarnorku.
Jafnvel þótt þeir hefðu rétt fyrir
sér að öllu leyti um hættur henni
samfara – sem þeir hafa ekki – er
notkun hennar sem orkugjafa lítil
ógn í samanburði við þá hrikalegu
hættu sem hitabylgjur og hækkun
yfirborðs sjávar hafa í för með sér
fyrir sjávarbyggðir heimsins.
Með þessu er ég ekki að mæla
með kjarnorku sem allra meina
bót fyrir heiminn til lengri tíma
litið né heldur sem lausn á öllum
vanda okkar. Ég sé hana einvörð-
ungu sem eina markverða úrræð-
ið sem við höfum nú um stundir.
Við verðum hins vegar að gera
miklum mun meira en að snúa
okkur í auknum mæli að kjarn-
orku ef okkur á að takast að koma
í veg fyrir að miðaldamyrkur
leggist á ný yfir jörðina síðar á
þessari öld.
Við verðum að spara orku hvar
sem færi gefst en mig grunar að
það sé hægara sagt en gert líkt og
gerist með að fara í megrun. Mark-
mið okkar á að vera að hætta notk-
un jarðefnaeldsneytis eins fljótt
og auðið er og við verðum að hætta
að ganga endalaust á auðlindir
náttúrunnar.
Nú þegar er búið að brjóta
meira land til ræktunar en jörðin
þolir og ef við reynum að rækta
hvern skika jarðar til að fæða íbúa
hennar, fer fyrir okkur eins og sjó-
mönnum sem brenna rá og reiða
skips síns til að halda á sér hita.
Okkur ber ekki að líta einungis á
lífríki jarðar sem ræktunarland,
það hefur mikilvægu hlutverki að
gegna fyrir andrúmsloftið og nátt-
úrufar jarðar sem heild.
Geimfarar sem séð hafa jörðina
utan úr geimnum hafa séð hversu
stórkostlega falleg plánetan okkar
er og þeir tala iðulega um að fara
heim til jarðar. Ég bið einfaldlega
um að við leggjum nú til hliðar
deilumál þjóða og einstaklinga í
milli, og sýnum þann kjark að við-
urkenna að hin raunverulega ógn
sem að okkur steðjar stafar af
framferði okkar gegn jörðinni,
sem við tilheyrum og er svo sann-
arlega heimili okkar.
Of lítið of seint? Hlýnun and-
rúmsloftsins er staðreynd
Líkt og með sjálfa hlýnun andrúmsloftsins hefur meðvitund okkar um hugsanlegar náttúruhamfarir af þessum völdum aukist
verulega. Vísindamenn hafa varað við þessari þróun í tvo áratugi en stjórnmálamenn hafa ávallt kvartað undan skorti á sönn-
unargögnum. Frumsýning Davids Guggenheim á heimildarmyndinni „An Inconvenient Truth“, 24. maí síðastliðinn þar sem Al
Gore, fyrrverandi varaforseti Bandaríkjanna, fer með aðalhlutverkið, markaði tímamót í skoðanamyndun almennings í þessum
efnum, ásamt því sem nýjar og afar sannfærandi rannsóknarniðurstöður birtust um líkt leyti. Það er kannski kaldhæðni ör-
laganna að breski vísindamaðurinn James Lovelock, höfundur Gaia-kenningarinnar sem gengur út á að jörðin sé sjálfstillandi
lifandi efnisheild, telur að þessi viðurkenning á vandanum komi of seint. Hann hvetur okkur engu að síður til að endurmeta
stöðuna og hugleiða bráðabirgðaaðgerðir sem gætu hægt á hlýnun jarðar.